Kurs ishining tarkibi va hajmi

3.2. Butunlik, axborotlarga ega bo‘lish, xavf, xujum
Xavfsiz axborot tizimi – bu tizim, u birinchidan ruxsat etilmagan ega bo‘lishlardan saqlaydi, ikkinchidan, har doim ularni o‘zining foydalanuvchilariga havola qilishga tayyor, uchinchidan, axborotlarni ishonchli saqlaydi va axborotlarni o‘zgarmasligini kafolatlaydi. Boshqacha so‘z bilan aytganda, xavfsiz tizim qoidadan kelib chiqqan holda axborotlarni sir saqlash, axborotlarga ega bo‘la olish va axborotlarni butunligini ta’minlash xususiyatiga ega bo‘ladi.
Sir saqlash (confidentiality - konfidensialnost) – bu sirli axborotlarni faqat bu axborotga ega bo‘lishga ruxsati bor foydalanuvchi ega bo‘lishga kafolatlanishidir (bunday foydalanuvchilarni mualliflashtirish deb nomlanadilar).
Ega bo‘lishlik (availability-dostupnost) – bu mualliflashtirilgan foydalanuvchi har doim axborotga ega bo‘lishiga kafolatlanishidir . Butunlikni ta’minlash (integrity - selostnost) – bu ma’lumotlarni to‘g‘ri qiymatda saqlanishini kafolatlanishidir, u mualliflashtirilmagan foydalanuvchilarning nimadir qilib axborotlarni o‘zgartirish, modifikatsiyalashtirish, buzish va axborotlarni yaratishini taqiqlashni ta’minlanishidir.
Xavfsizlik talablari tizimning vazifasiga, ishlatiladigan axborotlarning xususiyatiga va xavf turiga qarab o‘zgarishi mumkin.
Butunlikni ta’minlash va ega bo‘lishlik xususiyatlari muhim bo‘lmagan tizimni tasavvur etish qiyin, ammo sir saqlash xususiyati esa har doim ham zarur bo‘lavermaydi. Masalan, agarda Siz Internetning veb-serverida axborotlaringizni nashr etsangiz va Sizning maqsadingiz bu axborot bilan keng ommani tanishtirish bo‘lsa, u holda buning uchun sir saqlash xususiyati ta’lab etilmaydi albatta. Biroq butunlikni ta’minlash va ega bo‘lishlik xususiyatlari dolzarb bo‘lib qoladi.
Haqiqatdan, agarda siz axborotlarni butunligini ta’minlashning maxsus choralarini amalga oshirmasangiz, niyati buzuq odam sizning serveringizdagi axborotni o‘zgartirishi mumkin va shu bilan korxonangizga ziyon yetkazishi mumkin. Jinoyatchining, masalan, veb-serverga joylashtirilgan axborotga o‘zgartirish kiritishi natijasida firmangizni raqobatbardoshligi pasayishi mumkin yoki firmangiz tomonidan erkin tarqatilayotgan dasturiy maxsulot kodini buzsa, so‘zsiz bu firmaning ish faoliyatidagi hurmatini ketkazishi mumkin.
Keltirilgan misolimizda axborotlarga ega bo‘lishlik ham ahamiyati kam emas. Korxona Internetda serverni yaratish va uni quvvatlab turish uchun kam mablag‘ sariflamagan, shuning uchun korxona shunga mos ravishda mijozlar sonini oshishiga, maxsulotlarini sotishini oshishi kab foydani kutishga haqqi bor albatta. Biroq niyati buzuqning xujum qilish extimoli ham bor, uning natijasida serverga joylashtirilgan ma’lumotlarga mo‘ljallangan odamlar ega bo‘la olmaydilar. Bundek buzuq niyatdagi harakatga noto‘g‘ri qaytariladigan manzilli IP-paketlar bilan serverni “bombardimon” qilish misol bo‘la oladi, ular bu protokolning ishlash mantiqiga asosan taym-aut hosil qilishi mumkin va natijada barcha boshqa so‘rovlarga serverni javob bermaydigan qilib qo‘yish mumkin.
Sir saqlash, ega bo‘lishlik va butunlikni ta’minlash tushunchalari nafaqat axborotga nisbatan ishlatilishi mumkin, uni hisoblash tarmog‘ining boshqa resurslariga nisbatan ham ishlatish mumkin, masalan, tashqi qurilmalarga va ilovalarga. Printerga cheklanmagan ravishda ega bo‘lish buzg‘unchiga bosmaga chiqarilayotgan hujjatlarning nusxasini olish va ko‘rsatkichlarini o‘zgartirish imkoniyatini yaratadi, bu esa ishlash navbatini o‘zgartirishga va xatto qurilmani ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Bosma qurilmasiga joriy etilgan sir saqlash xususiyatining tatbiq etilishini shunday deb bilish kerakki, faqat ma’lum qurilmaga va shu qurilmada ularga biriktirilgan operatsiyalarni bajarishga ruxsat etilgan foydalanuvchigina ishlashi mumkin. Qurilmaga ega bo‘lish xususiyati - bu qurilmadan foydalanishga zarurat tug‘ilgan xohishiy vaqt davomida uning ishga tayyor ekanligini bildiradi. Butunlikni ta’minlash esa bu qurilmaning ko‘rsatkichlarini o‘zgarmaslik xususiyati kabi qaralishi mumkin. Tarmoq qurilmalarining ishlatilishini ochiqligining muhimligi shunchaki emas u axborotlarning himoyasiga ta’sir etadi. Qurilmalar turli xizmatlarni havola qilishi mumkin, masalan, matnni bosmadan chiqarish, faks jo‘natish, internetga kirish, elektron pochta va boshqalarni, ularni korxonaga iqtisodiy ziyon keltiruvchi qonunga xilof ravishda ishlatish, shuningdek tizim xavfsizligini buzish ham bo‘ladi.
Sir saqlashga, ega bo‘lishlikni va (yoki) butunlikni ta’minlashni buzishga qaratilgan har qanday hatti-harakat va shuningdek tarmoq resurslarini bekitiqchi (ruxsatsiz, yshirincha) ishlatilishiga urinish xavf deb ataladi.