Korreksion pedagogika va logopediya kursining

1.2. O‘zbekistonda «Ta’lim hamma uchun» milliy dasturini joriy qilish bosqichlari.
1994 yillarda YUNESKO “Maxsus talim zaruriyati” nomli xujjatni tayyorlab, unda maxsus talimga muxtoj bolalar va yoshlar uchun talimni tashkil etish va takomillashtirish masalalari kurib chiqilgan .Ushbu talim turida asosiy urin reabilitatsiya masalalariga ajratilgan. Xujjatda: «Maxsus talimni aloxida yordamga muxtoj kishilarga tashkil etishdan maqsad - jismoniy yoki ruxiy rivojlanishida nuqsoni bor bolalar va usmirlarni mustaqil, xamma qatori yashash sharoitida jamiyatga tiklash. «-, deb ta’kidlangan. Bolada nuqson bulishiga qaramay uning qґlidan keladigan ish turini unga o‘rgatib, uqitib, tarbiyalab, jamiyatda o‘z urnini topib ketishga yordam berish - ijtimoiy reabilitatsiya.
Rivojlangan mamlakatlarda “Maxsus talim zaruriyati”nomli xujjatga javoban SVR –Reabilitatsiya tashkiloti (Sommin.Vased ReabilitatIop) tashkil etildi. Tashkilot nogironlar jamiyati, nogironlar oilalari, sog‘liqni saqlash, mexnat va axolini ijtimoiy muhofaza etish xamda kasaba uyushmalari vakillarini o‘z ichiga qamrab olgan.
Bunday nufuzli tashkilotning asosiy maqsadi - jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni bulgan bolalarni himoyalash, xuquqlarini tiklash, vakolat berish, talim-tarbiya tizimini shakllantirish, jamiyat va raxbariyat diqqatini bu narsaga jalb etishdir.
Aloxida yordmga muxtoj bulgan bolalar uchun tashkil etilgan talim tizimida birinchi navbatda bolaning talablari o‘rganiladi, ijobiy tomonlari, qobiliyati hisobga olinadi, kamchiliklari urganiladi, Ushbu talim tizimida ma’lum sharoit yaratilishi lozim. Bunga modifikatsiya, kompensatsiya, adaptatsiya ,reabilitatsiyalar kiradi. Masalan, agarda bola eshitmasa, uni eshitish apparati bilan ta’minlash; yura olmasa - nogironlar aravachasidan foydalanish, qulida oddiy qoshiq ushlay olmasa, uni boshqa qulay uskuna bilan ta’minlash va boshqalar.
Inklyuziv ta’lim bu maxsus yordamga muxtoj bolalar va yoshlar uchun individuallashgan va sharoitga qarab o‘zgaruvchan, g‘amxurlik bilan yondasha oladigan ta’lim tizimidir. Ushbu ishlar oddiy, me’yorda rivojlangan bolalar ukuv muassasalarida amalga oshiriladi. Inklyuziv-jalb etish (vklyucheniye)degan ma’noni anglatadi, ya’ni jismoniy yoki ruxiy rivojlanishida nuqsoni bor bolalarni sog‘lom tengdoshlari bilan uzaro bog‘lanib, birgalikda ta’lim olishidir. Buni amalga oshirish uchun har bir bolaga individual yondoshish, nuqsonidan kelib chiqqan xolda ma’lum u uchun qulay sharoit yaratish, kerak bulsa, dastur va rejani qisman uzgartirish va x.k. Anomal bola uyiga yaqin, o‘ziga qulay ommaviy bog‘cha yoki maktabga qatnaydi. U yerda asosiy ishni tarbiyachi yoki sinf rahbari amalga oshiradi. Xar bir maktabgacha tarbiya muassasasida yoki maktabda maxsus tayyorlangan resurs tarbiyachi bulib, u gurux tarbiyachisiga maslahatlar beradi va kumaklashadi: maxsus uqitish uskunalari, aparatlari bilan ta’minlaydi; ota-onalar,o‘qituvchilar bilan tushuntirish ishlari utkazadi: dars jadvali, dasturga, kerak bulsa ,uzgartirishlar kiritadi, ularni asoslab beradi; o‘qituvchilarni malakasini oshiradi, bilim maxoratini boyitadi; sog‘likni saqlash xizmatlarini tashkil etadi, qulay psixologik muxitni yaratadi. Jismoniy yoki ruxiy rivojlanishida nuqsoni bulgan bolani oddiy bog‘cha yoki maktabga joylashtirish integratsiya yo‘lidagi birinchi qadam. Ta’lim integratsiyasining turli shakllari va darajalari mavjud. Jismoniy integratsiyada nogiron va sog‘lom bola orasidagi jismoniy tafovvut iloji boricha kamaytirilishi lozim. Buning uchun maxsus sinf yoki bulim tashkil etilishi mumkin. Funksional integratsiyada nogiron va sog‘lom bola orasidagi funksional tafovut iloji boricha bartaraf etilishi lozim. Buning uchun aloxida yordamga muxtoj bolalarni musiqa, san’at, drammatik tugarak va sportga jalb etish foydalidir. Ijtimoiy integratsiya ijtimoiy tafovutni kamaytirishga, nogiron va me’yorda rivojlangan bolalarni uzaro dustlashishga, bir biriga xurmat bilan qarashga undaydi, me’yorda rivojlangan bolalarni muruvvatli bulishga o‘rgatadi. Jamiyat nogiron kishilarga tug‘ri munosabatda bulishi kerak. Konstitutsiyamizdagi barcha bandlar ular uchun ham ta’alluqli. Har qanday ta’lim integratsiyasi inklyuziv ta’lim sifatini oshiradi. Inklyuziv ta’lim markazida jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni bor bola turadi, unga har tomonlama g‘amhurlik kursatiladi.
Integratsiyalashgan - mujassam, ajratib bґlmaydigan qism degan maunoni bildiradi. Xar bir bola ta’limga jalb etilishi lozim. Integratsiyalashgan jamiyatda barchalar teng xuquqga ega,bu yaxlit jamiyatdir. Inklyuziv ta’lim tufayli jamiyat integratsiyalashgan jamiyatga aylanadi.
2001 yilda YUNESKO “Ta’lim xamma uchun” dasturini qabul qiladi. Birlashgan Millatlar tashkilotiga a’zo bo‘lgan barcha mamlakatlar, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasi xam, ushbu dasturga imzo chekgan. Dastur global, keng miqyosida “Ta’lim xamma uchun”(Obucheniye dlya vsex) joriy etilishi YUNESKO tomonidan boshlab yuborildi. O‘zbekistonda «Ta’lim xamma uchun» milliy dasturi 2005 yili dekabr oyida qabul etildi. Shu davrdan beri uni joriy qilish ishlari bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Xozirgi kunda davlat tomonidan inklyuziv ta’lim haqidagi xujjatlar rasmiylashtirilmoqda, hayotiy zaruriyatlardan kelib chiqqan holda turli nodavlat tashkilotlar chet ellarda bu ishlarning ahvolini o‘rganib chiqib, inklyuziv ta’limning ayrim turlarini joriy etmoqdalar. O‘zbekistonda YUNESKONING ta’lim buyicha maslahatchisi yordamida Respublika ta’lim markazining maxsus ta’lim bulimi a’zolari, ”Oila” Ilmiy pedagogik markazi, Nogiron farzandli ayyollar jamiyatlari, ”Umr” markazi, ”Ulыbki detyam”halqaro jamiyatning O‘zbekistondagi guruxi (Lorans Mirelett-direktori), ”Umid”markazi, (Maxmudova N.M-direktor), xalqaro” Opereyshin Mersi” tashkiloti (direktor-Andreya Vogt), ”Kenes-” sentr reabilitatsii i trudovoy adaptatsii (direktor-Suleyeva M.M.), ”Beguborlik”-ijtimoiy birlashma (raisi–AbdubekovaD.N), ”PEGAS-AL-FALAK” markazi (direktor-AminovaV.YU.) ”KRIDI”, ”Feniks”markazi (direktor-Yusupova G.S.Navoi viloyatida), Respublika Ijtimoiy adaptatsiya markazi va boshqalar talaygina muvaffaqiyatlarga erishmoqdalar.
O‘zbekistonda defektologlarning olib borayotgan ishlari xam diqqatga sazovor. Maxsus muassasalarda olib borilayotgan ishlarda inklyuziv ta’lim elementlari talaygina. Kup yillardan beri umumta’lim maktabgacha tarbiya muassasalari, maktablarda maxsus guruh, sinflar tashkil etilgan va muvaffaqiyatli o‘z vazifalarini bajarib kelmoqdalar. Har bir rayondagi yordamchi mexnat ta’limi maktabi, me’yorda rivojlangan bolalar ta’lim oluvchi muassasalarda ulgurmovchi o‘quvchilar bilan yil davomida ma’lum ishlarni olib borishmoqda, ular uchun maxsus sinflar tashkil etilgan. Bola uyiga yaqin joylashgan maktabga qatnaydi. Yordamchi tenglashtiruvchi sinflar faoliyati, nutqiy guruh yoki sinflar faoliyati ham inklyuziv ta’lim shakllaridan biri bo‘lib xisoblanadi.

Adabiyot:

1. K.K.Mamedov, G.B Shoumarov, V.P.Podobed Ruhiy rivojlanishi sustalashgan bolalar haqida T., 1993
2.Pulatova F.M. Oligofrenopedagogika.-T.,2006
3. V.S.Raxmanova Maxsus pedagogika. T., 2005
4. Ђ.B.Shoumarov va boshqalar. 1001 savolga psixologning 1001 javobi. T., “Mehnat” 2000.
5. www.ziyonet.uz
6. www.pedagog.uz