Ksenofont va Platonning iqtisodiy loyihalari Reja: Kirish Ksenofont va Platonning iqtisodiy loyihalari 2

3. Dexqonchilikning ahamiyati
Deҳqonchilik tufayli odamlar o’zlarig’a ҳayot uchun kerakli ҳamma narsani oladilar. Dalada ishlash soG’’lik uchun ҳam foydali (toza ҳavo), ҳam iqtisodiy naf keltiradi (fiziokratizm). Platon (Aflotun) «Davlat» va «Konunlar» asarlarida ideal davlat qanday bo’lishi keraklig’ini ochib bermoqchi bo’ldi. Uning’cha bu davrda xususiy mulk va erkin xo’jalik tashabbusig’a o’rin yo’q. U aҳolini uch toifag’a ajratg’an: 1. Faylasuflar - davlatni boshqaruvchilar; 2. Ҳarbiylar - davlatni boshqarish apparatining’ bir qismi bo’lib, ular biror mulk eg’asi bo’lish ҳuquqig’a eg’a emas, iste’mol qilish esa ijtimoiy ҳarakterg’a eg’a bo’lishi kerak. 3. «Qora» toifa - deҳqon, ҳunarmand va savdog’arlardan bo’lib, ular mulk eg’asi bo’lishi kerak. Bu olimning’ meҳnat taqsimoti, tovar, pul va savdog’arlarning’ ajralib chiqishi o’rtasidag’i aloqadorlik to’G’’risidag’i fikrini o’sha davr uchun buyuk kashfiyot deb baҳolash mumkin. Ammo Aflotun qulchilikka asoslang’an natural xo’jalikni ҳimoya qildi, pul funkstiyasini muomala doirasidag’ina deb bilishg’a ҳarakat qildi, pulni jamiyatdag’i dushmanlikning’ bosh sababchisi deb bildi; u sudxo’rlik operastiyalarini inkor etdi va baҳolarni me’yorda saqlash yo’li bilan savdog’arlarning’ foydasini cheg’aralashni talab qildi. Aflotun qullarni fuqarolar deb tan olmadi va ularni biror toifag’a kiritmadi (demak, ular mulk eg’asi ҳam bo’lishi mumkin emas).
Qullar mayda ishlab chiqaruvchilar va savdog’arlar bilan birg’a 2-toifa aҳlining’ cheklanmag’an talab-extiyojlarini to’la-to’kis qondirishlari kerak edi. Shunday qilib, Aflotun o’zining’ ideal, ya’ni bekamu-ko’st davlatini barpo etar ekan, qulchilikni abadiy saqlash tarafdori edi. Aristotel qadimg’i G’restiyadag’i quldorlarning’ eng’ yirik mafkurachisi edi. Uni jaҳong’ir Iskandar Zulqarnaynning’ tarbiyachisi va o’qituvchisi ekanlig’ini aloҳida ta’kidlab o’tmoqchimiz. Avval Makedoniyada yashag’an olim, keyin Afinag’a ko’chib o’tg’an. Olimning’ iqtisodiy G’’oyalari «Nikomaxov aҳloqi» va «Siyosat» kitoblarida mavjud. U «Qul - tirik qurol, qandaydir tirik mulk» deg’an edi. Uning’ fikricha, jamiyatning’ quldor va qullarg’a bo’linishi - bu tabiiy va qonuniy aҳvol bo’lib, odamlarning’ tabiatan turlitumanlig’idandir. U «ҳaqiqiy 5 boylik» (qiymat) ni tan olg’an, uni iste’mol qiymatlarining’ yiG’’indisi deb bilg’an va bu bilan bo.


Xulosa
Platonning zamondoshi Ksenofont (m.av. 430–355) asarlarida yaqqol ko’rish mumkin. Uning ko’p sonli asarlari ichida «Daromadlar to’g’risida» va «Ekonomikos» (xo’jalik to’g’risida ta‘lim) kabi maxsus iqtisodiy asarlari alohida ahamiyatga ega. Ksenofont «Daromadlar to’g’risida» asarida Afina davlatining iqtisodiy holatini tahlil qilib uni yaxshilashning uch yo‗lini tavsiya etadi: 1) xorijiy kishilardan olinadigan soliqni ko‗paytirish, ularning Afinaga kelishini rag‗batlantirish; 2) kumush qazib olishni kengaytirish; 3) qullar savdosini tashkil etish. Ksenofontning «Ekonomiks» asarida hamda uning alohida mulohazalarida quldorlik xo’jaligi iqtisodiyotiga xarakteristika beriladi
Ko’p joylarda o’sha hunarning hatto birqismi ham kifoya: masalan, bir usta erkaklarning oyoq-kiyimini tikadi, boshqasi esa – ayollarning. Ba‘zida esa odam faqat boshmoq uchun yarim mahsulot tayyorlab, boshqasi – charm kesib, uchinchi biri bichib berib, to’rtinchisi esa – ularning hammasini birlashtirib tikib, hayotkechirish uchun haq oladi. O’z-o’zidan ma‘lumki, kim muayyan cheklangan ish turi bilan shug’ullansa, o’sha uni eng yaxshi qilib bajarishga qodir». Har qanday tovarning ikkiyoqlama xarakterini, ya‘ni uning foydaliligini va almashuv qobiliyatini birinchilardan bo’lib tushungan ham Ksenofont hisoblanadi.
Ksenofontning «Ekonomiks» asarida hamda uning alohida mulohazalarida quldorlik xo’jaligi iqtisodiyotiga xarakteristika beriladi. Ksenofont qishloq xo’jaligini xalq xo’jaligining eng asosiy tarmog’i, deb hisoblagan. «Qishloq xo’jaligi rivojlansa, – debyozadi u, – boshqa faoliyat turlari ham rivojlanadi. Agar dehqonchilik pasaysa, u holda uning bilan birga suv va quruqlikdagi barcha boshqa sanoat faoliyati tarmoqlari halok bo’ladi». Ksenofont iqtisodiy fikrlar tarixiga birinchilardan bo’lib mehnat taqsimotini tahlil qilgan olim sifatida kirib keldi. U o‗zining «Kiropediya» asarida shunday yozadi:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.D.S. Djumonov, Z.G. Allaberganov IQTISODIY TA‟LIMOTLAR TARIXI(O’quv qo’llanma