Krım müharibəsinə səbəb olan amillər

13.Bismarkın Avropa siyasətinin əsasını təşkil edən amillər

Alman imperiyasının qurulmasından sonra Bismarkın apardığı diplomatiya Almaniyaya bütün Avropada hərbi və diplomatik üstünlük qazandırdı. Bismark 1870-1871-ci illər müharibəsində Fransaya qarşı qətiyyətli qələbə qazandı. Əlbətdə bu qələbə dərhal Almaniyanın mütləq üstünlüyünü gətirmədi. Bismarkın qarşısında iki böyük problem var idi. Bunlardan biri hələ tam əldə edilməyən Alman birliyini qurmaq, digəri isə Fransadır. Bismark fransızların asanlıqla həzm edə bilmədiklərini bilirdi və bu məğlubiyyətin qisasını almaq üçün fürsət axtardıqlarını da bilirdi. Üstəlik, Almaniyaya qarşı Fransaya qarşı başqa bir müharibədə, digər Avropa dövlətləri də boş qalmazdı. Çünki nə Fransızlar, nə İngilislər, nə İtalyanlar, nə də Avstriya İmperiyası, o dövrdə baş verən Alman yüksəlişindən narazı deyildilər.

Fransız Bismarkın təhdidini anlamaq üçün dövrün Avropa siyasi həyatını anlamaq lazımdır. Dövrün siyasi vəziyyətinə baxanda ən böyük düşməni Avstriya olaraq görmək olar, ancaq Bismark müdrik bir siyasət apardı və 1866-cı ildən başlayaraq Avstriya ilə yaxşı əlaqələr qurdu. Almaniyanın və İtaliyanın asanlıqla həll oluna bilməyəcəyini anlayan Avstriya, bütün diqqətini o dövrdə Balkan torpaqlarına yönəltdi və qərbdəki iki böyük dövlət, yəni İtaliya və Almaniya ilə yaxşı münasibətlər inkişaf etdirməyə çalışdı. Çünki Avstriyada Avstriyanı pis bir boğaza sala biləcək bir problem olardı. Çünki Avstriyanın həyata keçirdiyi Balkan siyasəti Rusiyanın siyasətinə zidd idi. Balkan ərazisində hər iki dövlətin maraqları kəsişdi. Bir tərəfdən Rusiya və Balkan torpaqlarına sahib olan Osmanlı İmperiyası və Avstriya İmperiyası şərq torpaqlarında onsuz da kifayət qədər gərgin mübarizə aparırdı. Qərbdə yeni bir mübarizə aparmaq həm ağılsız, həm də çox riskli idi. Bu da gələcəkdə Rusiyaya qarşı Alman-Avstriya ittifaqına səbəb olardı.

İtaliyaya gəldikdə, Fransanın bu dövlətlə çox sərt ittifaq yaratması çətin idi. Əlbəttə, Fransa İtaliyaya milli birliyini tamamlamağa kömək etdi. Lakin İtaliya Avropa səhnəsində Almaniya kimi çox güclü bir dövlət olaraq meydana çıxmadı. Həm də fransızlar italyanların Nitsa və Savoie torpaqlarını italyan torpağı saydıqları xoşuna gəlmədi.

Göründüyü kimi, Fransanın nə Şərqi Avropada, nə də İtaliyada tapa biləcəyi bir ittifaq yoxdur. Rusiya və İngiltərəni araşdırsaq, görərik ki, Fransa-İngiltərə maraqları Misirlə ziddiyyətdədir. Buna görə də bu vəziyyət Avropada bir ittifaq qurulmasına imkan vermədi.

Rusiya Fransanın əməkdaşlıq edə biləcəyi ən böyük dövlət idi. Çünki Rusiyada Fransanın maraqlarının birbaşa kəsişdiyi bir vəziyyət yox idi. Üstəlik, Rusiyanın Almaniyadan Şərqə təzyiq etmək gücü var idi. Bismarkın istədiyi kimi hər iki tərəfə yapışmış bir Almaniya inkişaf edə bilmədi. Bu vəziyyətdə asanlıqla Almaniya və Rusiyanın maraqlarının bir-birinə zidd olduğunu görmək olur.

Lakin Bismark ağıllı dövlət xadimi idi. Bismark düşündü ki, "dostunuzu yaxın tutun, düşməninizi yaxın tutun" fikri ilə Fransanı tənhalığa sürükləmək daha yaxşı olar və hakimiyyətdə olduğu dövrdə Rusiya ilə yaxşı münasibətlər qurmağa çalışdı. Rusiya ilə şərq sərhədlərində bir gərginlik Fransanı təşviq etmək üçün kifayət edərdi. Bismark fransızlara belə bir fürsət vermək istəmirdi.