Kouz teormasi va tranzaktsiyon xarajatlar Tursunmatov Baxrom

Kouz teorisi va tranzaksiya xarajatlari qanday korporativ struktura tanlashda muhim rol o'ynaydi?

Kouz teorisi ve tranzaksiya xarajatlari, korporativ struktura tanlashda muhim rol o'ynayadigan faktorlardir. İqtisodiy faoliyatlarda korporativ struktura, bir tashkilotning tashkil etish, boshqarish va resurslarni boshqarish shakllarini ifodalaydi. Kouz teorisi va tranzaksiya xarajatlari bu struktura tanlashda ortaya chiqqan muammolarni tushunishda yordam beradi.
Kouz teorisi, bir tashkilotning faoliyatini ichki resurslari bilan o'zlashtirish yoki boshqa tashkilotlardan xizmat olish (outsourcing) o'rtasidagi narxlarni tahlil qiladi. Bu teoriya, bir tashkilotning faoliyatini nima bo'lsa shaxsiy resurslar bilan boshqarishning yoki boshqa tashkilotlardan xizmat olishning qanday holatda arzonroq va samarador bo'lishi kerakligini o'rganishga yordam beradi. Agar tashkilot faoliyati uchun xizmat olish tranzaksiya xarajatlari (kontraktlar, monitoring, nazorat, kelishuvlar kabi) katta bo'lsa, tashkilot ichki resurslari bilan ishlovchi korporativ struktura arzon va samarador bo'ladi. Bunday holatda, tashkilot boshqa tashkilotlardan xizmat olishga yo'naltiriladi.
Tranzaksiya xarajatlari, sotib olish va sotish jarayonlarida sarflanadigan xarajatlarni ifodalaydi. Bu xarajatlar, kelishuvlar, kontraktlar tuzish, ma'lumotlar to'plash, monitoring va nazorat, xatlar yuborish, mahsulotlarni qabul qilish va ko'rsatish kabi jarayonlarni o'z ichiga oladi. Eger tranzaksiya xarajatlari kattadir va boshqarishning to'g'ri vaqtida va samarali amalga oshirilishi muhim bo'lsa, tashkilot ichki resurslari bilan ishlovchi korporativ struktura afzalroq bo'ladi. Bunday holatda, tashkilot o'z faoliyatini ichki resurslari bilan o'zlashtiradi.
Kouz teorisi va tranzaksiya xarajatlari, tashkilotlar uchun eng optimal korporativ struktura tanlashda fikrlarni beradi. Agar tranzaksiya xarajatlari katta bo'lsa, boshqa tashkilotlardan xizmat olish yo'naltirilishi mumkin. Eksport-import, franchising, mahsulot olish, xizmat olish kabi shakllar orqali tranzaksiyalar amalga oshirilishi mumkin. Boshqa taraflardan xizmat olish esa tashkilotning ishlab chiqarishning barcha jarayonlarini o'z zimmasiga oladi. Bunday holatda, tashkilotning ichki resurslari bilan ishlovchi korporativ struktura qo'llaniladi.
Bundan tashqari, Kouz teorisi va tranzaksiya xarajatlari, tashkilotlar o'rtasidagi hamkorliklarni (partnerships) va birlashmalarni (mergers) ham tushuntirishda muhim rol o'ynayadi. Bu teorilar asosida, korporativ strukturani optimallashtirish va tashkilotlar orasidagi hamkorliklarni boshqarishga imkon beruvchi qarorlar qabul qilinadi.