226 hamda ularni o‘zaro bog‘liq va rivojlanishda deb bilganliklari uchun bilish
jarayonining eng umumiy metodi rolini bajaradi.
Kategoriyalar mavjud narsalar haqidagina emas, balki kelajakda mavjud
bo‘lishi kerak bo‘lgan narsalar haqida ham axborot beradi. Ular hozirgi vaqtda qanday
holdaligini tushunishga yordam beribgina qolmay, balki kelgusida ularning
o‘zgarish va rivojlanish yo‘nalishlarini ham ko‘rsatadi. Shu asosda ular yangi
bilimlarni egallash manbai bo‘lib xizmat qiladi. Bularning hammasi falsafa
kategoriyalari o‘zlarining gnoseologik tabiatiga ko‘ra, bevosita amaliyotiga aylanish
tamoyiliga ega ekanligini isbot qiladi.
To‘rtinchidan. Falsafiy kategoriyalarning shakllanishi va rivojlanishi asosida inson moddiy-hissiy faoliyatining yig‘indisi bo‘lgan amaliyot yotadi. Shuning
uchun ham falsafa kategoriyalari ijtimoiy amaliyot mahsuli hisoblanadi. Bu yerda
inson nazariy va amaliy faoliyatining birligi yaqqol namoyon bo‘ladi.
Moddiy ishlab chiqarish faoliyati jarayonida inson sub’ektiv sifatida tashqi
olamdagi narsalarga nisbatan o‘z faoliyatining ob’ektlari sifatida munosabatda
bo‘ladi. Sub’ekt bilan ob’ekt o‘rtasidagi munosabatning o‘zaro ta’siri jarayonida
mantiqiy kategoriyalar vujudga keladi. Tashqi dunyoning qonuniyatlari tafakkur
shaklida aks etishi ham amaliyot asosida yuz beradi. Inson amaliyoti mantiq
kategoriyalari orqali olingan bilimlar haqiqiyligini tekshirib ko‘radi. Shunday qilib,
tafakkurimiz mazmunining ob’ektivligi, tafakkur qonunlariga mos kelishi amaliyot
asosida bo‘ladi va uning yordamida isbotlanadi.
Falsafiy kategoriyalarning bu belgilari ma’lum darajada aniq fanlar
kategoriyalariga ham xosdir. Aniq fanlarning asosiy tushunchalari ham ob’ektiv
dunyodagi hodisalar harakatining qonuniyatlarini aks ettiradi, ular narsalarning
ideal bo‘lganligi uchun bilish va amaliyot taraqqiyotiga yordam beradi. Shuning
uchun ham, falsafiy kategoriyalar alohida fanlar kategoriyalari bilan uzviy
aloqadadir. Ammo, falsafiy kategoriyalarni xususiy fanlar kategoriyalari bilan
ayniylashtirish
yoki
xususiy
fanlar
kategoriyalari
mazmunini
dialektik
kategoriyalardan keltirib chiqarish mumkin emas.
