Koreya tarixi
Yüklə 3,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
IBob.
QADIMGI DAVR T o sh asri Zam onaviy Koreya hududida ilk inson ajdod- larining paydo bo'lishi quyi paleolit - taxm inan 500 m ing yil a w a lg i clavrga to'g 'ri keladi. Q uyi paleolit davriga xos eng qadim gi m anzilgoh Pxenyan shahridan janubi-sharqdagi K om unm oru g'ori bo'lib, bu yerdan arxeik tosh qurollar va hayvon suyaklari topilgan. G 'or sohiblari qadim gi odam lar yoki arxant- roplar - H om o Erectus turi bo'lgan bo'Isa kerak. Shim oliy Koreyadagi Sinn tog'idan H om o N eanderthalensis, ya'ni o'rta paleolit odam i yoki paleoantropi (quyi jag' tish va o'm rov suyagi) topilgan. 0 'r t a paleolitga Chom m al g'ori (Janubiy Koreya) ham tegishli bo'lib, bu g'or ham olim lar fikricha, neandertal odam - lar m akoni bo'lgan. G 'ordan gom inidning bilak suyagidan tayyor- langan m ehnat qurollari, suyak qurollar, toshga aylangan hayvonlar va chig'anoqlar topilgan. Arxeologlar tom onidan topib o'rganilgan ba'zi suyaklarda insonlar va hayvonlar tasviri aks ettirilgan. Balki, g'or sohiblari zam onaviy odam ajdodlari bo'lsa kerak. Zam onaviy odam H om o Sapiens (neoantrop yoki krom anon) ti- pidagi odam lam ing Koreya hududida paydo boMish da vri taxm inan yuqori paleolit davri, ya'ni 40000 - 30000 yil avvalgi davrga to'g'ri kelsa kerak. 20 m ing yil a w a lg i sana bilan baholangan Sokchanni I (Janubiy Koreya) m anzilgohidan insonlarga tegishli soch qoldiqlari topilgan bo'lib, olim larning ta'kidlashlaricha, bu topilma m ongolo- id irqiga tegishli ekan. Shuningdek, m azkur m anzilgohdan o'choq, bo'yoq qoldiqlari, toshdan yasalgan it, ayiq va toshbaqalar topilgan. Tosh qurollar va hayvonlar suyaklari topilgan paleolit m anzilgohla- ri ko'pincha suv havzalari yaqinida joylashgan. K oreyada m ezolit (o'rta tosh asri) davriga oid bir qator m anzil- gohlar aniqlangan bo'lib, ulardan m ayda tosh qurollar - m ikrolit- lar topilgan. Turli taxm inlarga ko'ra, N eolit davri Koreyada eram izgacha www.ziyouz.com kutubxonasi I Bob. Q A D IM C I DAVR 7 boTgan 8 -5 m ing yillikda boshlangan. Aynan bu davrda toshga ishlov berish texnologiyasi yuqori daraja rivojlangan va ayniqsa, xanjar ham da o'roqlar ishlab chiqarish takom illashgan. N eolit dav- riga oid m anzilgohlar yarim orol bo'ylab, ayniqsa, daryo va okean qirg'oqlarida uchraydi. Ularda tosh qurollar bilan bir qatorda baliq ovlash uchun zarur boTgan uzun nayza, suyakdan yasalgan qar- m oqlar ham topilgani quyi paleolit davrida aholining asosiy taomi daryo va dengiz hayvonlari boTganligidan dalolat beradi. Keyinchalik, so'nggi neolit davrida tog' yonbag'irlarida va te- paliklarda yashagan jam oalar xo'jalik m ashg'ulotlariga an an av iy ovchilik va baliqchilik bilan birga dehqonchilik ham da chorvachilik kirib kelgan. N eolit m anzilgohlari sohiblari dehqonchilik m ahsulot- laridan - tariq, loviya va boshqa o'sim liklam i yetishtirganlar. Yem i haydash asosan qoTda bajarilgan boTib, ilk neolit davrida hayvon- lar xonakilashtirilm agan. Yer, asosan, tosh om och va hayvon shoxi- dan qilingan kurak yordam ida haydalgan; hosil tosh va suyakdan yasalgan o'roqlar yordam ida o'rilgan; yetishtirilgan don va yovvoyi boshoqli o'sim liklar tosh yorg'ichlar yordam ida yanchilgan. O shxona anjom lari sifatida dastlab naqshsiz silliq xum , dekcha, yog'och kosalar paydo boTgan. So'nggi neolit davrida taroqsim on naqshli va bo'yalgan kulolchilik buyum lari tarqala boshlagan. Su- yak m ahsulotlari, uchli yoy, bigiz, garpun (katta baliq lam i ovlash- da ishlatiladigan uzun nayza), igna, yer qaziydigan kurak yasash texnologiyasi rivojlangan. Kiyim tikish va baliq ovlash uchun to'r to qishda suyak ignadan tashqari, urchuq va to'quvchilik dastgo- hidan ham foydalanilgan. N eolit davri turar joylari dum aloq yoki to'rtburchak shaklida- gi yopiq tomli yertoTalardan iborat boTgan. Aynan m ana shunday turar joylardan birida 5 ta o'choq topilgan boTib, bu yerda yasha- gan odam lar urug'chilik tuzum ida hayot kechirishgan. Q ishloqlar esa bir necha o'n va hatto, yuz yertoTadan iborat boTgan. Ijtim oiy qatlam larning paydo boTishi bilan bogTiq keyingi davrlarda qa- bila sardorlarining dafn m arosim lari oddiy fuqoralam ikidan farq qilgan. So'nggi neolit davrida zbekistonliklar uchun m aTum va m ashhur boTgan koreyslarning uy poli ostidan m axsus tuynuklar orqali isitish tizim i - ortdol paydo boTgan. Bu isitish tizim i dastlab www.ziyouz.com kutubxonasi 8 IB o b . Q A D IM G I D AVR Shim oliy K oreyadagi N am pxadon yodgorligidan topiigan. Uy poli ichki qism ida kichik toshlardan tayyorlangan m axsus yo']akiar or- qali yuborilgan issiq havo yordam ida isitilgan. B ro n z a va ilk Bronza asrining K oreyaga kirib kelishi te m ir asri borasida olim lar tom onidan turli sanalar bildirilgan. U lam in g fikricha, mil avv. II—I m ing yilliklardan tortib to mil. avv. V II-V I asrlargacha boMgan davr bronza asri hisoblanadi. Bundan tashqari, K oreyaning yana bir o'ziga xos xususiyati shundaki, aynan bronza davri m intaqada uzoq davom etm agan va mibavv. III—II asrlar chegarasida yakun- langan. Temir buyum lar esa m il.avv.VII asr yoki mil avv. IV asr - bronza asri (bu yerda ham turli xil sanalar ko'rsatiladi)da paydo bo'lgan va bronza b u y u m larb ilan bir vaqtda ishlatilib, yangi davr- da nisbatan keng tarqalgan. Bronzadan yasalgan buyum lar orasida qilichlar, pichoqlar, nay- za uchi, bolta va oyboltalar, ot-arava buyum lari, idish-tovoqlar, zeb-ziynat buyumlari, oyna va tangalar ko'proq uchraydi. Bu davr- da toshdan mehnat qurollari yasash davom etgan bo'lib, so'nggi bronza va ilk temir davrida zargarlik buyum lari - qim m atbaho z eb - ziynatlar, yarim qim m atbaho toshlar va m unchoqlar yasalgan. Bronza davrida odam lar dastlab baland tepaliklardagi man- zilgohlarda yashaganlar. K eyinchalik, ular o 'z yashash joylarini m udofaa devorlari bilan o'raganlar. N atijada dehqonchilik qilish uchun qulay m anzilgohlar paydo bo'lgan. Yerto'lalar kengaytirilib yarim yerto'lalarga aylantirilgan va ondol isitish tizim i ancha om - m alashgan. Har bir m anzilgoh o'ntadan yuztagacha bo'lgan yarim yerto'lalardan iborat bo'Igan. Binolar katta hajm da qurilganligi uc- hun ularda jam oa bo'lib yashashgan deyish m um kin. Bu davrda dehqonchilikda dukkakli o'sim liklardan - tariq, arpa, bug'doy va n xat ekilgan. O dam lar orasida ijtim oiy tabaqalanish (aslzoda, oddiy odam - lar va qullar) mavjud bo'lgan U ru g '-q ab ilalar orasida hokim iyatni urug' va qabila sardorlari boshqarganlar. Faqatgina hukm ron taba- qa vakillarigina bronzadan yasalgan buyum lardan foydalangan- lar. Aholining asosiy qismi esa tosh, suyak va yog'ochdan yasalgan buyum larni ishlatishgan. Shuningdek, ijtim oiy tabaqalanish dafn www.ziyouz.com kutubxonasi I Bob. Q A D IM C I D AVR 9 m arosim ida ham o'z ifodasini topgan. Bu m ayitni chuqur o‘ra qiiib dafn etishdan farqli tarzda tosh qutili (toshlar bilan qoplan- gan plita) qabrga ko'm ishda, keyinroq dolm enlar fhasham atli, o'n tonnalarcha keladigan ko'm ish inshootlari)ga dafn qilishda ku- zatilgan. O datda, dolm enlar qabilaning aslzodalari (hukm dor va boshliqlari)ga atab qurilgan. Bunday inshootlar, asosan, tog' jins- laridan, ya'ni, katta tosh bo'laklari va plitalaridan qurilgan bo'lib, ular stol (xontaxta) yoki qo'ziqorin ko'rinishida yasalgan. M arhum bilan birga qu ro l-yaro g'lar (pichoq, qilich, boltalar), taqinchoqlar va bronzadan yasalgan oyna ko'm ilgan. Bunday katta inshootni barpo etish ko‘pchilikning m ehnatini talab qilgan. K eyinchalik dolm enlar o'ziga xos etnom adaniy an’anaga aylangan va nafaqat aslzodalar, balki oddiy xalq uchun ham qurilgan bo'lib, Koreyadan 30 m ingga yaqin dolm enlar topilgan. Temir paydo bo'lishi bilan birga bronzadan yasalgan m ehnat qurollari ham ishlatilgan. Temirdan qurol-yarog'lar, aravalar, qish loq xo'jaligi va hunarm andchilik asboblari yasalgan. Bronza va so'ngra tem irdan foydalanish (ayniqsa, om och dehqonchiligi) m eh- nat unum dorligining oshishi, o'z navbatida, ortiqcha m ahsulotlar- ning ishlab chiqarilishi va xususiy m ulkning paydo boMishiga olib kelgan. Q olaversa, m axsus kasblar (ziroatchi dehqonlar, kulollar, tem irchilar, kon qazuvchilar) paydo bo'lgan. Tovar ayirboshlash m unosabatlari paydo bo'Iganidan bu davrga xos tangalar ham da- lo latberad i. Bronza va tem irdan yasalgan q u rol-yarog'lar bilan qu- rollangan jam oalar metall va boshqa buyum lardan foydalanishni bilm aydigan boshqa jam oalam i o'zlariga bo'ysundirishi natijasida ancha katta uyushm a, o'z navbatida, quldorlik jam iyati vujudga ke- lishiga sabab bo'lgan. Bu uyushm alar davlatchilikning ilk krinishi va keyinchalik koreys davlatchiligi vujudga kelishiga asos bo'lgan. Ilk e 'tiq o d la r Fetishizm , anim izm , totem izm , afsungarlik, sho- m onlik kabi ilk e'tiqodlar barcha xalqlar ijtim oiy taraqqiyotining dastlabki davrlariga xosdir. K oreyaning paleolit davri yodgorliklarida, m asalan, Sokchanni I m anzilgohida toshdan yasalgan hayvonlar (it, ayiq va toshbaqa) topilishi ham m azkur g'or sohiblari/efis/nzm va totem izm ga e'tiqod qilganliklaridan dalolat beradi. www.ziyouz.com kutubxonasi 10 1 Bob. Q A D IM C I D AVR Fetishizm - n arsa-bu yu m larga ishonish, o'zlarini ilohiy jihat- dan ulardan kelib chiqqan deb hisoblash demakdir. Fetishizm va totem izm ga oid but-san am lar, odatda, tosh va yog'ochdan ya- salgan. Boshqa tom ondan, biz bu figuralardan biror urug' tote- mi (hayvon, o'sim lik va boshqa predm et) bilan ilohiy aloqadorlik to'g 'risid agi totem izm ko'rinishini kuzatishim iz m um kin. Tote- mizm izlarini koreyslarning turli afsona va rivoyatlari bilan birga qadim gi am aliy san'at nam unalari, qoyatosh rasm lari, suyaklarga ishlangan tasvirlar va zeb -ziyn at buyum larida ham ko'rish mum kin. Xususan, koreyslar orasida keng tarqalgan Tangun haqidagi afsonada birinchi koreys davlati asoschisining turm ush o'rtog'i urg'ochi ayiq bo'lganligi haqida hikoya qilinadi. Boshqa bir afso- nada koreyslarning qadim gi silla qabilasi ajdodi tovuq tum shuqli tug'ilgani yoki silla u rug'ining asoschisi boTgan chaqaloqni xo'roz him oya qilganligi haqida yoziladi Yüklə 3,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|