Gapda mustaqil so’zlarni yoki qo’shma gap qismlarini biriktirish uchun xizmat qiluvchi yordamchi so’zlarga bog’lovchilar deyiladi.
Bog’lovchilar grammatik jihatdan o’zgarmaydi va u leksik ma’no ham ifodalamaydi.
O’zbek tilida bog’lovchilar yakka yoki takroriy qo’llaniladi. Shunga ko’ra ular ikki turga bo’linadi:
1)Yakka bog’lovchilar .
2Takroriy bog’lovchilar.
Yakka bog’lovchilar
Bu bog’lovchilar uyushgan bo’laklar va ayrim gaplar orasida yakka holda qo’llaniladi:va,hamda,ammo,lekin,biroq,balki, holbuki,vaholanki,yoki,gar,agar,agarda,basharti,chunki,garchi,go’yo,go’yoki,-ki,-kim kabilar.Masalan:Derazam tomon qo’l uzaldi,lekin taqqillatmadi.(T.Malik)
Takroriy bog’lovchilar
Bular bir gapda ikki yoki undan ortiq o’rinda takrorlanib keladi:dam…,dam,ba’zan…,ba’zan,ham…,ham,yoki…,yoki,goh…,goh;
Masalan:Jamiyatda ham tabiiy,ham hayotiy,ham siyosiy jumboqlar favqulodda ko’p sodir bo’ladi. Goh kulib, goh kuldirib yurardi.
Bog’lovchilar vazifasiga ko’ra ikki turga bo’linadi.
1) Teng bog’lovchilar
2) Ergashtiruvchi bog’lovchilar
Teng bog’lovchilar
Bunday bog’lovchilar gap bo’laklari va ayrim sodda gaplar orasidagi teng munosabatlarni ifodalaydi.Gapning uyushgan bo’laklarini va qo’shma gap tarkibidagi gaplarni bog’lashga xizmat qiladi.Masalan:Havo sokin va iliq edi. Unutilmas damlar yetib keldi va biz o’z qahramonlarimz betiga dadil qaramoqdamiz.(Oybek)
Biriktiruvchi bog’lovchilar
Bu bog’lovchilar gapning uyushiq bo’laklarini,qo’shma gap tarkibidagi ayrim gaplarni bir-biriga bog’laydi.O’zbek tilida bunday bog’lovchilarning eng aktiv qo’llanuvchisi va bog’lovchisidir.Masalan:Uni yosh va bo’ronli qalbi olib ketdi,olis shaharlarga.(A.Oripov)
Zidlovchi bog’lovchilar
Bunday bog’lovchilarga lekin,ammo,biroq,balki,holbuki kabi so’zlar kiradi. Bu bog’lovchilar sodda gaplar va bog’langan qo’shma gaplarda qo’llanib,hodisa,ish –harakat yoki biror predmetni boshqasiga zid qo’yadi va ular orasidagi qarama-qarshi munosabatni bildiradi.Masalan:Havo bulut bo’ldi,lekin yomg’ir yog’madi.
