Kompyuter grafikasi va dizayn operatori

1-rasm.3Ds Max dasturi oynasi.
Dastlab, ishni 3Ds Max dasturini atroflicha o’rganib chiqishdan boshlasak, avval dastur yordamida ob’yekt ko’rinishda asosiy maqbul ishlarni amalga oshirish: sodda primitivlarini tuzish, ob’yektlarni belgilash, ularning bir-biriga o’zaro tekislash, proyeksiya oynasidagi aks etish holati va joylashishi, ularni o’zgarti-rish, ma’lum masshtabga keltirish, o’zgartirish va aylantirish mumkin. Bu oddiy amallar 3Ds Max dasturining keyingi asosiy faoliyatiga xizmat qiladi.
Haqiqiy hayotda juda ko’p ob’yektlar o’zida oddiy uch o’lchovli qo’llanmalar amallarini o’zida aks ettirgan. Masalan, stol parallelpipeddan tashkil topgan, stol lampasi esa – silindr va yarim shakldan, avtomobil balloni esa – boshqa yuqoridagilarga o’xshamagan shakllardan tashkil topgan. Katta va kichik darajadagi barcha ko’rgazmalarda amalda uch o’lchovli virtual joylashuv shartlari qo’llanilib kelinmoqda. 3 Ds Max dasturi standart ob’yektlari o’zida “qurilish materiallar”ini tashkil etgani uchun ular yordamida turli ko’rinishlar tashkil etishga ko’maklashadi.
2 -rasm.
3D MAX dasturida ob’ektlar tushunchalari
Geometrik ob’ektlar. Geometrik ob’ektlarni ko’rishda juda kuchli va keng tarqalgan 3D paket Discreet kompaniyasi 3D Studio Max dasturini tanlab uning misolida ob’ektlarning asosiy turlari va modellashtirish texnologiyasini ko’rib o’tamiz. Bu dastur yordamida geometrik ob’ektlarning quyidagi turlari qurilishi mumkin.
Splayn chiziqlar (Spline Curves) - boshqa sirt yoki shakllarni ko’rishda ishlatiladigan va shu tartibda qurilgan (Beze yoki Nurbs) chiziqlar. Ularni harakat troyektoriyalarini ifodalash uchun ham ishlatish mumkin.


3-rasm. Chiziq,muloqot chiziqlari.
Masalan, Beze chiziqlari uchun, xususiy holda, boshlang’ich shakl va chiziqlar to’plami aniqlangan bo’lib (masalan, tekst, aylana, ellips) ular keyinchalik aniq shakllar ko’rishda ishlatilishi mumkin.
Poligonal ob’ektlar (polugonal objects) - bular o’zgarib turuvchi parametrlar bilan ifodalanuvchi (masalan uzunlik, radius) poligonal boshlang’ich shakllar (polygonal primitives) yoki polugonal turlardir (polugonal meshes). Poligonal turlar juft-jufti bilan uchlarni tutashtiruvchi qirralar sifatida aniqlanadi. Boshlang’ich shakllar (primitiv) ni ishlatish dizaynerga (dasturga ham) d ob’ekt shaklini o’zgartirishni ancha osonlashtiradi. Shunda 3D - boshlang’ich (primitiv) shakllarni (masalan sfera yoki silindr) namoyish etishda, ularning shakli qirralar yordamida berilgan aniqlikda almashtiriladi. Poligonal d ob’ekt sirti tekis yoqlardan iborat bo’lgani uchun, ularga namoyish silliqligini berishda turli silliqlash algoritmlari foydalaniladi. Bu texnologiya asosan 3D o’yinlarni va virtual borliqni yaratishda keng qo’llanadi.
4-rasm. Poligonal ob’ektlar.
5 -rasm. Beze sirti.
Beze sirtlari (Bezier patches) - bu Beze cho’qqilarining joylashishi bilan silliq sirtlardir. Bu cho’qqilar sirtga urinma vektorlar (tangent) uchlarida joylashgan qo’shimcha boshqaruvchi nuqtalar (control points) yordamida sirtni egriligini aniqlaydi.
Bu sirtlar hisoblash tizimi uchun ma’lum qiyinchiliklarni tug’dirishiga qaramay, ular yordamida murakkab egri chiziqli ob’ektlarni modellashtirish mumkin. NURBS sirtlar - bir jinsli bo’lmagan egri chiziqli sirtlarni modellashda ishlatiladigan eng universal va samarali vositadir. Bunday sirtlar maxsus to’rt o’lchovli bir jinsli fazoda ifodalanadi. Unda har bir boshqaruvi cho’qqi, uchta X, Y, Z koordinatadan tashqari qo’shimcha vazn (weigat) tavsifiga ham ega. Cho’qqining o’rni va nisbiy vaznini o’zgartirish orqali ob’ekt shaklini aniq boshqarish mumkin.
6 -rasm. NURBS sirti.
Murakkab ob’ektlar (compound objects) - oldindan tayyorlab qo’yilgan ikki yoki undan ko’p shakllardan tuziladi. Qanday jism qurilishiga qarab oldindan tuzilgan shakllar chiziq yoki sirt bo’lishi mumkin.
Dinamik ob’ektlar (dynamic objects) - ularga qo’yilgan tashqi kuchlar ta’sirida harakatga keluvchi ob’ektlar: prujina va amortizatorlar. Ular ob’ekt harakati dinamikasini modellashtirishda ishlatiladi. Boshqa dasturlarda geometrik ob’ektlarni qurish va muharrirlashning shunga o’xshash yoki ulardan farq qiluvchi usullari qo’llaniladi.
Nogeometrik ob’ektlar. Misol sifatida 3D Studio Max dasturini ko’rishni davom ettiramiz. Quyidagi ob’ekt turlarini qarash e’tiborga loyiq.
Yoritish manbai (light objects) tashqi va ichki yoritishni ifodalashda ishlatiladi. Turli algoritmlar yorug’lik tarqatuvchi turli manbalarni yaratadi: bir nuqtadan barcha tomonga tarqaluvchi nur; projektordagi chiquvchi fokuslangan yorug’lik; yo’naltirilgan manbadan chiquvchi yo’naltirilgan nur. Bunda manbalardan chiquvchi nur turli rangda bo’lishi, ma’lum masofadan keyin pasayishi shuningdek ob’ektlarning soyalarini hosil qilishi mumkin.