Kon ishlari asoslari

Yoqilg‘i-energetika resurslarining turi
Yoqilg‘i-energetika resurslaridan foydalanish va ularning ulushi
2000-yil		2015-yil
mln.tonna shartli yoqilg‘i	%	mln.tonna shartli yoqilg‘i	%
Neft	5000	29,4	5100	27,5
Gaz	2750	16,2	4400	23,8
Ko‘mir	4800	28,2	4500	24,3
Yadro yoqilg‘isi	3000	17,6	3000	16,2
Gidroresurslar	750	4,4	760	4,2
Har xil yoqil- g‘ilar	300	1,8	250	1,35
Yangi turdagi yoqil- g‘ilar (tabiiy issiqlik manbalari)	400	2,4	500	2,7
Jami	17000	100	18500	100

Hozirgi vaqtda yer bag‘rida topilgan ko‘mir basseynlari va konlarining soni 3600 dan ko‘proqni tashkil qiladi. Ulardan yettita basseyn gigant-basseyn hisoblanadi va ularning har birining geologik zaxirasi 500 mlrd. tonnadan ko‘proqni tashkil qiladi.

Ularga quyidagilar kiradi: Lensk, Tungusk, Taymirsk, Konsko-Achinsk, Kuznetsk (Rossiya), Alma-Amazonka (Brazi- liya), Apalchansk (AQSH). To‘rtta basseyn — Nijnereynsko- Vestfalsk (GFR), Donetsk (Ukraina), Pechersk (Rossiya), Illi- noysk (AQSH) basseynlarining zaxiralari 200—500 mlrd. ton- nani tashkil qiladi. 210 ga yaqin basseyn va konlar har birining zaxiralari 0,5—200 mld. tonnani tashkil qiladi. Qolgan barcha ko‘mir basseyn va konlarining zaxiralari 0,5 mlrd. tonnadan oshmaydi.

Hozirgi kunda qit’alar bo‘yicha 600 metrgacha chuqur- likdagi hisoblangan ko‘mir zaxiralari quyidagi jadvalda keltiril- gan (4.2-jadval).

4.2-jadval

Qit’alar	Ko‘mir tiplari (rusumlari)	•Ъй % s -S3 .!= m e^o ax^i U g^e z^a			O‘rganib chiqilgan zaxiralar
					Hammasi			Jumladan, ishonchliligi
		mlrd.t.	%	mlrd.t.		%	mlrd.t.		%
Yevropa	Toshko‘mir	1024	11	435		18	231		24
	Qo‘ng‘ir ko‘mir	326	7	144		11	87		28
	Jami:	1346	9	579		16	318		23
Osiyo	Toshko‘mir	5933	63	757		32	213		22
	Qo‘ng‘ir ko‘mir	2176	44	195		14	106		33
	Jami:	8109	57	952		26	319		24
Shimoliy Amerika	Toshko‘mir	1922	20	796		34	477		47
	Qo‘ng‘ir ko‘mir	2238	46	888		66	72		23
	Jami:	4160	29	1684		45	549		40
Janubiy Amerika	Toshko‘mir	81	1	21		1	3		1
	Qo‘ng‘ir ko‘mir	10	-	5		-	-		-
	Jami:	91	1	26		1	3		0
Afrika	Toshko‘mir	244	3	177		5	66		3
	Qo‘ng‘ir ko‘mir	2	-	-		-	-		-
	Jami:	246	2	177		3	66		5
Avstraliya	Toshko‘mir	230	2	230		10	42		3
	Qo‘ng‘ir ko‘mir	129	3	115		9	68		16
	Jami:	359	2	345		9	110		8
Hammasi	Toshko‘mir	9428	100	2356		100	1033		100
	Qo‘ng‘ir ko‘mir	4883	100	1348		100	334		100
	Jami:	14311	100	3705		100	1367		100

Qit’alar bo‘yicha toshko‘mir va qo‘ng‘ir ko‘mir zaxiralari quyidagicha taqsimlangan: Osiyo — 57%, Amerika — 30%, Yevropada — 9%, Avstraliya va Afrikaning har birida 2%.

O‘zbekiston Respublikasida ko‘mir asosiy energiya manba- laridan biri va sanoatning boshqa tarmoqlari uchun muhim xomashyo hisoblanadi. Mamlakat hududida joylashgan va katta ko‘mir zaxiralariga ega bo‘lgan ko‘mir konlari kelajakda ko‘mir qazish hajmini yanada ko‘paytirishga imkon yaratadi.

Ko‘mir qazish korxonalarida (shaxta va razrezlar) shaxta maydonini ochish va uni qazishga tayyorlashda turli usullar hamda qazish tizimlari, shuningdek, mexanizatsiya vositala- ridan keng foydalaniladi. Biroq mavjud korxonalar ishlab chiqarish jarayonlarining texnik darajasi va asosiy texnik- iqtisodiy ko‘rsatkichlari MDH mamlakatlarining rivojlangan ko‘mir qazish regionlari ko‘rsatkichlaridan ancha past. Shu sababli ko‘mir qazish ishlarini muttasil takomillashtirib borish zarur.

Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda qator ko‘mir konlari topilgan bo‘lib, o‘rganish ishlari olib borilgan va olib borilmoqda. Bular jumlasiga Angren qo‘ng‘ir ko‘mir koni, Sharg‘un toshko‘mir koni, Boysun toshko‘mir koni va boshqalar kiradi.

Angren ko‘mir koni Toshkent viloyati Angren daryosi vodiysida joylashgan bo‘lib, uning maydoni 70 km² ni tashkil qiladi va zaxirasi bo‘yicha eng katta ko‘mir havzasi hisoblanadi. Sharg‘un va Boysun ko‘mir konlari Surxondaryo viloyatining tog‘lik hududlarida joylashgan bo‘lib, geologik va kon-texnik sharoitlari ancha murakkab hisoblanadi. Bu konlar ko‘mirining sifati yuqori bo‘lganligi sababli respublika xalq xo‘jaligida katta ahamiyatga egadir.

O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan ko‘mir kon­larining zaxiralari mamlakat xalq xo‘jaligini rivojlantirishga katta imkoniyatlar yaratadi va ularning miqdori 4.3-jadvalda keltirilgan.

Yuqorida keltirilgan ko‘mir konlaridan tashqari, O‘zbekiston bilan Turkmaniston chegaralarida joylashgan Kogurtong ko‘mir koni ham katta ahamiyatga egadir.

Bu kon Termiz shahridan 110 km shimolda va «Bozir» temir yo‘l stansiyasidan 50 km masofada jovlashgan.

1940-1957-yillarda ushbu konning yer yuziga yaqin joylashgan qismi mahalliy sanoat shaxtalari tomonidan qazib olingan bo‘lib, hozirgi vaqtda konservatsiya qilingan.

Konning geologik va gidrogeologik sharoitlari, ko‘mirning sifati yaxshi bo‘lganligi uning kelgusida ishlatish samara- dorligini ta’minlaydi. Respublika hududida yangi ko‘mir konlarini izlash va o‘rganish ishlari davom etmoqda.

4.3-jadval

O‘zbekiston Respublikasi ko‘mir konlarining zaxiralari

Shaxta, razrez, konning uchastkalari	Balans	Sanoat
	zaxiralar, ming tonna	zaxiralari, ming tonna	Eslatma
1.Shaxtalar:
Angren 9-shaxta	65831	35816	Qo‘shimcha o‘rganish
Sharg‘un shaxtasi	27715	8318	ishlari davom etmoqda.
2.Razrezlar:
Angren razrezi