179 materiyasiz harakat bo’lishi mumkin emasligini hozirgi tibbiyot va ijtimoiy fanlar
ham isbotlaydi.
4.4. Borliqning fazo va vaqtda mavjudligi. Materiya cheksiz ravishda sodir bo’lib turadigan harakat, o’sish, o’zgarish
va taraqqiyot hamisha fazo bilan vaqtda yuz beradi. Harakat singari fazo va vaqt
ham materiya mavjudligining tub ob’ektiv shaklidir. Demak, harakatni
materiyadan ajratish mumkin emas, shuningdek, fazo bilan vaqtni ham
materiyadan ajratib bo’lmaydi.
Harakat fazo bilan vaqtning mohiyatidir. Boshqacha aytganda, harakat fazo
bilan vaqtning birligidir. Fazo bilan vaqt o’z tabiatining mavjudligini materiya
harakatida ochiq-oydin ko’rsatadi.
Fazo harakatdagi materiya mavjudligining tub ob’ektiv shaklidir. Fazo
tushunchasi moddiy ob’ektlarning birgalikda mavjudligini va bir-biridan
uzoqligini, ularning ko’lamini, bir-biriga nisbatan joylashish tartibini ifodalaydi.
Tabiatdagi hamma jismlar, jumladan, insonning o’zi ham ob’ektiv olamda sodir
bo’ladigan hamma moddiy jarayonlar fazoda o’rin tutadilar, muayyan masofaga
ega bo’ladilar. Olamda mavjud bo’lgan predmetlar bir-biridan sifat
jihatidangina emas, uzunligi, kengligi, hajmi, baland-pastligi, katta-kichikligi,
o’rin jihatidan ham farqlanadi. Ularning har biri bir-biriga nisbatan yaqin yoki
uzoq, quyi yoki yuqori, chap yoki o’ngda joylashgan bo’ladi. Bularning hammasi
fazo tushunchasida ifodalanadi.
Vaqt ham materiyaning mavjudlik shakli bo’lib, moddiy jarayonlarning
keng yoyilishi izchilligini, bu jarayonlarning turli bosqichlari, bir-biridan
ajralganligi, ularning davom etishini, ularning rivojlanishini bildiradi. Har bir
narsa o’z o’tmishi, hoziri, kelgusiga ega. Narsa, hodisalarning ba’zi birlari
avvalroq, boshqalari keyinroq bo’ladi. Bular esa vaqt tushunchasini ifodalaydi.
Har bir moddiy ob’ekt vaqtda bo’lmasdan turib faqat fazoning o’zida
