Kurs ishi pulning mohiyati va asosiy vazifalari reja: kirish pulning kelib chiqishi va mohiyati Pulning vazifalari va ularga tavsif

2.Pulning vazifalari va ularga tavsif 
Har bir iqtisodiy kategoriyalarning amal qilishi, iqtisodiy munosabatlarning 
ma’suli sifatida namoyon bo’lishi, uning zimmasiga ma’lum vazifalarni 
yuklaydi. Pul iqtisodiy munosabatlarni o’zida aks ettira turib, ma’lum 
vazifalarni bajaradi. Pulning mohiyati uning bajaradigan vazifalarida yanada 
yaqqolroq namoyon bo’ladi. 
Pulning vazifasi to’g’risidagi savol bir vaqtning o’zida ham qiyin va ham juda 
oson savoldek tuyuladi. Bu savolning soddaligi shundaki, pulning vazifalari 
real hayotga yaqin va iqtisodiy amaliyotdagi mavjud jarayonlarni o’zida 
ifodalaydi. Qiyinligi shundaki, pulning vazifalari, ularning mohiyati 
iqtisodchilar tomonidan har xil talqin qilinadi. Iqtisodiy adabiyotlarda 
pulning turli xil vazifalarini uchratish mumkin. Biz pulni iqtisodiy kategoriya 
deb qarab, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda keng 
tarqalgan vazifalarini tahlil qilib, pul asosiy to’rt vazifani bajaradi degan 
fikrni ta’kidlamoqchimiz. Bular: qiymat o’lchovi, muomala vositasi, to’lov 
vositasi va jamg’arma vositasi vazifalari. 
Pul qiymat o’lchovi sifatida. Pulning birinchi vazifasi uning qiymat 
o’lchoviligidir, ya’ni pul barcha tovarlarning qiymatini o’lchaydi, ularning 
bahosini aniqlashda vositachi bo’lib hizmat qiladi. Qiymat o’lchovi vazifasida 
pul, tovar ishlab chiqarishga sarflangan ijtimoiy mehnatni ifodalaydi va shu 
mehnat asosida tovarning qiymatini belgilaydi. Pulning bu vazifasida naqd 
pullar emas o’ylovdagi pullar ishtirok qiladi. Masalan, biz savdo do’koniga 
kirib, biron tovarni bahosini ko’rib, baho shu tovarga arziydigan 
bahomi, yoki tovarga baho yuqori, yoki past qo’yilganmi - shu to’g’risida 
o’zimizning xulosamizga ega bo’lishimiz mumkin. Mana shu bizning 
xulosamiz asosida pulning qiymat o’lchovi vazifasi yotadi. 
Pulning qiymat o’lchovi vazifasida bir tovarning qiymati ikkinchi bir tovar 
qiymati orqali ifoda qilinadi. Agar tarixan olib qaraydigan bo’lsak, bu 
vazifani o’z qiymatiga ega bo’lgan tovar-oltin yoki oltinni o’zida 
ifodalaydigan pul birliklari bajarib kelgan. Pulning qiymat o’lchovi vazifasi 
qiymat qonuniga asoslanib aniqlanadi. Pulning qiymat o’lchovi vazifasi 
baholar masshtabini o’rnatishni talab qiladi. Baholar masshtabi huquqiy 
xarakterga ega bo’lib, u davlat tomonidan o’rnatiladi va tovar qiymatiga 
asoslangan holda uning bahosini ifodalaydi. Baholar masshtabi orqali, 
fikran namoyish qilingan tovar bahosi davlat bahosi yoki bozor bahosiga 
aylanadi va milliy pul birligida ifodalanadi. 80 - yillar oxirigacha baholar 

---

10 
masshtabi deb, davlat tomonidan tasdiqlangan, tovar qiymatini o’lchash va 
baholar belgilash uchun kiritilgan, ma’lum oltin miqdorini o’ziga ifodalagan 
pul birligiga aytilgan. 
Qariyb 30 yil davomida 1961 yildan boshlab Sobiq SSSRda baholar 
masshtabi qilib 1 rubl qabul qilingan va u 0,987412 gramm oltinga 
tenglashtirilgan edi. 80 yillarning oxiriga kelib ittifoqda pul birligini oltinga 
tenglash g’oyasi o’z kuchini yo’qotdi. Vaholanki, boshqa ko’pgina 
mamlakatlar amaliyoti bu tenglashtirish 70 - yillardan boshlab e’tiborga 
olinmadi. Rivojlangan iqtisodga ega bo’lgan mamlakatlarda valyutani 
oltinga tenglashtirish hal qiluvchi dastag emasligini ularning iqtisodiy va 
sotsial taraqqiyoti isbotlab berdi. 60 - yillarda yangi pul tizimi vujudga 
kelganda, pul islohoti o’tkazilganda, devolvatsiya yoki revolvatsiyada davlat 
qonuniy ravishda baholar masshtabini, pul birligining oltin miqdorini 
baholarni belgilash uchun o’rnatib bergan. Pul birligi ma’lum miqdor oltinga 
tenglashtirilgan bo’lsada, muomalaga chiqarilgan pul birliklari hech qachon 
oltinga almashtirilgan emas. 
Shuni ta’kidlash kerakki, hozirgi vaqtda jahondagi biror mamlakat o’z pulini 
oltinga almashtirmaydi. Ba’zi mamlakatlar pul birligini oltinga 
tenglashtirsada, pul birligiga to’g’ri kelishi mumkin deb belgilangan oltin 
miqdorini muomaladagi pul birligiga almashtirib bermaydi. Shuning uchun 
bu tenglashtirish o’zining iqtisodiy mohiyati va kuchini yo’qotganligi aniq. 
Chunki oltin oddiy tovarga aylandi va uning qiymati ham pulda ifolanadigan 
bo’ldi. Pulning vazifalari oltindan ajraldi, o’zgaruvchan valyuta kurslari joriy 
qilindi. 
Hozirgi vaqtda baholar masshtabi talab va taklif ta’sirida tashkil topadi va 
baho orqali tovarlar qiymatini o’lchashga xizmat qiladi. Shuni ta’kidlash 
kerakki, pul yordamida tovarlar tenglashtiriladi. Ikkala tomon uchun ham 
tenglashtirishning asosi bo’lib abstrakt mehnat hisoblanadi. Tovar 
qiymatining pulda ifodalanishi baho deyiladi. Baho - bu ideal shaklda 
ongimizdagi qiymat o’lchovi. Qiymat o’lchovi vazifasini fikran ifoda qiladigan 
pulimiz bajaradi, baho esa to’la-to’kis real moddiy boyliklarning qiymatini 
ifoda qiladi. Qiymat shakliga ega bo’lgan tovar, bahoga ham ega bo’ladi. 
Pul o’zi o’z bahosiga ega emas, uning qiymati o’zi bilan aniqlanishi mumkin 
emas. Baho o’rniga pul, sotib olish qobiliyatiga ega. Pulning sotib olish 
qobiliyati deganda pul birligiga to’g’ri keluvchi tovarlar va xizmatlar miqdori 
tushuniladi. Agar pul birligiga to’g’ri keluvchi tovarlar miqdori (soni) qancha 

---

11 
ko’p bo’lsa, pulning sotib olish qobiliyati ham shuncha yuqori bo’ladi va 
aksincha.