Ko’pchilik kompaniyalar o’z faoliyatlarini katta bo’lmagan tor ixtisosli korxona sifatida maxalliy va xududiy bozorlarga xizmat ko’rsatib boshlaydilar

7.2. Diversifikatsiyalashni qo’llash

Diversifikatsiyalashning tub maqsadi aktsionerlar uchun qadriyatlar yaratish xisoblanadi. Yagona korporativ tizimga birlashgan korxonalar guruxi ularning xar biri beradigan samaradan ko’proq samara bermas ekan, diversifikatsiyalash aktsiyalarning daromadliligini oshirmaydi. Agarda «A» kompaniya «B» kompaniyani sotib olish bilan diversifikatsiyalanar ekan va ular oladigan foyda ular birlashishidan oldin oladigan foyda summasidan oshmas ekan, bunday diversifikatsiyalash muvaffaqiyatsizdir. «A» kompaniyaning omonatchilari 2+2=4 natijani o’z mablag’larini «B» kompaniya aktsiyalariga quyib xam olishlari mumkin edi. Lekin, diversifikatsiyalash natijasi 2+2=5 samarasini bermas ekan, aktsiyaning daromadliligi oshmaydi.

Korporativ boshqaruvchilar diversifikatsiyalash bo’yicha u yoki bu qarorlar aktsiya daromadliligini oshirishga qodir ekanligini, quyidagi uchta mezondan foydalanib baholashlari mumkin:
1. Jozibadorlik mezoni. Diversifikatsiyalash uchun tanlangan tarmoq quyilgan mablag’lardan yaxshi foyda olish no’qtai nazaridan jozibali bo’lishi kerak.
2. «Kirish uchun xarajatlar» mezoni. Foyda olish saloxiyatiga zarar yetkazmaslik uchun tarmoqqa kirish xarajatlari u darajada yuqori bo’lmasligi lozim.
3. Qushimcha manfaatlar mezoni. Faoliyatda yangi raqobat ustunligini barpo etish uchun kompaniya ma’lum xarakatlarni amalga oshirishi zarur.
Diversifikatsiyalash bilan shug’ullanuvchi korporativ boshqaruvning strategik tanlovi diversifikatsiyalashning quyidagi strategiyalarida namoyon bo’ladi:
1. Yangi tarmoqqa kirish strategiyasi.

2. 
   Turdosh tarmoqlarga diversifikatsiyalash strategiyasi.
   

1. 
   Noturdosh tarmoqlarga diversifikatsiyalash strategiyasi.
   
2. 
   Qisqartirish va tugatish strategiyasi.
   
3. 
   Qayta tarmoqlashtirish, qayta tiklash va tejamkorlik strategiyasi.
   

Birinchi uchta strategiya diversifikatsiyalash usullarini o’zida jamlaydi, turtinchi va beshinchisi esa diversifikatsiyalanib bo’lingan kompaniya pozitsiyalarini mustaxkamlash strategiyasidir.
Diversifikatsiyalashning ikkita asosiy turi - bog’liq va bog’liq bo’lmagan turlari mavjud. Bog’liq diversifikatsiyalash kompaniya faoliyatidagi biznesning mavjud sohalari (masalan, ishlab chiqarish, marketing, moddiy ta’minot yoki texnologiya) bilan bog’liq bo’lgan yangi sohadir.
Bog’liq bo’lmagan diversifikatsiyalash - faoliyatning, biznesning mavjud sohalari bilan ochiqdan-ochiq aloqasi bo’lmagan yangi sohasidir.
Diversifikatsiyalash quyidagi yullar bilan amalga oshirilishi mumkin:
- ichki kapitallar bozori orqali;
- qayta tarkiblashtirish orqali;
- funktsiyalar yoki resurslarni taqsimlash orqali.
Ichki kapitallar bozori yordamidagi diversifikatsiyalash fond bozori qaysi funktsiyalarni bajarsa, ayni shu funktsiyalarni bajaradi. Ichki kapitallar bozorida korporatsiya quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi:
- korporatsiya xo’jalikning o’rta bug’ini tarkibidagi strategik rejalashtirish funktsiyalarini bajarish;
- moliyaviy maqsadlarni belgilab olish va xo’jalikning o’rta bugini faoliyatini kuzatib borish;
- korporativ kapitallarni raqobatlashuvchi o’rta korxonalar o’rtasida joylashtirish.
Bunday sharoitlarda o’rta korxonalar asosiy idoraning faqat moliyaviy nazorati ostida bo’lgan mustaqil daromad markazlari vazifasini bajaradi.
Qayta tarkiblashtirish strategiyasi ichki kapitallar bozori strategiyasi turlaridan biridir. Ular o’rtasidagi farq korporatsiyaning o’rta korxonalar faoliyatiga aralashuv darajasidadir.
Kompaniya faoliyatini diversifikatsiyalashda bunday kompaniyani boshqarish qiymatini ham hisobga olish talab qilinadi. Ushbu xarajatlar o’rta korxonalar soni va ular o’rtasidagi koordinatsiya zarurati bilan aniqlanadi. Masalan, ma’lum bir sinergizm mavjud bo’lgan 12 ta o’rta korxonadan iborat kompaniyadagi boshqarish xarajatlari sinergizm bo’lmagan 10 ta o’rta korxonadan iborat kompaniyadagiga qaraganda ko’proq bo’ladi (10-rasmga qarang). Koordinatsiyaga ehtiyoji kuchli bo’lgan kompaniya o’z mavqeini o’rta korxona sinergizmi orqali kuchaytirishga intilmoqda, deb faraz qilaylik. Koordinatsiyaga bo’lgan ehtiyoji unchalik kuchli bo’lmagan kompaniya esa ichki kapital bozori yoki qayta strukturalash strategiyasiga rioya qiladi.
Xarajatlar