Kompyuter lingvistikasi

, Smallmalk, Oberon, Java, Clarron tillari. 
Xorijda kompyuter lingvistikasi bo’yicha olib borilgan tadqiqotlarning ko’lami juda keng. 
Ayniqsa, AQShda olib borilgan tadqiqotlar izchilligi, qamrab olingan muammolar doirasining 
kengligi bilan ajralib turadi.
2
Nashr qilinayotgan tematik to’plamlardan tashqari «Computational 
Linguistics» («Kompyuter tilshunosligi») nomli jurnal ham nashr etiladi. AQShda kompyuter 
tilshunosligi assotsiatsiyasi mavjud bo’lib, bu uyushma kompyuter tilshunosligi bilan bog’liq 
ko’plab tashkiliy va ilmiy ishlarni amalga oshiradi. AQShda ikki yilda bir marta COLING 
konferentsiyasi o’tkaziladi. AQShning 10ta universitetida kompyuter lingvistikasi fakultetlari 
mavjud. Kompyuter tilshunosligining muammoli masalalari suniy intellekt bo’yicha o’tkaziladigan 
turli xalqaro konferentsiyalarda ham ko’rib chiqiladi. Shuningdek, Niderlandiyada «Artificial 
Intelligence» («Suniy intellekt») jurnali ham chop etiladi. 
MDHga azo mamlakatlarda ham kompyuter lingvistikasi bo’yicha muhim izlanishlar amalga 
oshirilgan. Ayniqsa, rus kompyuter tilshunosligidagi tadqiqotlar diqqatga sazovordir. Unda 
quyidagi yo’nalishlarni alohida takidlab ko’rsatish mumkin: 1.Mashina tarjimasi (MT). 2. 
Avtomatik tahrirlash (AT). 3. Til o’rgatish jarayonini kompyuterlashtirish (avtomatik tarzda tilga 
o’qitish-ATo’). 4. Statistik tadqiqotlar (ST). 
Kompyuter lingvistikasining mashina tarjimasi yo’nalishida amalga oshirilgan tadqiqotlar 
bugungi kunda barcha kompyuterlarda mavjud bo’lgan ruschadan boshqa tillarga tarjima qiluvchi 
1
 Новое в зарубежной лингвистике. Вып.24. Компьютерная лингвистика. -М.: Прогресс, 1989, с.10 
2
 Анисимов А.В. Компьютерная лингвистика: Мифы. Алгоритмы .Язык. -Киев: Наукова-думка, 1991, 
с.15 

---

5 
dasturlarning yaratilishiga asos bo’ldi. Xususan, L.L.Nelyubin va uning shogirdlari tomonidan 
ishlab chiqilgan so’zma-so’z tarjima qilishning ilmiy strategiyasi (rasmiy-idoraviy uslub asosida) 
o’sha davr jahon injener lingvistikasi talablari va ilg’or tajribasiga monand bo’lgan edi.
1
L.L. 
Nelyubin tadqiqotlarining quyidagi o’ziga xos jihatlarini takidlash lozim: birinchidan, ushbu 
ishlarda so’z va iboralarning avtomatik lug’ati bilan birgalikda to’liq tarjima qilish imkoniyatini 
beruvchi morfologik-sintaktik algoritm-freym yaratishga harakat qilingan; ikkinchidan, vujudga 
keltirilgan tarjima dasturlari asosida o’qituvchi lingvistik avtomat (OLA-obuchayuhiy 
lingvisticheskiy avtomat) yaratish meyorlari ishlab chiqilgan. Yani u o’quvchilarga ingliz tilidagi 
rasmiy hujjatlarni rus tiliga tarjima qilishni o’rgatish imkoniyatini beradi. Prof. L.L.Nelyubinning 
ilmiy faoliyatida mashina tarjimasi uchun (ingliz tili bo’yicha) algoritmlar va dasturlar ishlab 
chiqish asosiy o’rinni egalladi. L.L.Nelyubin, tabiiyki, mashina tarjimasida ingliz tili leksikasini 
butunligicha qamrab ololmas edi. Shuning uchun u o’z tadqiqotlarining obekti sifatida AQSh harbiy 
hujjatlarini belgiladi va bu sohada ko’plab ilmiy asarlar yaratdi.
2
Shuningdek, Yu.N.Marchuk tadqiqotlarida ham bir tabiiy tildan boshqa tilga bo’lgan tarjimani 
modellashtirish tamoyillari, tarjima birligi, tarjima jarayonining statikasi va dinamikasi 
tushunchalari hamda EHM ishtirokidagi tarjimaning texnologik liniyalari tavsiflangan.
3
Yu.N.Marchuk ham tarjimani modellashtirish metodlari va uni avtomatlashtirish yo’llarini ishlab 
chiqqan holda bugungi rus kompyuter lingvistikasiga asos solgan olimlardan hisoblanadi.
Shuningdek, ko’plab rus, ukrain, moldovan olimlari ham mashina tarjimasi masalalari bilan 
shug’ullanishgan, ularning izlanishlari kompyuter lingvistikasida muhim o’rin tutadi.
4
Xususan, bu 
sohada ko’plab nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari yoqlanganini alohida takidlash lozim. Bu 
tadqiqotlar rus tilining nazariy va eng muhimi amaliy (barcha uchun foydali) jihatlarini tadqiq 
qilishga sezilarli hissa qo’shgan. Ayniqsa, o’tgan asrning 60-80 yillarida mashina tarjimasi 
jihatlarini ishlab chiqishga yo’naltirilgan ko’plab ilmiy tadqiqotlar yuzaga keldi.
1
Takidlanganidek, 
1