Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Yüklə 358,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mustaqil ta’lim ishi Fan: Tarmoq xavfsizligi
- Rahbar: D.Qilichev
- Tarmoq xavfsizligi tushunchasi va uning mohiyati.
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIAXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI "Axborot xavfsizligi" kafedrasi
Mustaqil ta’lim ishi Fan: Tarmoq xavfsizligi
Guruh: 401-18-TT Talaba: L.K.Shukurov Rahbar: D.Qilichev Samarqand-2022
Reja:
2. Dasturiy va apparat ta’minoti xavfsizligi. 3. Tarmoqlar va tarmoqlararo axborotlarni himoyalash usullari va vositalari 4. Xulosa. 5. Foydalanilgan adabiyotlar.
Tarmoq xavfsizligi tushunchasi va uning mohiyati. Mamlakatimiz siyosatining ustuvor yo‘nalishlariga kiritilgan kompyuter va axborot texnologiyalari, telekomunikatsiya, ma’lumotlarni uzatish tarmoqlari, Internet xizmatlaridan foydalanish rivojlanmoqda va modernizatsiyalashmoqda. Jamiyatimizning barcha sohalariga kundalik hayotimizga zamonaviy axborot texnologiyalarini keng joriy etish istiqboldagi maqsadlarimizga erishishni ta’minlaydi. Har bir soha faoliyatida Internet tarmog‘idan foydalanish ish unumdorligini oshirmoqda. Aynan tarmoqdan foydalangan holda tezkor ma’lumot almashish vaqtdan yutish imkonini beradi. Xususan, yurtimizda Elektron hukumat tizimi shakllantirilishi va uning zamirida davlat boshqaruv organlari hamda aholi o‘rtasidagi o‘zaro aloqaning mustahkamlanishini tashkil etish tarmoqdan foydalangan holda amalga oshadi. Tarmoqdan samarali foydalanish demokratik axborotlashgan jamiyatni shakllantirishni ta’minlaydi. Bunday jamiyatda, axborot almashinuv tezligi yuksaladi, axborotlarni yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va ulardan foydalanish bo‘yicha tezkor natijaga ega bo‘linadi. Biroq tarmoqqa noqonuniy kirish, axborotlardan foydalanish va o‘zgartirish, yo‘qotish kabi muammolardan himoya qilish dolzarb masala bo‘lib qoldi. Ish faoliyatini tarmoq bilan bog‘lagan korxona, tashkilotlar hamda davlat idoralari ma’lumot almashish uchun tarmoqqa bog‘lanishidan oldin tarmoq xavfsizligiga jiddiy e’tibor qara-tishi kerak. Tarmoq xavfsizligi uzatilayotgan, saqlanayotgan va qayta ishlanayotgan axborotni ishonchli tizimli tarzda ta’minlash maqsadida turli vositalar va usullarni qo‘llash, choralarni ko‘rish va tadbirlarni amalga oshirish orqali amalga oshiriladi. Tarmoq xavsizligini ta’minlash maqsadida qo‘llanilgan vosita xavf-xatarni tezda aniqlashi va unga nisbatan qarshi chora ko‘rishi kerak. Tarmoq xavfsizligiga tahdidlarning ko‘p turlari bor, biroq ular bir necha toifalarga bo‘linadi:
axborotni uzatish jarayonida hujum qilish orqali, eshitish va o‘zgartirish (Eavesdropping);
portlarni tekshirish (Port scanning). Axborotni uzatish jarayonida, eshitish va o‘zgartirish hujumi bilan telefon aloqa liniyalari, internet orqali tezkor xabar almashish, videokonferensiya va faks jo‘natmalari orqali
amalga oshiriladigan axborot almashinuvida foydalanuvchilarga sezdirmagan holatda axborotlarni tinglash, o‘zgartirish hamda to‘sib qo‘yish mumkin. Bir qancha tarmoqni tahlillovchi protokollar orqali bu hujumni amalga oshirish mumkin. Hujumni amalga oshiruvchi dasturiy ta’minotlar orqali CODEC (video yoki ovozli analog signalni raqamli signalga aylantirib berish va aksincha) standartidagi raqamli tovushni osonlik bilan yuqori sifatli, ammo katta hajmni egallaydigan ovozli fayllar (WAV)ga aylantirib beradi. Odatda bu hujumning amalga oshirilish jarayoni foydalanuvchiga umuman sezilmaydi. Tizim ortiqcha zo‘riqishlarsiz va shovqinsiz belgilangan amallarni bajaraveradi. Axborotning o‘g‘irlanishi haqida mutlaqo shubha tug‘ilmaydi. Faqatgina oldindan ushbu tahdid haqida ma’lumotga ega bo‘lgan va yuborilayotgan axborotning o‘z qiymatini saqlab qolishini xohlovchilar maxsus tarmoq xafvsizlik choralarini qo‘llash natijasida himoyalangan tarmoq orqali ma’lumot almashish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Tarmoq orqali ma’lumot almashish mobaynida yuborilayotgan axborotni eshitish va o‘zgartirishga qarshi bir necha samarali natija beruvchi texnologiyalar mavjud:
IPSec (Internet protocol security) protokoli;
VPN (Virtual Private Network) virtual xususiy tarmoq;
IDS (Intrusion Detection System) ruxsatsiz kirishlarni aniqlash tizimi. Ipsec (Internet protocol security) bu xavfsizlik protokollari hamda shifrlash algoritmlaridan foydalangan holda tarmoq orqali xavfsiz ma’lumot almashish imkonini beradi. Bu maxsus standart orqali tarmoqdagi kompyuterlarning o‘zaro aloqasida dastur va ma’lumotlar hamda qurilmaviy vositalar bir-biriga mos kelishini ta’minlaydi. Ipsec protokoli tarmoq orqali uzatilayotgan axborotning sirliligini, ya’ni faqatgina yubo-ruvchi va qabul qiluvchiga tushunarli bo‘lishini, axborotning sofligini hamda paketlarni autentifikatsiyalashni amalga oshiradi. Zamonaviy axborot texnologiyalarni qo‘llash har bir tashkilotning rivojlanishi uchun zaruriy vosita bo‘lib qoldi, Ipsec protokoli esa aynan quyidagilar uchun samarali himoyani ta’minlaydi:
bosh ofis va filiallarni global tarmoq bilan bog‘laganda;
uzoq masofadan turib, korxonani internet orqali boshqarishda;
homiylar bilan bog‘langan tarmoqni himoyalashda;
elektron tijoratning xavfsizlik darajasini yuksaltirishda. VPN (Virtual Private Network) virtual xususiy tarmoq sifatida ta’riflanadi. Bu texnologiya foydalanuvchilar o‘rtasida barcha ma’lumotlarni almashish boshqa tarmoq doirasida ichki tarmoqni shakllantirishga asoslangan, ishonchli himoyani ta’minlashga qaratilgan. VPN uchun tarmoq asosi sifatida Internetdan foydalaniladi. VPN texnologiyasining afzalligi. Lokal tarmoqlarni umumiy VPN tarmog‘iga birlashtirish orqali kam xarajatli va yuqori darajali himoyalangan tunelni qurish mumkin. Bunday tarmoqni yaratish uchun sizga har bir tarmoq qismining bitta kompyuteriga filiallar o‘rtasida ma’lumot almashishiga xizmat qiluvchi maxsus VPN shlyuz o‘rnatish kerak. Har bir bo‘limda axborot almashishi oddiy usulda amalga oshiriladi. Agar VPN tarmog‘ining boshqa qismiga ma’lumot jo‘natish kerak bo‘lsa, bu holda barcha ma’lumotlar shlyuzga jo‘natiladi. O‘z navbatida, shlyuz ma’lumotlarni qayta ishlashni amalga oshiradi, ishonchli algoritm asosida shifrlaydi va Internet tarmog‘i orqali boshqa filialdagi shlyuzga jo‘natadi. Belgilangan nuqtada ma’lumotlar qayta deshifrlanadi va oxirgi kompyuterga oddiy usulda uzatiladi. Bularning barchasi foydalanuvchi uchun umuman sezilmas darajada amalga oshadi hamda lokal tarmoqda ishlashdan hech qanday farq qilmaydi. Eavesdropping hujumidan foydalanib, tinglangan axborot tushunarsiz bo‘ladi. Bundan tashqari, VPN alohida kompyuterni tashkilotning lokal tarmog‘iga qo‘shishning ajoyib usuli hisoblanadi. Tasavvur qilamiz, xizmat safariga noutbukingiz bilan chiqqansiz, o‘z tarmog‘ingizga ulanish yoki u yerdan biror-bir ma’lumotni olish zaruriyati paydo bo‘ldi. Maxsus dastur yordamida VPN shlyuz bilan bog‘lanishingiz mumkin va ofisda joylashgan har bir ishchi kabi faoliyat olib borishigiz mumkin. Bu nafaqat qulay, balki arzondir. VPN ishlash tamoyili. VPN tarmog‘ini tashkil etish uchun yangi qurilmalar va dasturiy ta’minotdan tashqari ikkita asosiy qismga ham ega bo‘lish lozim: ma’lumot uzatish protokoli va uning himoyasi bo‘yicha vositalar. Ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimi (IDS) yordamida tizim yoki tarmoq xavfsizlik siyosatini buzib kirishga harakat qilingan usul yoki vositalar aniqlanadi. Ruxsatsiz kirishlarni aniqlash tizimlari deyarli chorak asrlik tarixga ega. Ruxsatsiz kirishlarni aniqlash tizimlarining ilk modellari va prototiplari kompyuter tizimlarining audit ma’lumotlarini tahlillashdan foydalangan. Bu tizim ikkita asosiy sinfga ajratiladi. Tarmoqqa ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimi (Network Intrusion Detection System) va kompyuterga ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimiga (Host Intrusion Detection System) bo‘linadi.
IDS tizimlari arxitekturasi tarkibiga quyidagilar kiradi:
himoyalangan tizimlar xavfsizligi bilan bog‘liq holatlarni yig‘ib tahlillovchi sensor qism tizimi;
sensorlar ma’lumotlariga ko‘ra shubhali harakatlar va hujumlarni aniqlashga mo‘ljallangan tahlillovchi qism tizimi;
ta’minlaydigan omborxona;
IDS tizimini konfiguratsiyalashga imkon
beruvchi, IDS
va himoyalangan tizim holatini kuzatuvchi, tahlil qism tizimlari aniqlagan mojarolarni kuzatuvchi boshqaruv konsoli. Bu tizim ikkita asosiy sinfga ajratiladi. Tarmoqqa ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimi (Network Intrusion Detection System) va kompyuterga ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimiga (Host Intrusion Detection System) bo‘linadi. Tarmoqqa ruxsatsiz kirishni aniqlash tizimi (NIDS) ishlash tamoyili quyidagicha: 1. tarmoqqa kirish huquqiga ega bo‘lgan trafiklarni tekshiradi; 2. zararli va ruxsatga ega bo‘lmagan paketlarga cheklov qo‘yadi.
Sanab o‘tilgan xavfsizlik bosqichlarini qo‘llagan holda Eavesdropping tahdidiga qarshi samarali tarzda himoyalanish mumkin. DOS (Denial-of-service) tarmoq hujumning bu turi xizmat qilishdan voz kechish hujumi deb nomlanadi. Bunda hujum qiluvchi legal foydalanuvchilarning tizim yoki xizmatdan foydalanishiga to‘sqinlik qilishga urinadi. Tez-tez bu hujumlar infratuzilma resurslarini xizmatga ruxsat so‘rovlari bilan to‘lib toshishi orqali amalga oshiriladi. Bunday hujumlar alohida xostga yo‘naltirilgani kabi butun tarmoqqa ham yo‘naltirilishi mumkin. Hujumni amalga oshirishdan oldin obyekt to‘liq o‘rganilib chiqiladi, ya’ni tarmoq hujumlariga qarshi qo‘llanilgan himoya vositalarining zaifligi yoki kamchliklari, qanday operatsion tizim o‘rnatilgan va obyekt ish faoliyatining eng yuqori bo‘lgan vaqti. Quyidagilarni aniqlab va tekshirish natijalariga asoslanib, maxsus dastur yoziladi. Keyingi bosqichda esa yaratilgan dastur katta mavqega ega bo‘lgan serverlarga yuboriladi. Serverlar o‘z bazasidagi ro‘yxatdan o‘tgan foydalanuvchilarga yuboradi. Dasturni qabul qilgan foydalanuvchi ishonchli server tomonidan yuborilganligini bilib yoki bilmay dasturni o‘rnatadi. Aynan shu holat minglab hattoki, millionlab kompyuterlarda sodir bo‘lishi mumkin. Dastur belgilangan vaqtda barcha kompyuterlarda faollashadi va to‘xtovsiz ravishda hujum qilinishi mo‘ljallangan obyektning serveriga so‘rovlar yuboradi. Server tinimsiz kelayotgan so‘rovlarga javob berish bilan ovora bo‘lib, asosiy ish faoliyatini yurgiza olmaydi. Server xizmat qilishdan voz kechib qoladi.
Xizmat qilishdan voz kechish hujumidan himoyalanishning eng samarali yo‘llari quyidagilar:
tarmoqlararo ekranlar texnologiyasi (Firewall);
IPsec protokoli. Tarmoqlararo ekran ichki va tashqi perimetrlarning birinchi himoya qurilmasi hisoblanadi. Tarmoqlararo ekran axborot-kommunikatsiya texnologiya (AKT)larida kiruvchi va chiquvchi ma’lumotlarni boshqaradi va ma’lumotlarni filtrlash orqali AKT himoyasini ta’minlaydi, belgilangan mezonlar asosida axborot
tekshiruvini amalga oshirib, paketlarning tizimga kirishiga qaror qabul qiladi. Tarmoqlararo ekran tarmoqdan o‘tuvchi barcha paketlarni ko‘radi va ikkala (kirish, chiqish) yo‘nalishi bo‘yicha paketlarni belgilangan qoidalar asosida tekshirib, ularga ruxsat berish yoki bermaslikni hal qiladi. Shuningdek, tarmoqlararo ekran ikki tarmoq orasidagi himoyani amalga oshiradi, ya’ni himoyalanayotgan tarmoqni ochiq tashqi tarmoqdan himoyalaydi. Himoya vositasining quyida sanab o‘tilgan qulayliklari, ayniqsa, paketlarni filtrlash funksiyasi DOS hujumiga qarshi himoyalanishning samarali vositasidir. Paket filtrlari quyidagilarni nazorat qiladi:
manbaning IP-manzili;
qabul qiluvchining IP-manzili;
manba va qabul qiluvchi transport portlari. Tarmoqlararo ekran ba’zi bir kamchiliklari tufayli Dos hujumidan to‘laqonli himoyani ta’minlab bera olmaydi:
xatoliklar yoki
kamchiliklar — tarmoqlararo ekranlarning har xil texnologiyalari himoyalana-yotgan tarmoqqa bo‘ladigan barcha suqilib kirish yo‘llarini qamrab olmaydi;
dasturiy (dasturiy-apparat) majmua ko‘rinishida ekan, u xatoliklarga ega. Bundan tashqari, dasturiy amalga oshirish sifatini aniqlash imkonini beradigan va tarmoqlararo ekranda barcha
spetsifikatsiyalangan xususiyatlar amalga oshirilganligiga ishonch hosil qiladigan sinov o‘tkazishning umumiy metodologiyasi mavjud emas;
ekranlarni boshqarish, ularni xavfsizlik siyosati asosida
konfiguratsiyalash juda murakkab hisoblanadi va ko‘pgina vaziyatlarda tarmoqlararo ekranlarni noto‘g‘ri konfiguratsiyalash hollari uchrab turadi. Sanab o‘tilgan kamchiliklarni IPsec protokolidan foydalangan holda bartaraf etish mumkin. Yuqoridagilarni umumlashtirib, tarmoqlararo ekranlar va IPsec protokolidan to‘g‘ri foydalanish orqali DOS hujumidan yetarlicha himoyaga ega bo‘lish mumkin. Port scanning hujum turi odatda tarmoq xizmatini ko‘rsatuvchi kompyuterlarga nisbatan ko‘p qo‘llanadi. Tarmoq xavfsizligini ta’minlash uchun ko‘proq virtual portlarga e’tibor qaratishimiz kerak. Chunki portlar ma’lumotlarni kanal orqali tashuvchi vositadir. Kompyuterda 65 536ta standart portlar mavjud. Kompyuter portlarini majoziy ma’noda uyning eshigi yoki derazasiga o‘xshatish mumkin. Portlarni tekshirish hujumi esa o‘g‘rilar uyga kirishdan oldin eshik va derazalarni ochiq yoki yopiqligini bilishiga o‘xshaydi. Agar deraza ochiqligini o‘g‘ri payqasa, uyga kirish oson bo‘ladi. Hakker hujum qilayotgan vaqtda port ochiq yoki foydalanilmayotganligi haqida ma’lumot olishi uchun Portlarni tekshirish hujumidan foydalanadi. Bir vaqtda barcha portlarni tahlil qilish maqsadida xabar yuboriladi, natijada real vaqt davomida foydalanuvchi kompyuterning qaysi portini ishlatayotgani aniqlanadi, bu esa kompyuterning nozik nuqtasi hisob-lanadi. Aynan ma’lum bo‘lgan port raqami orqali foydalanuvchi qanday xizmatni ishlatayotganini aniq aytish mumkin. Masalan, tahlil natijasida quyidagi port raqamlari aniqlangan bo‘lsin, aynan shu raqamlar orqali foydalanilayotgan xizmat nomini aniqlash mumkin
Port #21: FTP (File Transfer Protocol) fayl almashish protokoli;
Port #35: Xususiy printer server;
Port #80: HTTP traffic (Hypertext Transfer [Transport] Protocol) gipermatn almashish protokoli;
Portlarni tekshirish hujumiga qarshi samarali himoya yechimi tarmoqlararo ekran texnologiyasidan unumli foydalanish kutilgan natija beradi. Barcha portlarni bir vaqtda tekshirish haqidagi kelgan so‘rovlarga nisbatan tarmoqlararo ekranga maxsus qoida joriy etish yo‘li bilan hujumni bartaraf etish mumkin.
Tarmoq xavfsizligi Yillar davomida tashkilotlar kichik shaharcha aholisi uylarining eshiklarini qulflamagandek tarmoq xavfsizligiga e’tiborsiz edi. Internet va global tarmoqning keng tarqalishi tarmoqqa bo‘lgan bunday munosabatga o‘z ta’sirini o‘tkazishi natijasida ochiq eshiklar yopiladigan va
qulflanadigan bo‘ldi.
Xavfsizlik nima
uchun muhim?
Xavfsizlik muhimdir, chunki kompyuter tizimlari va tarmoqlari himoyalanishi zarur bo‘lgan keng spektrdagi axborot va resurslarni o‘zida saqlaydi. Siz Internet orqali xarid qilish uchun o‘z kredit kartangizdan foydalanganingizda siz shartnoma tuzayotgan vaqtda internetdagi sotuvchi sizga xavfsiz aloqa ta’minlayotganiga ishonasiz va Siz berayotgan ma’lumotlar uchun hech qanday xavf yo‘qligiga ishonch bildirasiz Bugungi kundagi identifikatsiyaga tahdid yuqori bo‘lgan davrda tashkilot xodimlari Xavfsizlik bo‘limiga o‘zining ijtimoiy himoya nomeri yoki oilaga oid axborot kabi shaxsiy ma’lumotlari himoyadaligiga ishonadi. Talaba tajriba natijalarini kiritayotganida har gal kompyuterda ishlash imkoni borligi va
dastur ishlayotganiga ishonch hosil qiladi. Bular nima uchun tarmoq xavfsizligi zarurligini namoyon etuvchi ba’zi sabablardir. Bu va boshqa sabablarni quyidagi guruhlarga ajratishimiz mumkin: 1. Axborot va resurslarni shunday himoyasiki, bunda tijorat yoki tashkilotlar muammo va
uzilishlarsiz o‘z
faoliyatini saqlab
qoladi. 2. Tibbiy yozuvlar kabi shaxsiy ma’lumotlar maxfiyligi ta’minlanishi kafolatlanadi 3. Identifikatsiya va kredit kartalarini o‘g‘irlanishidan himoya etadi. 4. Ish jarayonlari oqimini oila a’zolari, talabalar va tashkilot xodimlarining ishlashi va o‘yinlar o‘ynashida to‘xtash va buzilishlar yuz bermaydigan etib, engillashtiradi. 5. Kompyuter xakerlarini keyingi zararli hujumlar uyushtirishdan to‘xtatadi. Xavfsizlik bo‘yicha amaliy
tayyorgarliklar Hujumlardan amaliy himoyalanish mustahkamlikni oshirish jarayonidagi qadamdir. Mustahkamlikni oshirish o‘z tarkibiga tarmoq himoyasi va operatsion tizim usullari orqali hujumni to‘xtatish yoki oldini olish uchun belgilangan vazifalarni qabul qiladi. Siz ishlayotgan tizimni mustahkamlash yo‘lida bir nechta umumiy
qadamlar mavjud:
1. Operatsion tizim va tarmoq himoyasi imkoniyatlari bo‘yicha imkoni boricha ko‘proq ma’lumot bilishga intiling va ulardan foydalanishni o‘rganing. 2. Yangi hujumlar va ularni qayta ishlash uchun himoya tashklotlarining veb- sahifalarida tez-tez maslaxat olib turing.
3. Operatsion tizimni ishlatishingiz uchun absolyut zarur bo‘lgan xizmat va jarayonlarnigina yuriting va kerak bo‘lmaydiganlarini o‘chirib tashlang, chunki bunda hujumchilar foydalanishi mumkin bo‘lgan ochiq TCP/UDP portlar va operatsion tizim dasturlari va jarayonlari sonini kamaytiradi (hujum maydonini kamaytirish deb
ham ataladi). 4. Imkon bo‘lsa, alohida server, fayrvol va marshrutizatorlardan foydalaning. Ko‘p funksiya bajaradigan kompyuter va tarmoq qurilmalari hujumchilar uchun ko‘p ochiq darchalar yaratishi mumkin. Masalan, internet, DNS va marshrutizatsiya funksiyalarini yagona serverda jamlamang. Alohida server va qurilmalarni boshqarish ham
soddaroq, himoya
etish ham
osonroq. 5. Operatsion tizimning foydalanuvchi login va parollari, himoyalangan guruhlar, huquqlar, himoyalanish siyosatlari, loginni o‘chirish, himoya protokollari, shifrlash va autentifikatsiya kabi himoya uchun mo‘ljallangan imkoniyatlarini o‘rganing va ulardan foydalaning. Hujumchilarga qarshi
imkoni boricha
ko‘proq to‘siqlar qo‘ying. 6. Muntazam ravishda himoya tizimida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan darchalarning joyini aniqlash va shu erga yo‘naltirilgan himoyalash kabi usullar qanday
o‘rnatilganini tekshirib boring. 7. Foydalanuvchilarni ongli ravishda himoyalanishga o‘rgatib boring. 8. Hujum yo‘qligiga ishonch hosil qilish uchun doimiy ravishda operatsion tizimni nazorat
qilib boring.
9. Bir operatsion tizim, masalan, Mac OS X boshqa operatsion tizim, misol uchun, Windows 7 dan hujumga kamroq moyil, deb, xato qilmang. Barcha operatsion tizimlar o‘z nozik tomonlariga ega va hujumchilar barcha turdagi operatsion tizimlarga hujum uyushtirish uchun zararli dasturlar yozishadi. Android va iOS kabi mobil operatsion tizimlar ham bundan mustasno emas. Masalan, Android asosidagi smartfon va planshetlar chiqqanining birinchi yilidayoq ularga bo‘lgan hujumlar soni asosan dastur yuklash orqali hujum hisobiga 400 foizga oshdi. iOS mobil qurilmalariga bo‘lgan hujumlar Android qurilmalariga nisbatan ko‘p bo‘lmaganiga qaramasdan, ularga bo‘lgan hurujlar ham o‘sdi. Operatsion tizimning himoya
imkoniyatlaridan foydalanish Operatsion tizimlar tizim mustahkamligini ta’minlovchi ko‘p imkoniyatlarga ega. Sozlash
mumkin bo‘lgan
imkoniyatlarning ba’zilari quyidagilardir: 1. Tarmoq tizimida ro‘yxatdan o‘tgan har bir foydalanuvchi tizimga mustahkam parolь bilan
kirishni talab
eting. 2. Foydalanuvchilar tarmoqqa kirishi vaqtida autentifikatsiya va shifrlashning operatsion tizimlaringiz taklif eta oladigan eng mukammal shakllaridan foydalaning. 3. Tarmoq ulanishlari uchun raqamli sertifikatsiyali himoyadan foydalaning. Raqamli sertifikatsiya tarmoq kompyuterlari o‘rtasida uzatish asl ekanligini tekshirish, ya’ni ulanayotgan qurilmalar haqiqatda o‘zligi ekanligiga ishonch hosil qilish
uchun zarur.
4. Jild va fayllar xavfsizligi uchun huquqlarni sozlab qo‘ying. 5. Umumiy foydalanish huquqlari kabi umumiy foydalaniladigan resurs himoyasidan flydalaning. 6. Foydalanuvchilar uchun “qiyin” parolь talabi va tarmoqqa ma’lum marta kira olmagandan keyin foydalanuvchi hisob yozuvini bloklash kabi xavfsizlik siyosatini o‘rnating. 7. Simsiz tarmoq uchun tizimda mavjud eng yuqori himoya darajasini o‘rnating. 8. Uzoqdan ulanishlar, ayniqsa simsiz tarmoqlar xavsizligi uchun Virtual xususiy tarmoq
– VPNdan
foydalaning. 9. Muntazam ehtiyot uchun nusxalash kabi buzilishdan keyin tiklash texnologiyalaridan foydalaning. Mavjud
tarmoqlar Hatto ko‘p narsani biladigan odamlar ham ba’zida uyga ishdan nozik ma’lumotni olib kelishi va operatsion tizimning himoya imkoniyatlaridan foydalana olmasligi mumkin. Bir misol – yuqori lavozimda ishlovchi havfsizlik xizmati ofitseri mahfiy fayllarni uyda ular bilan ishlash uchun olib kelgan, deylik. Bu fayllar etarlicha himoyalanmagan va ihtiyoriy odam, shuningdek, Internet orqali hujum uyushtiruvchi yoki chet el razvedka agentligining josusi tomonidan ochib ko‘rish mumkin.
Boshqa bir misolda kompaniyaning server administratori o‘z uyidan uzoqdan ulanish usuli bilan serverga ba’zi texnik xizmatlar ko‘rsatish uchun kirgan. Afsuski, uning uy kompyuteri virus tekshiruvchi dasturdagi yangilanish xizmatining vaqti tugagan sababli virus bilan zararlangan edi. Natijada virus serverga o‘tib ketdi.
Tarmoq xavfsizligi imkoniyatlaridan foydalanish Siz tarmoqda ishlata oladigan bir nechta mustahkamlash usullari mavjud. Ulardan ba’zi usullar maxsus tarmoq uskunalaridan foydalanishni talab etadi, boshqalari esa o‘z ichiga dasturiy ta’minotni oladi. Tarmoqni mustahkamlash usullarining eng oddiylari quyidagilarni o‘z
ichiga oladi:
1. tarmoqning ma’lum qismlariga kim kirganini nazorat qilish uchun tarmoqni kommutator va marshrutizator asosida loyihalash; 2. tarmoq
fayrvollari va
opersion tizim
fayrvollaridan foydalanish; 3. xavfsizroq simli tarmoqlarni loyihalashda yulduzsimon tarmoq topologiyasidan foydalanish; 4. tarmoqdagi faollikni muntazam nazorat qilish.
Kiber xavfsizlik va tarmoq xavfsizligi o'rtasidagi farq Bizning asosiy qiziqish mavzusimizga kirishdan oldin - kiber xavfsizlik va tarmoq xavfsizligi - avvalo axborot xavfsizligi nima ekanligini tushunishga harakat qilaylik. Hozirgi kunda Internet hamma narsani inqilob qilgani, ishlarimizni qanday o'zgartirishi haqida gapirish mutlaqo noto'g'ri emas. Ijtimoiy media bir necha yil ichida internetda shov-shuvga aylandi va Amazon kabi elektron tijorat gigantlari onlayn sotib olishni shamolga aylantirdilar va Google hamma narsani osongina bizning qo'llarimizga tushirdi. Bizneslar har qachongidan ko'ra raqamli ravishda rivojlanib bormoqda va texnologiyalar rivojlanib borishi bilan korxonalarning xavfsizlik infratuzilmasi ham kuchaytirilishi kerak. Internet rivojlandi va ko'p odamlar ushbu o'zaro bog'liq tizimlardan foydalanib, zaif tomonlaridan foydalanishda zaifliklarga duch kelmoqdalar. Bu axborot xavfsizligi bilan bog'liq. Axborot xavfsizligi deganda har qanday sezgir ma'lumotlar va ma'lumotlarni, bosma yoki elektron shaklda ruxsatsiz kirishdan himoya qilishga mo'ljallangan jarayonlar va texnikalar tushuniladi. Axborot har bir shaxs va biznes uchun qimmatli narsadir, bu ularni o'g'irlash yoki shikastlanishdan himoya qilishda yanada muhimroq ahamiyat kasb etadi. Kiberxavfsizlik - bu Internetga ulangan tizimlarni, shu jumladan apparat, dasturiy ta'minot, dasturlar va ma'lumotlarni potentsial kiberhujumlardan himoya qilish bilan shug'ullanadigan axborot xavfsizligining bir qismi. Tarmoqlarning yaxlitligini ruxsatsiz elektron kirishdan himoya qiladi. Tarmoq xavfsizligi - bu tarmoqdagi qurilmalar orqali yuboriladigan har qanday tarmoq va ma'lumotlarning yaxlitligini himoya qilish uchun yaratilgan kiber-xavfsizlik. Kiber havfsizlik nima?
Kiber-xavfsizlik - bu kiber-makonning barcha jihatlari bilan bog'liq bo'lgan umumiy atama. Bu tarmoqlar, qurilmalar va dasturlarning yaxlitligini hujum, shikastlanish yoki tashqaridan ruxsatsiz kirishdan himoya qilish bilan shug'ullanadigan axborot xavfsizligi to'plami. Bu tizimlar va tarmoqlarni potentsial kiberhujumlardan himoya qilishga mo'ljallangan texnikalar, texnologiyalar va jarayonlar to'plamini anglatadi. U turli xil xavfsizlik choralari va boshqarish vositalarini qo'llash orqali tarmoqlarning yaxlitligini ruxsatsiz elektron kirishdan himoya qiladi. Kiberxavfsizlik bo'yicha mutaxassislar barcha kiruvchi va chiquvchi trafikni kuzatib boradilar, shu bilan birga, tashkilotni tizimlardan ruxsatsiz foydalanishdan himoya qilib, kiber hujumlar xavfini kamaytiradi.
Tarmoq xavfsizligi nima? Tarmoq xavfsizligi - bu tarmoq va dasturlarning yaxlitligini buzish va ruxsatsiz kirishdan himoya qilish uchun tarmoq xavfsizligini ta'minlash choralarini rejalashtirish va amalga oshirish bilan shug'ullanadigan axborot / kiber- xavfsizlikning to'plami. U tashkilotning IT infratuzilmasi va tarmoqqa kirish mumkin bo'lgan manbalarni viruslar, troyanlar, zararli dasturlar, spam-dasturlar, josuslarga qarshi dasturlar va boshqa kiber-tahdidlardan himoya qiladi. Tarmoq xavfsizligi bo'yicha mutaxassisning vazifasi - bu sizning kompyuteringizga kirishni aniqlash tizimlari, shifrlash, xavfsizlik devori va raqamli sertifikatlar bo'yicha yordam berish, shu jumladan texnik mutaxassislarni taqdim etish orqali tarmog'ingizni yanada xavfsizroq qilish.
Kiber xavfsizlik va tarmoq xavfsizligi o'rtasidagi farq Ta'rif Kiberxavfsizlik - bu tarmoq, qurilmalar, dasturlar va ma'lumotlarning shikastlanish, hujum yoki ruxsatsiz kirishdan himoya qilinishida foydalaniladigan texnik va metodologiyalar to'plamiga tegishli axborot xavfsizligi to'plami. Oddiy qilib aytganda, kiber xavfsizlik Internetga ulangan tizim va tarmoqlarni raqamli hujumlardan himoya qilish amaliyotidir. Tarmoq xavfsizligi, o'z navbatida, kompyuterlar tarmog'ida fayllar va kataloglarni tizimni noto'g'ri ishlatish, buzish va ruxsatsiz kirishdan himoya qilish harakati. Tarmoq xavfsizligi - bu sizning tarmoqingiz yaxlitligini va tarmoqqa kirish mumkin bo'lgan manbalarni ruxsatsiz kirishdan himoya qiladigan kiber-xavfsizlikning bir qismi. Xavfsizlik
Ikkala atama ham bir-biri bilan sinonim bo'lsa-da, xavfsizlik nuqtai nazaridan juda farq qiladi. Agar siz tashkilotni mustahkam qal'a deb hisoblasangiz, tarmoq xavfsizligi qal'a devorlari ichida tinchlikni saqlash va tashkilotning suverenitetini tarmoq bilan bog'liq tahdidlardan himoya qilish haqida qayg'uradi. O'z navbatida, kiberxavfsizlik tashkilotni tashqi tahdidlardan, masalan kiber olamdan himoya qiladi. U tashkilot tizimlari, tarmoqlari va dasturlarini barcha turdagi raqamli xurujlardan, ya'ni фишинг, qichishish, urishish va hokazolardan himoya qiladi. Tarmoq xavfsizligi bu tashkilotning IT infratuzilmasini barcha turdagi onlayn tahdidlardan, masalan viruslardan himoya qilishdan iborat. Ma'lumotlar Kiber-xavfsizlik - bu axborot xavfsizligi kabi keng ma'noda, tarmoq xavfsizligi kiber xavfsizlikning bir qismidir. Ikkala holatda ham, eng muhim komponent ma'lumotlar va dasturlarning yaxlitligi hisoblanadi, kiberxavfsizlik esa ko'proq tahdidlarni kuzatishni va aniqlashni talab qiladi. Tarmoq xavfsizligining asosiy xavfi tashkilotlarning IT-infratuzilmasini ichkaridan himoya qilishdir, kiber xavfsizlik tizimning zaifliklaridan foydalanadigan potentsial kiber-tahdidlardan tashkilotlarning axborot va xavfsizlik texnologiyalarini (AKT) himoya qilish bilan shug'ullanadi. Firewall, ID va parol, zaxira, shifrlash tarmoq xavfsizligi ostida. Xavfsizlik bo'yicha professional Kiber xavfsizlik bo'yicha mutaxassislar yoki tahlilchilar o'zlarining tajribalari va ma'lumotlar bazalari, xavfsizlik devori, Internet xavfsizligi va shifrlash bo'yicha bilimlari orqali tarmoq infratuzilmasi va o'zaro bog'liq tizimlarni himoya qilish uchun to'liq javobgarlikni o'z zimmalariga oladigan shaxslardir. Kiberxavfsizlik bo'yicha mutaxassis kiberxavfsizlikni himoya qilish, aniqlash va tiklash bo'yicha mutaxassis bo'lib xizmat qiladi. Xavfsizlik bo'yicha mutaxassisning asosiy vazifasi barcha kiruvchi va chiquvchi trafikni kuzatish, shuningdek, tashkilotdagi turli bo'limlar bilan hamkorlikda xatarlarni boshqarish vositalari va texnologiyalarini muvofiqlashtirish. Tarmoq xavfsizligi bo'yicha mutaxassisning vazifasi tashkilotning AT-infratuzilmasini himoya qilish atrofida o'zgaradi, unga axborot aktivlari, moliyaviy ma'lumotlar va boshqa maxfiy ma'lumotlar kiradi. Tarmoq xavfsizligi va tarmoq xavfsizligi: taqqoslash sxemasi Xulosa Xulosa qilib aytganda, kiberxavfsizlik - bu axborotni saqlash va tranzit paytida xavfsizlikning xavfsizligi bilan shug'ullanadigan axborot xavfsizligining bir qismi, tarmoq xavfsizligi - bu tashkilotning IT infratuzilmasini himoya qilish va unga kirishni cheklash bilan shug'ullanadigan kiber-xavfsizlik. Ikkala atamalar ham ko'pincha bir-biri bilan birgalikda ishlatiladi, kiberxavfsizlik keng ma'noda ishlatiladigan atama bundan mustasno, tarmoq xavfsizligi esa axborot kiberxavfsizlikning bir qismidir. Adabiyotlar
Tasvir krediti: https://pixabay.com/uz/network-security-technology-data- 3482974/
krediti: https://www.flickr.com/photos/111692634@N04/18709586962
Oksford universiteti matbuoti, 2014. Chop etish
Kizza, Jozef Migga. Kompyuter tarmog'ining xavfsizligi bo'yicha qo'llanma. Berlin: Springer, 2017. Chop etish
Akademik matbuot, 2005 yil. Chop etish Yüklə 358,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|