Koordinasiya c r yanına (5-14 kA) uy un olan g rginlikdir, kV-la

_________________Milli Kitabxana__________________ 
321 
burada U
qal
koordinasiya c r yanına (5-14 kA) uy un olan g rginlikdir, kV-la 
§5.1.2. 
 
Impuls hesabat g rginliyinin, qalıq g rginliyin  nisb t n artmı, elektrik 
avadanlı ında g rginliyin yüks lm sind n asılıdır. Bo aldıcılardan mü yy n
m saf d  qura dırılmı  elektrik avadanlı ında, bo aldıcı dövr sind  yaranan 
g rginliyin qiym ti arta bil r. Bunun s b bi, avadanlı ın izolyasiyası - 
birl dirici naqill r - bo aldıcı arasındakı dövr d  olan g rginlik r qsl ridir.
M lumdur ki 330 kV v  daha yüks k g rginlikli yarımstansiyalarda 
bo aldıcıların ölçü transformatorları, aparatlar (açar, ayırıcı) v
transformatorlardan olan m saf l ri çox böyükdür. Ona gör , güc 
transformatorları üçün impuls hesabat g rginliyi 1,1·U
qal
, apartlarda is ,
1,2·U
qal 
götürülür. 
 
Elektrik izolyasiyasının koordinasiyasında ventil bo aldıcıların
xarakteristikalarını n z r  almaqla, qısa müdd tli - k silmi  impuls t sirl ri
üçün g rginliyin qiym tl ri d  mü yy nl dirilmi dir. Bel  ki, 3-15 kV –duq 
avadanlıqlarda, tam impulsdan 20%, daha böyük g rginlikl rd  is  25 % artıq
q bul edilmi dir:
U
k s imp
=(1,2-1,25)·U
hes imp 
 
Daxili izolyasiya üçün seçil n impuls sınaq g rginliyi, ildırım ifrat 
g rginliyinin bir neç  d f  t sir etm si n tic sind  gizli defektl rin toplanması
ehtimalı il     t yin edilir. Buna, defektl rin «kumulyasiya effekti» deyilir v  bu 
s b bd n impuls hesabat g rginliyinin qiym ti 10% artırılır. N tic d , elektrik 
avdanlı ının daxili izolyasiyası üçün sınaq g rginliyi 1,1·U
hes imp
olur.
T sirl nm  dola ı olmayan transformatorlarda impuls sınaq g rginlikl ri 
0,5·U
nom
 q d r artıq götürülür.
 
C dv l 11.1.1-d   impuls sınaq g rginlikl rinin qiym tl ri verilmi dir. 
Bu qiym tl r normal atmosfer  raitin  aiddir. Sınaqlar zamanı
rait
d yi rs , impuls sınaq g rginliyinin qiym tl rind  d  d yi iklik edilir.  
Normal izolyasiyalı avadanlıq üçün impuls sınaq g rginlikl ri 
 
C dv l   11.1.1 
T sir ed n nominal g rginlikl r,
kV
Izolyasiyada impuls sınaq g rginliyin
maksimal qiym ti,
Daxili izolyasiya 
Xarici izolyasiya 
Nominal 
g rginlik 
n böyük i çi
g rginlik 
Aparatlar v  c r yan
transformatorıu
Ayrıca sınaq olunan 
izolyatorlar 
6 7,2  57/70 
60/73 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
322 
10 12  75/90 
80/100 
20 23 120/150  125/158 
35 40,5 180/225 
195/240 
110 126  425/550 
480/600 
150 172  585/760 
660/825 
220 252 835/1090  950/1190 
330 363 1100/1300  1200/1400 
500 525 1500/1800  1600/1950 
Qeyd: C dv l 11.1.1-d  verilmi  sur td ki r q ml r tam, m xr cd ki r q ml r
is , k silmi   impulsları göst rir.
S naye tezlikli sınaq g rginlikl ri, izolyasiyanın daxili ifrat 
g rginlikl rin t sirin  gör  koordinasiyası üçün t tbiq edilir.
Xarici izolyasiya üçün impuls sınaq g rginliyi t yin edildikd ,
avadanlı ın d niz s viyy sind n 1000-2000 m yüks klikd   v  35-40
0
C
temperaturlarda i l m si n z r  alınmalıdır. Bel  ki, normal temperaturdan h r
3
0
 istilik artımı üçün 1%, 1000 m hündürlükd n h r 100 m yüks klik üçün d
1% izolyasiya s viyy si artırılmalıdır. Ba qa sözl , göst ril n h ddl rd
atmosfer v  relyef d yi m l ri n z r  alındıqda, xarici izolyasiyanın sınaq
g rginliyi U
hes imp
/0,84 q bul edilir. 
Bu halda sınaq g rginliyinin qiym ti verilmi  g rginlik sinfin  aid olan 
avadanlı ın daxili ifrat g rginliyin hesabat qiym tin  –U
hesdax
sas n seçilir:
max
imp
bb
dax
hes
U
k
U
(11.1.5)
burada  k
bb
-daxili ifrat g rginliyin buraxıla bil n qiym til rin   b rab r
götürülür, c dv l 11.1.2:
       C dv l 11.1.2
k miyy t Neytral 
izol  edilmi
b k l r
Neytralı torpaqlanmı
b k l r
U
nom 
3-6-10 15-20  35  110-220  330  500  750 
K=U
nbi
/U
no
m
1,2 1,2 
1,15 
1,15  1,1 1,05 
1,05 
K=U
ifrg r
/U
nb
f
4,5 4,0 
3,5 3,0  2,7 2,5 2,1 
U
impmax 
–1 d q müdd tind   t tbiq olunan g rginlikdir, elektrik avadanlı ının
daxili izolyasiyasının sınaqları zamanı verilir. Daxili izolyasiyanın bu sınaq
g rginlikl ri, daxili ifrat g rginlikl rd  yaranan impuls kimi n z r  alınmalıdır.
Buraya qısa müdd tli t sir zamanı elektrik möhk mliyinin  artması,

_________________Milli Kitabxana__________________ 
323 
«kumulyativ effekt» v  istismar zamanı izolyasiyaının köhn l msi daxildir. 
Ona gör  daxili izolyasiya üçün (transformator, reaktor, açar v  s.) sınaq
g rginliyi a a ıdakı kimi hesablanır:
imp
kum
dax
hes
K
K
U
U
/
sin
(11.1.6)
3-35 kV avadanlıqların izolyasiyası üçün K
imp
=1,3, daha yüks k
g rginlikli izolyasiya üçün is  1,35 götürülür.  Kumulyativ effekti göst r n
msal 1,1-1,15 kimi t yin edilir.
Xarici izolyasiya quru v  ya ı lı
raitl rd  sınaq edilm lidir. Quru 
raitd  seçil n sınaq g rginlikl ri, ba qa amill r olmadan, yalnız atmosfer 
raitinin d yi m si hesabına, elektrik möhk mliyinin azalmasını n z r  alır:
84
,
0
/
sin
dax
hes
q
U
U
(11.1.7)
 Xarici izolyasiya üçün ya ı  altında sınaqlar aparılan zaman seçil n
sınaq g rginlikl ri, a a ıdakı kimi hesablanır: 
)
/(
sin
tez
imp
dax
hes
y
K
K
U
U
(11.1.8)
burada  K
imp
-impuls 
msalı ya ı  altında 1,1 götürülür, K
t z
 –t zyiqin 
d yi m sini n z r  alan düz li
msalıdır. 1000 m yüks klikd  qura dırılmı
avadanlıqlar üçün, K
t z
 = 0,94 göturulur. 3-220 kV elektrik avadanlı ının fazlar 
arası izolyasiyası üçün impuls sınaq g rginlikl ri sas rol oynayır. Ona gör
bunlar üçün daxili ifrat g rginliyin hesabat sınaq qiym tl ri
mü yy nl dirilm mi dir.
 Bu 
sinifl r  aid  olan yüks k g rginlikli elektrik avadanlı ı
üçün, fazlar arası izolyasiyasının daxili ifrat g rginliy  gör  sınaqlarında
3,5·U
nbi
 qiym ti götürülür. Uzun ill rin real t crübi n tic l rin  uy un olaraq 
BEK t r find n tövsiy  edil n v  bütün ölk l rd  keç rli olan standart sınaq
g rginlikl ri vardır.
 (11.1.3-11.1.5)  c dv ll rind  verilmi  qiym tl rd  impuls v   s naye
tezlikli sınaq g rginlikl ri t yin edil rk n aparatın eyni qütblü açıq kontaktları
arasında ifrat g rginlik yaranması n z r  alınmı dır. Bu zaman ifrat g rginlik
yaranan kontaktın ks t r find   g rginliyin ba qa qütblükd  olması da n z r
alınmı dır.
Ümumiy tl  fazlar arası izolyasiya, fazla yer arasında olan izolyasiya 
kimi sınaq edilir. Bir fazaya t sir ed n impuls dal ası dig r fazlarda da eyni 
i ar li g rginlik induksiyalayır. Ona gör  fazlar arası potensiallar çox böyük 
olmur. Bu zaman eyni zamanda  n pis ehtimalda,  ks i ar  il  induksiyalanmı
g rginlikl   i çi g rginliyin t sirini d   n z r  almaq lazımdır. T crüb l r
göst rir ki, induksiyalanmı  impulslar v   i çi g rginlikl rin t sirl ri mü yy n

_________________Milli Kitabxana__________________ 
324 
q d r biri-birini kompensasiya edirl r. Ona gör , fazlar arası ildırım ifrat 
g rginlikl rinin hesabat qiym tl ri faz izolyasiyasının hesabat g rinliyin
b rab r götürülür.  
M lumdur ki, 3-35 kV  b k l rin  ks riyy ti hava x ttl rind n çox, 
kabel x ttl ri il  birl dirilir. Onlar atmosfer t sir lrind n mühafiz  olunurlar. 
Bu avadanlıqların izolyasiyasına qoyulan t l bl r tamamil  daxili ifrat 
g rginlikl   t yin olunur. Ona gör  bel  avadanlıqların izolyasiyası
yüngüll dirilmi   t rzd  hazırlanır. Onlar üçün yalnız s naye tezlikli sınaq
g rginlikl ri normala dırılır.
O cüml d n 10-35kV  g rginlik sinifli paylayıcı qur ular üçün 
Az rbaycanda BEK v  DÜIST 1516-3-96 standartları
sasında mü llif 
t r find n normal izolyasiyalı elektrik avadanlıqlarının standartları v  sınaq
g rginlikl ri t klif edilmi dir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
-
325 
3-220 kV –luq elektrik avadanlı ı üçün s naye tezlikli sınaq g rginlikl ri
C dv l 11.1.3 
G rginlik 
sinfi, kV 
n böyük 
i çi
g rginlik  
kV
Sınaq g rginlikl ri
Bir d qiq  saxlanılan sınaq 
g rginliyi, kV 
Xarici izolyasiya üçün t tbiq edil n, S lis
artırılan sınaq g rginliyi, kV 
U
nom
U
n bö i
=
k·U
nom 
Güc, 
g rginlik 
transforma
torları v
reaktorlar 
Aparatlar 
c r yan
transform 
atorları
Ayrılıqda 
sınaq
olunan
izolyator 
Quru v ziyy t üçün 
Ya ı  altında 
Aparat   
transformato
r, reaktor
Ayrı sınaq
edil n
izolyator 
Apparat 
transfor. v
xarici izolyator 
3
6
10
15
20
35
110 
150 
220
3,6
7,2
12
17,5 
24
40,5 
126 
172 
252
18 
25 
35 
45 
55 
85 
200 
230(275) 
325(400) 
24
32
42
55
65
95
250
320
470
25
32
42
57
68
100
265
340
490
26 
34 
45 
60 
70 
105
280
  320(355) 
465(520)
27 
36 
47 
63 
75 
110
295
375
550
20 
26 
34 
45 
55 
85 
215 
290 
425
Qeyd: möht riz siz r q ml r II qrup bo aldıcılar vasit si il  vasit si il  m hdudla dırılmı
daxili ifrat g rginlik üçün, güc transformatorları v
untlayıcı reaktorların sınaq
g rginlikl rin  aid qiym tl rdir.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
-
326 
C dv l 11.1.4-d  330-750 kV –luq elektrik avadanlı ı üçün, s naye tezlikli sınaq g rginlikl ri verilmi dir: 
 
 
 
 
 
 
 
 
      
C dv l 11.1.4
G rgin-
lik sinfi, 
kV
n böyük 
i çi
g rginlik,kV 
Sınaq g rginlikl ri 
Bir d qiq  saxlanılan sınaq 
 g rginliyi, kV 
Xarici izolyasiya üçün t tbiq edil n v  S lis
artırılan sınaq g rginliyi, kV 
U
nom
U
nböi
=
=k·U
nom 
Güc,
g rginlik 
transformato
rları v
reaktorlar 
Aparat, 
c r yan 
transfor
matorları
Ayrılıqda
sınaq
olunan
izolyator 
Quru v ziyy t üçün 
Ya ı  altında 
Aparat   
transfrmator, 
reaktor  
Ayrı
sınaq 
edil n
izolya-
tor 
Apparat 
transformator 
v  xaric
qura dırıl-
mı  izolyator 
Gövd  il
fazlar  arası
Fazlar 
arası
Gövd
il
Faz 
arası
330
500
750
363
525
787
460
680
900
575 
830 
-
630 
800 
950 
670
900
1050 
875 
1250
1700
700 
900 
1050 
550 
740 
900
Yeni standartlara gör  330-500 kV-luq elektrik avadanlıqları kommutasiya sınaq g rginlikl rin  gör  sınaq 
edilm lidirl r. untlayıcı reaktorların daxili izolyasiyası uzun müdd tli t sir ed n s naye tezlikli g rginlik v  qismi 
bo almaların intensivliyinin ölçülm si  il  sınaq edilirl r. Üzvi qurulu lu dielektrikl rin olud u hallarda sınaq
proqramlarına istilik de ilm sin  aid sınaqlar da  daxil edilir.   

_________________Milli Kitabxana__________________ 
327 
H min t klifl r  gör   a a ıdakı c dv l verilir. Bunlara Dövl t
metrologiya v  standartla ma ba  idar si t r find n müsb t baxlılır.
C dv l 11.1.5
Nominal 
g rginlik
sinfi, kV-la 
1 d qiq  saxlanılan sınaq g rginliyi, kV 
Xarici izolyasiya 
üçün s lis artırılan
g rginlik, kV 
Güc 
transforma-
torları
Aparat,
reaktor, 
c r yan,
g rginlik  
transforma 
torları
Ayrı
sınaq 
olunan
izolyator 
Transform.reaktor,
apparat v
izolyator 
Quru 
v ziy t
Ya ı
altı
3
6
10
15
35
10
16
24
37
95
13
21
32
49
84
14
21
32
48
105
15
23
35
53
95
10
18
26
42
98
11.1.5. Yüks k g rginlikli sınaq qur uları
Bir qayda olaraq yüks k g rginlikli sınaqlarda istifad  olunan qur ular
t k fazlı olurlar. Sınaq transformatorlarının bir fazlı hazırlanmasında
sas
m qs d, yüks k g rginlik qur ularının h r fazasının ayrılıqda sınaqdan 
keçirilm sidir. Ona gör  yüks k g rginlik dola ının bir çıxı ı olur. Dola ın
dig r ucu transformatorun nüv sin   v  ya gövd si il  torpaqlanmaya 
birl dirilir. Onlarda yüks k g rginlik dolaqlarının izolyasiyası ya -ka ız v
bakelit silindrl rd n ibar t bir qurulu a v  yax ı izolyasiyaya malik olur. Ona 
gör  sınaq zamanı bo almalar n tic sind  yaranan ifrat g rginlikl r sınaq
transformatorların öz izolyasiyası üçün qorxulu olmur. Yüks k g rginlikli 
avadanlıqların izolyasiyasını sınaqdan keçir n qur uların  özl ri lazımi q d r
g rginlik, güc v   c r yan parametrl rin  malik olmalıdırlar. I çi g rginliyi 3-
220 kV avadanlıqların sınaqları üçün g rginliyi 20-550 kV olan qur ular, 500 
kV avadanlıqlar üçün is , 1200 kV-duq sınaq qur uları lazımdır.
Sınaq transformatorlarının  gücü çıxı   g rginliyi v  sınaq olunan 
izolyasiyadan keç n uzun müdd tli c r yanın qiym til  t yin edilir. T crüb l r
göst rir ki, tutumu 1 mkF-a yaxın olan avadanlıqların sınaqları üçün g rginliyi, 
100-150 kV, çıxı ıda c r yanı 0,2-0,3 A olan transformator lazımdır. 500-750 
kV g rginlikli avadanlıqların sınaqları üçün is , sınaq transformatorlarının
dolaqları 0,5-1 A c r yanlara hesablanır.

_________________Milli Kitabxana__________________ 
328 
Yüks k g rginlik sınaqları zamanı, sınaq transformatorlarının ikinci 
t r f dola ından tutum c r yanı axır. Bu c r yan sınaq olunan obyektin 
tutumuna müt nasib olur:
6
sin
10
C
U
I
c
A
(11.1.9)
Burada I
c
–tutum c r yanı A, C - sınaq olunan avadanlı ın tutumu- kF, U
sın
 –
sınaq g rginliyi kV-la olur. Onda sınaq transformatorunun gücü a a ıdakı kimi  
hesablanır:
3
sin
2
10
C
U
P
kVA
(11.1.10)
Cöründüyü kimi gücün hesabatı sınaq olunan obyektin tutmundan asılı
olur.  C dv l 11.1.6 – da bir sıra elektrik avadanlı ı v  aparatlarının tutum 
parametrl ri göst rilmi dir.
Yüks k g rginlikli elektrotexniki qur u v  avadanlıqlarının elektrik tutum 
parametrl rinin  c dv li
                 
 C dv l 11.1.6 
No
Avadanlı ın tipi v  gücl ri Tutum 
, 
kF-la 
1
Transformatorlar v  açarların çıxı lıarı,
c r yan transformatorları, kiçik qabaritli 
elektrik müh rrikl ri
(0,05-1)·10
-3
2  20 MVA gücün  
q d r olan ya lı
transaormatorlar 
(2-10)·10
-3
3
20 MVA-dan yuxarı güc transformatorları v
100 kVA-dan yüxarı müh rrikl r
(10-100)·10
-3 
4 15 
MVA 
gücünd  v  6,3-10,5 kV g rginlikli 
turbogeneratorlar 
0,08
5 60 
MVA 
gücünd  v  6,3-10,5 kV g rginlikli 
turbogeneratorlar 
0,25
6 170 
MVA 
gücünd , 20 kV g rginlikli 
turbogeneratorlar 
0,32
7 50 
MVA 
gücünd  v  10,5-15,75 kV 
g rginlikli hidrogeneratorlar 
0,64-0,57
8
105 MVA gücünd , 13,8 kV g rginlikli 
hidrogeneratorlar 
0,94
9 
1,5-15 MVA gücünd  6,3-10,5 kV g rginlikli
sinxron kompensatorlar 
0,1-0,11 
10 
30-75 MVA gücünd   v  10,5 kV g rginlikli 
sinxron kompensatorlar 
0,344 

_________________Milli Kitabxana__________________ 
329 
Sınaq transformatorlarının sınaqları zamanı, n z r  alınan
sas 
xüsusiyy tl rd n biri onların qısa müdd tli i  rejiml ridir.  Hesabat v
layih l rd  dolaqlarda atmosfer ifrat g rginlikl rin t sirl rinin olaca ı n z r
alınmır. Lakin, sınaqdan keçiril n izolyasiya sınaq zamanı de ildikd , dövr d
qısa qapanma olması v  bu zaman c r yanın  çox böyük qiym tl r  çatması
n z r  alınır. Bunları n z r  alaraq, sınaq transformatorlarının sad  prinsipl
i l y n lazımi soyutma sisteml ri, kifay t q d r elektrik möhk mliyi olan 
dolaq izolyasiyası layih l ndirilir. Bunlara baxmayaraq çıxı   g rginliyinin
yüks k olması s b bi il , dolaqların elektrik möhk mlikl ri v  onların qabarit 
ölçül ri güc transformatorlarına nisb t n kiçik olur.  
Sınaq zamanı izolyasiyanın de ilm si il  yaranan ifrat g rginlikl rin 
t siri tutum h lq l ri, ekranlar v  s. köm kçi elektrodlar vasit si il  aradan 
götürülür. Bu m qs dl  dolaqlarda sar ıların ilk qatlarında izolyasiya 
gücl ndirilir. C r yan sıçrayı larını m hdudla dırmaq m qs di il , sınaqdan
keçiril n izolyasiyanın de ilm  dövr sin
lav  müqavim tl r qo ulur.
lav
müqavim tin qiym ti orta hesabla sınaq g rginliyinin h r 1 V-na 0,5-1 Om 
arasında götürülür. M s l n, 10 kV üçün 5-10 kOm olur, 110 kV üçün 55-110 
kOm v  s. olacaqdır.  
12. IZOYLASIYANIN MÜHAFIZ SI.  SAS PRINSIPL R
Mühafiz  apartları elektrik qur ularının izolyasiyası üçün t hlük li olan 
atmosfer v  ya kommutasiya ifrat g rginlikl rinin qar ısını alır. Onların t sir
prinsipi, i çi g rginlikl rd  qur unun normal i in  mane olmur.  n b sit 
mühafiz , sad  bo alma aralıqları il   h ll edilir. Bu mühafiz  qur usu, x tt
t r fd n izolyasiya konstrusiyalarına paralel qo ulmu qı ılcım  aralı ıdır - 
QA. Izolyasiyada qövsl  örtülm   v  ya bo alma ba  verm msi üçün, QA-nın
volt-saniy  xarakteristikası mühafiz  olunan izolyasiyanın volt -saniy
xarakteristikasından a a ıda olmalıdır
k.12.1.3. Lakin sad
QA il  mühafiz ,
ifrat g rginlik impulsu keçdikd n sonra, nominal g rginlikl  davam ed r k
b k d  daha böyük q zaya s b b olan mü ahiy t edici c r yan yarada bil r.
12.1.1. Mühafiz  üsulları. Qur u v  aparatlar 
Yüks k g rginlik aparatlarının mühafiz  usulları özünd  bir neç
mühüm m s l l ri birl dirir. Buraya h r
eyd n
vv l rele mühafiz   v
avtomatika il  aparılan usullar aiddr. Onlar q za v  qısa qapanma rejiml ri 
üçün qurulmu  normal mühafiz dir. Lakin bizim f nnin proqramında bu tip 
mühafiz  vasit  v  usullarına baxılmayacaqdır.  

_________________Milli Kitabxana__________________ 
330 
Burada artıq avadanlı a q d r g lmi   v  bir ba a t sir ed n yüks k
g rginlikl rd n izolyasiya mühafiz sin  baxılır. Atmosfer ifrat g rginlikl rin
aid bo aldıcılar daha c ld (1-5 mksan) t sir edirl r. Daxili ifrat g rginlikl r
üçün olan RVMQ tipli bo aldıcıların t sir müdd ti d  2 msan olur.  
Daxili v  ildırım ifrat g rginlikl rd n izolyasiyanın mühafiz l rinin bir 
çox qur u v  avadanlıqları mövcuddur. Atmosfer t sirl rinin qar ısını almaq 
m qs di il  müst qil dayanan dir k tip ildırım ötür nl r v     x tt m ftill ri
üz rind n ç kilmi  tros  killi mühafiz  qur uları istifad  edilirl r.
 
6(10)-35 kV elektrotexniki qur u v  avadaqlıqların mühafiz
usullarından biri x tt t r fd n avadanlı a paralel qo ulan  sad  bo alma
aralıqlarıdır. Elektrik verili  hava x ttl rinin mühafiz sind
n çox boru 
bo aldıcıları istifad  edilir. 
Yarımstansiyaların elektrik avadanlı ının x tt t r fd n g l n impuls 
dal alarından sas mühafiz  aparatları is , ventil bo aldıcılarıdır.