Kurs ishi mavzu A. R luriyaning xotiraga doir tadqiqotlari docx

II bob yuzasidan xulosalar
Hozirgi zamon xotirani tadqiq qilish bilan bog’liq tadqiqotlarda markaziy o’rin
xotira jarayonining asoslariga ajratilgan. Xotira jarayonining asoslari 3 yo’nalishda
o’rganilgan: psixologik, neyro-fiziologik, bioximik. Xotiraning psixologik
nazariyalari inson faolligi bilan bog’liq bo’lgan xotira jarayonlarini shakllantirishni
tadqiq etadi. Ulardan birinchisi assosiativ nazariyadir. Ma'lum bir bilimlar inson
ongida birin ketin o’rin olishi tufayli ularda assosiativ bog’Iiqlikni yuzaga keltiradi
va ushbu bog’liqlikda biror bir narsa esga tushiriladi. Ushbu assosiasiyalami 3 turga
bo’lish mumkin, ya'ni ob’ektlaming fazoviy bog’liqligi, bir-biriga mosligi va
qarama-qarshiligidir. Bundan 3 ta assosiasiya kelib chiqadi: bir-biriga bog’liqlik,
o'xshashlik va qarama-qarshilik. Assosiasiya nazariyasi bo’yicha xotira assosiativ
bog'lanishlar asosida mavjud ma'lumotni saqlash va qayta tiklash imkoniyatiga ega.
Ikkinchi psixologik nazariya xotiraning geshtalt nazariyasidir. Ushbu nazariyaning
asosiy ta’limoti narsaning negizir yaxlitligi, yig’indisidir. Ushbu nazariyaga asosan
xotira yaxlit hodisa sifatida tahlil etiladi. Bixeviorizm - inson xotirasida, esda olib
qolishda takrorlashning ahamiyatiga diqqatni qaratadi. Freydizm xotirani
emosiyalar, motivlar va ehtiyojlar bilan bog’iaydi. Xotiraning mantiqiy nazariyasi
A.Bine va Byullerlar tomonidan ilgari surilib, ular xotiradagi materialni xotiraning
mantiqiy esda olib qolinishi bilan bog’iaydi. A.N.Leontev, N.I.Zinchenko.
A.A.Smimovlar tomonidan faoliyat nazariyasi ilgari surilib, turli tasawurlar
orasidagi bog’liqlik esda olib qolingan materialning qandayligiga emas, balki
odamning u bilan nima qilishiga bog’liqdir. Bioximik nazariya tashqi ta'sir ostida
nerv hujayralarida yuz beradigan o’zgarishiami qayd qilish va xotira jarayonida
DNK va RNK ahamiyatini aniqlashga qaratilgandir. DNK xotirani genetik tug’ma
tashuvchi sifatida, RNK esa individual xotiraning ontogenetik asosi sifatida qabul
qilinadi. Kibemetik nazariya bo’yicha xotira ma'lumotni qabul qilib olish, qayta esga
tushirish va unutishdir. Adabiyotlarda keltirilishicha, navbatdagi nazariya xotira
jarayonlari asoslari haqidagi fiziologik nazariyadir.

---

Xulosa
Vaqt oraliqida esda olib qolish, saqlash va esga tushirish xotiraning asoslari
fiziologik nazariyasini tashkil qiladi. 80-yillarda nemis psixologi German Ebbingauz
o’z ”sof’ xotira qonunlarini o’rganish imkonini beruvchi, boshqacha so'z bilan
aytganda, tafakkurga bog’liq bo’lmagan holda izlaming esda qolish jarayoni tadqiq
etishning yangi uslubini taklif qilgan, ya’ni ma'nosiz bo’g’inlami yod olishdan iborat
bo’Jgan bu uslub Ebbingauzga materialni esda olib qolishning egri chiziqiga oid
qonunni kashf qilishga, uning asosiy qoidalarini bayon etishga va ana shularning
asosida izlami xotirada saqlanish muddatini hamda asta-sekin so’nish holatini
tekshirishga imkoniyat yaratgan. XIX asr oxiri XX asr boshlarida Amerikalik
psixolog Eduard Tomdaykning tekshirishlari paydo bo’ldi. U birinchi bo’iib
tekshirish predmeti sifatida hayvonlarda ko’nikmalami paydo bo’lish jarayoni ni
tanlagan edi. XX asming birinchi 10 yilida xotirani tekshirish yangi ilmiy talqinga
ega bo’ldi, uning moddiy asosi to’g’risidagi muaminolarga mohiyati jihatidan
mutlaqo boshqacha yondashish ro’yobga chiqdi. Xuddi shu davr xotira
psixologiyasida keskin burilish nuqtasini vujudga keltiradi. Akademik I.P.Pavlov
shartli reflekslarni o’rganishning ilmiy metodini taklif etadi, bu narsa o’z navbatida
bosh miya yarim sharlarida yangi bog’lanishlar paydo bo’Iishiga va
mustahkamlanishning asosiy fiziologik mexanizmlarini tekshirish imkoniyatlarini
tug’dirdi. Ana shunday qilib, ushbu bog’lanishlar paydo bo’lishiga va saqlab
qolishga yordam beradigan shart-sharoitlar, shuningdek, bog’lanishlaming saqlani-
shiga ta’sir qiluvchi holatlar, omillar va mexanizmlar tasvirlab berildi. I.P.Pavlov
oliy asab faoliyati ta'limoti va uning asosiy qonunlari xotiraning fiziologik
mexanizmlariga oid bilimlaming asosiy manbasiga aylanib qoladi. Bolalarda
xotiraning yuksak (yuqori) shakilarini birinchi marta tadrijiy ravishda tadqiq qilish
taniqli psixolog L.S.Vigotskiyga nasib etgan. U 20-yillaming oxirlarida maxsus
tekshirishlaming predmeti qilib, x:otiraning yuksak shakliarining rivojlanishi
muammosini tanlagan va u o’z shogirdlari A.N.Leontev (1905-1979) va
A.V.Zankov bilan birgalikda xotiraning yuksak shakllari ruhiy faoliyatning
murakkab www.ziyouz.com kutubxonasi shakli ekanligini, kelib chiqish jihatidan

---

ijtimoiyligini ko’rsatadi. Shuning bilan birga u murakkab, mohiyatiga ko’ra esda
olib qolishning ascsiy bosqichlari rivojianishini isbotlab berdi. Psixologlardan
A.A.Smirnov, P.LZinchenkoiar ham xotira bo'yicha ilmiy tekshirish ishlarini olib
bordilar, uning yangi qonunlari va mexanizmlarini ochdilar. Esda olib qolishning
faoliyat maqsadiga bog’liqligini yoritdilar, murakkab materialni esda olib qolishning
oqilona usullarini ko’rsatib berishga muvofiq bo’ladilar. Yuqoridagi fikrlardan
ko’rinadiki. psixolog olimlar tomonidan xotira borasida qator ilmiy izlanishlar olib
borilgan va borilmoqda. A. R. Luriya tomonidan taklif qilingan. Bu sizga xotira
jarayonlarini o'rganishga imkon beradi: yodlash, saqlash va ko'paytirish. Ushbu
texnikadan nevropsikiyatrik kasalliklarga chalingan bemorlarda xotira, ixtiyoriy
e'tibor, charchoq holatini baholash, shuningdek, kasallikning rivojlanish
dinamikasini o'rganish va dori terapiyasining samaradorligini hisobga olish uchun
foydalanish mumkin. Texnikani amalga oshirish tegishli muhitni talab qiladi.
Xonada begona suhbatlar bo'lmasligi kerak. Mavzudan 10 ta so'zni yodlab olish
so'raladi. Ular bir nechta shartlarga javob berishi kerak: 1) monotonlik: barcha
so'zlar birlikdagi otlardir. soni, ular. bir xil sonli bo'g'inlardan tashkil topgan holatlar
(bir yoki ikki bo'g'inli); 2) so'zlar, iloji bo'lsa, bir-biriga bog'lanmasligi kerak (siz
yodlash uchun so'zlarni taklif qila olmaysiz: stol - stul; olov - suv va boshqalar).
app.payme.uz AD Ilova. Texnika bolalar uchun ham (besh yoshdan boshlab) va
kattalar uchun ishlatilishi mumkin. ogohlantiruvchi material. Bir-biri bilan aloqasi
bo'lmagan o'nta qisqa bir bo'g'inli va ikki bo'g'inli so'zlardan iborat protokol
(jadvalga qarang). Ko'pincha quyidagi so'zlar to'plami ishlatiladi: O'rmon, non,
deraza, stul, suv, ot, qo'ziqorin, igna, asal, olov Tadqiqot metodologiyasi. Men
mavzu bo'yicha yo'riqnomani (a) o'qib chiqdim. Keyin bir qator so'zlar o'qiladi.
O‘qish yakunida o‘rganuvchi tomonidan yodlangan so‘zlar bayonnomaga yoziladi.
Keyin yo'riqnomani (b) o'qing. Protokoldagi ma'lumotlarni o'rnatgandan so'ng,
tajriba ko'rsatmalarsiz takrorlanadi. Material bir necha marta to'liq eslab qolguncha
yoki 5-6 marta taqdim etiladi. Materialni keyingi o'qishdan oldin, eksperimentator
shunchaki aytadi: "Yana bir marta." Shunday qilib, tadqiqotning har bir bosqichida
protokol to'ldiriladi. Har bir takrorlangan so'z ostida urinishlar soniga mos keladigan

---

qatorda xoch qo'yiladi. Agar mavzu "qo'shimcha" so'zni nomlasa, u tegishli ustunga
o'rnatiladi. So'zlarni takrorlash tugagandan so'ng, eksperimentator sub'ektga aytadi:
"Bir soatdan keyin siz meni yana o'sha so'zlarni chaqirasiz." Bir soat o'tgach,
tadqiqotchining iltimosiga ko'ra, sub'ekt yodlangan so'zlarni oldindan o'qimasdan
takrorlaydi, ular protokolda doiralarda qayd etiladi. Olingan grafiklarning
shakllarini og'zaki hisobot va ishning borishini kuzatish materiallarini o'z ichiga
olgan holda tahlil qiling. Egri chiziqning shakliga ko'ra, yodlashning xususiyatlari
bo'yicha xulosalar chiqarish mumkin. Shunday qilib, sog'lom bolalarda har bir
ko'payish bilan to'g'ri nomlangan so'zlar soni ko'payadi, zaiflashgan bolalar kamroq
ko'payadi va "qo'shimcha" so'zlarga yopishib qolganligini ko'rsatishi mumkin. Ko'p
sonli "qo'shimcha" so'zlar disinhibisyon yoki ongning buzilishini ko'rsatadi.

---

Adabiyotlar ro’yhati
1.
Аткинсон
Р
.
Человеческая
память
в
процесс
обучения
. 
.-
Москва
.1980.132
с
2.
Л
.
Житникова
.
Учите
детей
запоминать
. 
Москва
«
Просвещение
»
1988.110
стр
3.
Уруктаева
Т
.
А
, 
Афонькина
Ю
.
А
., 
Практикум
подетекой
психологии
,
М
, 1995, 165 
стр
.
4.
Овчарова
Р
.
В
. 
Практическая
психология
в
начальное
школе
–
М
, 1999,
190 
стр
5.
Гальперин
П
.
Я
. 
К
вопросу
об
инстинктах
у
человека
// 
Хрестоматия
по
детской
психологии
/ 
Под
ред
. 
Г
.
В
. 
Бурменской
. 
М
.,1996.
6.
Гуткина
Н
.
И
. 
Психологическая
готовность
к
школе
. 
М
., 1996. 96
с
7.
Исследования
памяти
Под
ред
. 
Н
. 
Н
. 
Корж
. 
М
.: 
Наука
, 1989. 176
с
8.
Жан
Пиаже
: 
теория
, 
эксперименты
, 
дискуссии
// 
Сб
. 
стат
. / 
Под
ред
.
Л
.
Ф
. 
Обуховой
, 
Г
.
В
. 
Бурменской
. 
М
., 2001.
9.
Кинякина
О
.
Н
и
др
Мозг
на
100% .
Интеллект
. 
Память
.
Креатив
.
Интуиция
.
Интенсив
тренинг
по
развитию
суперспособнестей
.
М
.
Эксмо
. 2008-848
стр
.
10.
Кравцова
Е
.
Е
. 
Психологические
проблемы
готовности
детей
к
обучению
в
школе
. 
М
., 1991.143
с
11.
Клацки
.
Р
.
Память
человека
. .-
Москва
.1980.
12.
Лапп
Д
. 
Как
улучшить
память в
любом
возрасте
СПБ
. 
Питер
2003,196
с
13.
Лурия
.
А
.
Р
.
Маленькая
книга
о
большой
памяти
.-
Москва
.1978.

---

14.
Немов
Р
.
С
.
Психология
: 
Учеб
. 
для
студ
. 
высш
. 
пед
. 
учеб
.
заведений
:
В
3 
кн
. — 4-
е изд
. —
М
.: 
Гуманит
. 
изд
. 
центр
ВЛАДОС
,
2003. -
Кн
.
1:
Общие
основы
психологии
. — 688 
с
.
15.
Обухова
Л
.
Ф
. 
Детская
психология
: 
теории
, 
факты
, 
проблемы
.
М
.,1996.
16.
Пиаже
Ж
. 
Психология
интеллекта
// 
Избр
. 
психол
. 
исслед
. 
М
., 1994.
17.
Практикум
по
возрастной
психологии
. 
Под
.
ред
Л
.
А
.
Головей
, 
Е
.
Ф
Рыбалко
–
СПБ
речь
2002-694 
ст
(109-113)
18.
Рубинштейн
С
. 
Л
. 
Основы
общей
психологии
-
Спб
: 
издательство
«
Питер
», 2000 - 712 
с
.
19.
Рыбалко
Е
. 
Ф
.
Возрастная
и
дифференциальная
психология
. —
СПб
.:
Питер
, 2001. — 224 
с
. — (
Серия
«
Учебник
нового
века
»).
20.
Вейн
А
.
М
., 
Каменцкая
Б
.
И
. 
Память
человека
. 
М
., «
Наука
» 1983
21.
Хрестоматия
по
детской
психологии
/ 
Под
ред
. 
Г
.
В
. 
Бурменской
. 
М
.,
1996.
22.E. G’oziev. Psixologiya. Toshkent,1994 .
23.
Зиганов
М
.
А
, 
Козаренко
В
.
А Мнемотехника
( 
техника
запоминания
на
основе
визуального
мъшления
). 
М
.”
Образование
“ ,2002
24.
Зинченко
Т
. 
П
. 
Память
в
экспериментальной
и
когнитивной
психологии
. 
СПб
, 2002.
25. Nishonov T.Alimova Bolalar psixologiyasi va uni o’qitish metodikasi.-
Toshkent, 2006. (50-60)
26.G’oziev E.G’. “ Umumiy psixologiya” Toshkent, “Universitet”,
2010,542b
27.G’oziev E.G’. Xotira psixologiyasi. –ToshDu , 1994.

---

Ilovalar
Maqsad: so'zlar uchun eshitish xotirasi holatini baholash, charchoq, diqqat faolligi,
yodlash, saqlash, ko'paytirish, ixtiyoriy diqqat. Tavsif. O'nta so'zni yodlash texnikasi
A. R. Luriya tomonidan taklif qilingan. Bu sizga xotira jarayonlarini o'rganishga
imkon beradi: yodlash, saqlash va ko'paytirish. Ushbu texnikadan nevropsikiyatrik
kasalliklarga chalingan bemorlarda xotira, ixtiyoriy e'tibor, charchoq holatini
baholash, shuningdek, kasallikning rivojlanish dinamikasini o'rganish va dori
terapiyasining samaradorligini hisobga olish uchun foydalanish mumkin. Texnikani
amalga oshirish tegishli muhitni talab qiladi. Xonada begona suhbatlar bo'lmasligi
kerak. Mavzudan 10 ta so'zni yodlab olish so'raladi. Ular bir nechta shartlarga javob
berishi kerak: 1) monotonlik: barcha so'zlar birlikdagi otlardir. soni, ular. bir xil sonli
bo'g'inlardan tashkil topgan holatlar (bir yoki ikki bo'g'inli); 2) so'zlar, iloji bo'lsa,
bir-biriga bog'lanmasligi kerak (siz yodlash uchun so'zlarni taklif qila olmaysiz: stol
- stul; olov - suv va boshqalar). app.payme.uz AD Ilova. Texnika bolalar uchun ham
(besh yoshdan boshlab) va kattalar uchun ishlatilishi mumkin. ogohlantiruvchi
material. Bir-biri bilan aloqasi bo'lmagan o'nta qisqa bir bo'g'inli va ikki bo'g'inli
so'zlardan iborat protokol (jadvalga qarang). Ko'pincha quyidagi so'zlar to'plami
ishlatiladi: O'rmon, non, deraza, stul, suv, ot, qo'ziqorin, igna, asal, olov Tadqiqot
metodologiyasi. Men mavzu bo'yicha yo'riqnomani (a) o'qib chiqdim. Keyin bir
qator so'zlar o'qiladi. O‘qish yakunida o‘rganuvchi tomonidan yodlangan so‘zlar
bayonnomaga yoziladi. Keyin yo'riqnomani (b) o'qing. Protokoldagi ma'lumotlarni
o'rnatgandan so'ng, tajriba ko'rsatmalarsiz takrorlanadi. Material bir necha marta
to'liq eslab qolguncha yoki 5-6 marta taqdim etiladi. Materialni keyingi o'qishdan
oldin, eksperimentator shunchaki aytadi: "Yana bir marta." Shunday qilib,
tadqiqotning har bir bosqichida protokol to'ldiriladi. Har bir takrorlangan so'z ostida
urinishlar soniga mos keladigan qatorda xoch qo'yiladi. Agar mavzu "qo'shimcha"
so'zni nomlasa, u tegishli ustunga o'rnatiladi. So'zlarni takrorlash tugagandan so'ng,
eksperimentator sub'ektga aytadi: "Bir soatdan keyin siz meni yana o'sha so'zlarni
chaqirasiz." Bir soat o'tgach, tadqiqotchining iltimosiga ko'ra, sub'ekt yodlangan
so'zlarni oldindan o'qimasdan takrorlaydi, ular protokolda doiralarda qayd etiladi.

---

Olingan grafiklarning shakllarini og'zaki hisobot va ishning borishini kuzatish
materiallarini o'z ichiga olgan holda tahlil qiling. Egri chiziqning shakliga ko'ra,
yodlashning xususiyatlari bo'yicha xulosalar chiqarish mumkin. Shunday qilib,
sog'lom bolalarda har bir ko'payish bilan to'g'ri nomlangan so'zlar soni ko'payadi,
zaiflashgan bolalar kamroq ko'payadi va "qo'shimcha" so'zlarga yopishib
qolganligini ko'rsatishi mumkin. Ko'p sonli "qo'shimcha" so'zlar disinhibisyon yoki
ongning buzilishini ko'rsatadi. Kattalarni uchinchi takrorlash uchun tekshirganda,
normal xotiraga ega bo'lgan mavzu odatda 9 yoki 10 ta so'zni to'g'ri takrorlaydi.
Xotira egri chizig'i diqqatning zaiflashishini va / yoki qattiq charchoqni ko'rsatishi
mumkin. Agar sub'ekt (kattalar yoki bola) darhol 8-9 so'zni takrorlasa, keyin esa har
safar kamroq va kamroq (grafikdagi egri chiziq o'smaydi, lekin kamayadi) ortib
borayotgan charchoq qayd etiladi. Bundan tashqari, agar mavzu kamroq va kamroq
so'zlarni takrorlasa, bu unutuvchanlik va beparvolikni ko'rsatishi mumkin. Egri
chiziqning zigzag tabiati diqqatning beqarorligini ko'rsatadi. "Plato" shakliga ega
bo'lgan egri bolaning hissiy letargiyasini, uning qiziqishi yo'qligini ko'rsatadi.
Shikastlangan miya shikastlanishi yoki neyroinfeksiya bilan sub'ektlar birinchi va
oxirgi so'zlarni eslashadi. Shu bilan birga, materialni yodlash hajmi o'zgarmaydi.
Nevrozlar bilan yodlash sekin, jadval zigzag, ko'proq taqdimotlar kerak. Zigzag
shuningdek, diqqatning beqarorligini va uning tebranishlarini ko'rsatadi. "Chet
effekti" mavjudligiga e'tibor qaratish lozim. Birinchi qatorda saqlangan va
takrorlangan so'zlar soni qisqa muddatli eshitish xotirasi miqdorini ko'rsatadi. Norm
- 7 ± 2 so'zga teng hajm (ma'lumot birliklari). harmoniya-food.uz AD Bir soatdan
keyin saqlangan va esga olingan so'zlar soni eshitishning uzoq muddatli xotirasi
miqdorini ko'rsatadi. "Piktogramma" testi A.R. Luriya (xotirani o'rganish) A.R
tomonidan taklif qilingan piktogramma usuli. Luriya vositachi yodlashning bir
variantidir, lekin u xotirani o'rganish uchun emas, balki assotsiatsiyalarning tabiatini
tahlil qilish uchun ishlatiladi. Kamida 7 bahoga ega bo'lgan fanlarni o'rganish uchun
foydalanish mumkin. Tajribani o'tkazish uchun qalam va qog'oz bo'lishi kifoya.
Yodlash uchun 12-16 ta so'z va iboralarni oldindan tayyorlash kerak. Siz
foydalanishingiz mumkin bo'lgan so'zlarning misoli:

---

1. Bayramingiz bilan
2. Qattiq mehnat
3. Rivojlanish
4. Mazali kechki ovqat
5. Dadil harakat
6. Kasallik
7. Baxt
8. Ajratish
9. Zaharli savol
10. Do'stlik