Kompüterin texniki təminati Giriş – çıxış qurğularının

DƏRS- 4. Sistem proqram təminatı
Sistem proqramları — kompüterin resurslarını – mərkəzi prosessoru, yaddaşı, giriş-çıxış qurğularını idarə etmək üçündür. Onlar bütün istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş proqramlardır. Kompyuterin sistem proqramları elə hazırlanır ki, tətbiqi proqramlar səmərəli işləyə bilsin.

Sistem proqram təminatlarına aid olan proqramlar

Sistem proqramları arasında əməliyyat sistemləri xüsusi yer tutur, sistem proqram təminatının əsasını əməliyyat sistemi təşkil edir. O, fərdi kompüterlərin vacib elementlərindən biridir. Əməliyyat sistemi kompüter yandırıldıqda işə düşən, kompüterin bütün hissələrinin tam bir vəhdət halında işləməsini təmin edən və informasiyanı idarə edə bilən proqramlar sistemidir.

Əməliyyat sisteminin köməyilə:

• 
  kompüterlə istifadəçi arasında dialoq yaranır;
  
• 
  operativ və daimi yaddaş qurğuları işə salınır;
  
• 
  kompüter idarə olunur;
  
• 
  istənilən proqram yerinə yetirilməyə başlayır və s.
  

Vaxtilə IBM PC tipli kompüterlərdə əsasən Microsoft firmasının hazırladığı  MS- DOS əməliyyat sistemindən istifadə olunurdu. Bu əməliyyat sistemində işləyən istifadəçi yalnız konkret bir məsələni həll edə bilərdi. Hazırda fərdi kompüterlərdə çoxtapşırıqlı əməliyyat sistemlərindən istifadə olunur – fərdi kompüterlərin yaddaşında eyni zamanda bir neçə proqram və məsələlər olur ki, mikroprosessor kompüterin resurslarını onların arasında bölüşdürür. Belə əməliyyat sistemlərinə misal olaraq OS/2, MacOS, UNIX, Linux, Windows XP, Windows Vista və digər əməliyyat sistemlərini misal göstərmək olar.^[

Sistem proqramlarının digər vacib hissəsini xidməti proqramlar – utilitlər (lat. "utilitas" – xeyir, fayda) təşkil edir. Onlar əməliyyat sistemini tamamlayır və onun imkanlarını artırır, həmçinin, müstəqil olaraq bir çox vacib məsələləri də həll edir. Utilitlərin bəzi növləri bunlardır:

• 
  interfeys proqramları;
  
• 
  antivirus proqramları;
  
• 
  arxivləşdirmə proqramları;
  
• 
  proqram örtükləri;
  
• 
  kompüter qurğularının iş qabiliyyətini yoxlayan proqramlar;
  
• 
  qurğuların işini idarə edən proqramlar (drayverlər) və s.
  

DƏRS-6. SİSTEM BLOKU VƏ ONUN ELEMENTLƏRİ.

Sistem blokunun korpusu müxtəlif modifikasiyalarda istehsal olunur: stolüstü, nazikprofil stolüstü, mini-qüllə, qüllə, monoblok və s. Sistem blokunun korpusu dəmir və ya plastik ola bilər. Sistem blokunun içində aşağıdakı qurğular olur:

Qida qurğusu.

Qoşulan komputer qurğularının yerləşdirilməsi üçün bölmələr.

Komputeri işə salma, söndürmə, yenidən yükləmə düymələri və bəzən də başqa düymələr.

Müxtəlif indikatorlar.

Bunlardan əlavə aşağıdakı xırdalıqlar da vardır: