Kreativ pedagogning fikrlashi an’anaviy pedagog fikrlashidan farqli tomonini tahlil qilish

Innovatsion jarayon
Pedagogik qarashlarda quyidagi formula amal qiladi: tushundim, hayajonlanyapman, qabul qildim, bunga amal qilaman. Bularning birontasi inkor etilsa, tarbiya samarasi juda past bo‘ladi.
Ishontirishga qo‘yiladigan talablar bilim, qarashlar va xulq normalari tizimi sifatidagi ishontirishni ularni shakllantirish usullari sifatida ishontirishdan farq qilish kerak. Ishontirish orqali yangi qarashlarga munosabatlar shakllantiriladi.
Ishontirishning ko‘rinishida munozaralar, suhbatlar, o‘qituvchi hikoyasi va o‘qituvchi shaxsiy namunasi muhim rol o‘ynashi ma’lum darajada ta’sirchan bo‘lishi uchun, u qator talablarni qoniqtirishi kerak.
1. Ishontirish mazmuni va shakllari shaxsning yoshi, rivojlanish darajasiga qarab borishi kerak.
Masalan: kichik maktab yoshida ertak, voqeiy fantastik hikoyalar, keyinchalik borliq, dunyoni o‘rganish, insonning ma’naviy dunyosini o‘rganish asosida.
2. Ishontirish umumlashgan prinsiplar va qoidalarni o‘zida mujassamlashtirmog‘i hamda aniq faktlar, misollarni o‘z ichiga olishi zarur. Kichik maktab yoshida ko‘rgazmali obrazlarning roli qimmatlidir.
3. Ishontirishda xulqdagi fikrlar tahlil etilishi lozim.
4. Boshqalarni ishontira borib, o‘zi izohlayotgan narsani yuzaga chiqarish uchun o‘zida ham chuqur ishonch bo‘lishi kerak.
O‘zaro ta’sir metodi ishontirish samaradorligini belgilovchi quyidagi shartlarga rioya qilmog‘i kerak.
1. O‘zaro ta’sir kuchi oldindan ta’minlangan bo‘lishi ishontiruvchining obro‘si va mazmuni bilan belgilanadi.
Uquvchi o‘qituvchiga qanchalik yaxshi munosabatda bo‘lsa, uning ta’sirini shunchalik yaxshi qabul qiladi.
2. Ishontirishni yo‘lga qo‘yayotganida ishonuvchining psixik o‘ziga xos tomonlarini hisobga olish zarur.
Buning uchun pedagog tarbiyalanuvchining asab sistemasi tipini bilishi, ta’lim-tarbiyadagi yaqin rivojlanish zonasini anglab yetishi kerak.
Masalan, bolalar kuchi beqaror nerv sistemasi tipiga taalluqli.
Unda tarbiyalanishga qaraganda qo‘zg‘alish ustun turadi.
Shuning uchun tarbiyachi ishontirishni shunday yo‘lga qo‘ymog‘i kerakki, bolada yana qo‘shimcha tarzda kuchli qo‘zg‘alish holati yuzaga kelmasin.
3. O‘zaro ta’sir jarayonida ishontiruvchi va ishonuvchining intellektual, emosional holatini hisobga olish zarur. Masalan, bola ortiqcha hayajonda, bu bolada negativ hissiyot ustun. Shu holatda pedagog tarbiyalanuvchining xulqi noto‘g‘riligiga ishontirishga harakat qilsa, uning bu ishi muvaffaqiyatsizlikka uchraydi.
Ishontirish metodini qo‘llashda fikr, hissiyot va irodaviy ta’sirning uzviy bog‘liqligiga amal qilgandagina u ta’sirchan bo‘ladi.
Butun o‘quv-tarbiya jarayoni o‘smoqda bo‘lgan yosh avlodda dunyoqarashni shakllantirishga yo‘naltirilgan. Ishontirishning asosi bo‘lgan bilim shaxs dunyoqarashining yetakchi elementi, strukturasidir. Bilim, agar isbotli, dalil-ashyoviy bo‘lsa, u ishonchga aylanadi. O‘quvchi isbot-dalillarga asoslangan bilimga ega bo‘lsa, boshqa eski bilimlar, qarashlarni inkor etadigan va bu inkorni asosli, isbot bilan tasdiqlaydigan bo‘ladi.
Aniq ishontirish mantiqiy isbotlash demakdir, ya’ni ma’lum qoidalarni aniq munozarasiz bir fikrga olib kelish demakdir.
Isbotlash tezis, asoslash va namoyish etish (isbotlash usuli)dan iborat. Tezis shunday fikrki, uni isbotlash kerak. Asoslar shundayki, uning yordamida tezis isbotlanadi. Nazariy fikrlar, hayotiy va eksperimental faktlarni tahlili davomida namoyish etish orqali tezisni isbotlovchi xulosa, umumlashmalar xoliga keltiradi.
O‘qituvchi darsga tayyorgarlik davomida o‘quv materiali mazmunini tahlil qiladi. Undagi bosh va ikkinchi darajali masalalarni ajratadi, bosh tezisni belgilab oladi. Asosiy e’tiborni bosh muammoni isbotlashga qaratadi. Bolalarga ma’lum bo‘lgan narsalar ko‘p vaqt olmasligi kerak.