Kompyuter lingvistikasi

shakl-shamoyilini yaratib berish, ertangi kunimizning yo’nalishlarini, tabiiy qonuniyatlarini, 
uning qanday bo’lishini ko’rsatib berishdan iborat... Odamlarga mustaqillikning afzalligini, 
mustaqil bo’lmagan millatning kelajagi yo’qligi,bu bir tabiiy qonuniyat ekanini isbotlab 
tushuntirib berish kerak. Fan jamiyat taraqqiyotini olg’a siljituvchi kuch, vosita bo’lmog’i 
lozim» 
1
. 
Bashariyat tarixida har bir davr o’ziga xos taraqqiyoti bilan, yangilanishlari bilan muhim 
ahamiyatga ega bûladi. Turli jarayonlarni boshidan kechirgan insoniyat uchinchi ming yillikning 
boshida axborot asriga qadam qo’ydi. Minglab yillar davomida rivojlangan inson tafakkuri uchun 
1
11
1
Êàðèìîâ È.À. 
Êàðèìîâ È.À. 
Êàðèìîâ È.À. 
Êàðèìîâ È.À. Òàðèõèé õîòèðàñèç êåëàæàê éû=. -Òîøêåíò: Øàð= , 1998 , 25-á. 

---

4 
bugungi kunda dastlabki manba, yani axborot olish hayotiy zaruriyatga aylandi. Shunga kûra jahon 
bozorida axborot - malumot oltindan ham qimmatroq baholanadi. Mazkur axborotni topish, 
saqlash, qayta ishlash va boshqalarga etkazishning qulay usullariga bo’lgan ehtiyoj kun sayin oshib 
bormoqda. Bu esa XX asrning buyuk kashfiyoti bo’lgan kompyuter va kompyuter texnologiyalari 
sohasi uchun katta vazifalarni vujudga keltirdi. Kompyuter texnologiyalari fanning barcha 
tarmoqlariga, xalq xo’jaligi, sport, sanat, tibbiyot, umuman, ijtimoiy hayotning har bir sohasiga 
kirib keldi. Fan yo’nalishlarini kompyuterlashtirish ilmning asosiy shartlaridan bo’lgan obektivlik 
va aniqlikka amal qilishi munosabati bilan tez rivojlana boshladi va u qo’llanilgan barcha sohalarda 
yutuqlarga erishildi. Xususan, kompyuter bemorni tekshiradi, aniq tashxis qo’yadi, muolajalar 
belgilaydi, musiqa yozadi, rasm chizadi va hokazo. Bugungi kunda gumanitar sohalar, xususan, til 
va kompyuter, adabiyot va kompyuter masalalariga juda katta etibor berilmoqda. Chunki
takidlanganidek, axborot asri bo’lgan XXI asrda oltindan qimmatroq bo’lgan malumotni zarar 
etkazmay qabul qilish, ishonchli saqlash va eng qulay tarzda boshqalarga etkazib berish til bilan 
bevosita bog’liqdir. Shunga ko’ra kompyuter lingvistikasi fani vujudga keldi. Mazkur fan XX 
asrning o’rtalarida paydo bo’lgan matematik lingvistika fani asoslaridan kelib chiqqan. Matematik 
lingvistika fanining asosiy maqsadi tabiiy tillarning matematik modelini ishlab chiqish edi. Shuning 
uchun matematika lingvistika hal qilishi lozim bo’lgan vazifalar umumiy lingvistikaning formal va 
aksiomatik nazariyalarini va aniq tillarning matematik modellarini ishlab chiqishdan iborat bo’ldi. 
Shu tariqa tabiiy tillar grammatikasi formal modelining tuzilishi kompyuterda tarjima qilish, tillarga 
o’rgatish, bilimlarni matndagi testdan o’tkazish, matnlarni tahrirlash kabi amaliy dasturlarni ishlab 
chiqishga asos bo’lgan holda kompyuter lingvistikasini yaratdi. Kompyuter lingvistikasi fanining 
asosiy maqsadi lingvistik masalalarni hal qilishning kompyuter dasturlarini yaratishdir.
1
Uning 
asosiy vazifalariga tillarga o’qitish, bilimlarni tekshirish , matnlarni turli jihatdan tahrirlash va 
mashina tarjimasi uchun mo’ljallangan dasturlarni ishlab chiqish kabilar kiradi. Bularni kompyuter 
tilshunosligining o’ziga xos yo’nalishlari deb atash mumkin. Ayni vazifalarni kompyuter o’z-
o’zidan amalga oshirmaydi, albatta. Buning uchun zarur dasturlarni muayyan algoritmik tilda inson, 
yani tilshunos dasturchi yaratadi. U bu dasturlarni tuzishda maxsus suniy tillardan foydalanadi. 
Hozirda internet malumotlariga ko’ra suniy tillarning quyidagi turlari mavjud: 
a) sintez qiluvchi dasturlar uchun: Paskal, Si, Prolog, Lisp, Okkamyu tillari; 
b) yig’uvchi dasturlar uchun: Modula-2, Ada, Eyfe’l, Component Paskal tillari; 
v) aniqlashtiruvchi dasturlar uchun: Si
++++++++