Kvant mexanikasi de broyl tenglamasi, shredinger tenglamasi mexanikasi jurayeva gulhayo

To’lqin tenglamasi. De Broyl g’oyasiga ko’ra mikrozarrachalar to’lqin xususiyatiga ham ega ekan. Klassik mexanika Nyuton qonunlariga bo’ysunadi. Mikrozarrachalarni qanday tenglama asosida ifodalash kerak. Bu muammoni 1926 yilda shveysariyalik fizik Ervin Shryodinger hal etdi.U mikrozarrachalar harakatini to’lqin funksiyasi Ψ (psi) orqali ifodalashni tavsiya etdi. Ψ=Ψ0eiωt To’lqin funksiyasining fizik ma’nosini M.Born ochib berdi. Uning fikricha, to’lqin funksiyasi amplitudasining kvadrati zarrachaning u yoki bu sohada mavjud bo’lishlilik ehtimoliyatini bildirar ekan: │Ψ│2 =1 NΨ = YeΨ; N — Gamilton operatori, Ye — sistemaning xususiy energiyasi. Shredinger tenglamasi relyativik holatni e’tiborga olmagan edi. Bu kamchilikni 1928 yilda Dirak hal etdi. Dirak nazariyasidan avtomatik ravishda elektronning «Spin»i kelib chiqar ekan. Ushbu g’oyani 1925 yilda Ulunbek va Gaudsmitlar olg’a surishgan edi. Ammo ularning fikri tasdiq etilmagan edi. Dirak nazariyasi bo’yicha elektron manfiy energiyaga ega bo’lishi mumkin ekan, shuningdek, musbat zaryadli elektron (pozitron) ham bo’lishi mumkin ekanligin aytadi va 1932 yilda Anderson, Blekket, Okinavilar yadroning parchalanish davrida pozitron yuzaga kelishini tajribada tasdiqlaydilar. 1 926 yilda Devisson tajribada elektronlar difraksiyasini kuzatadi. Elektronlar oqimi nikel kristali yuzasiga perpendikulyar holda tushib, difraksiyalangan elektronlar turli burchaklar ostida kuzatiladi. 1929 yilda nihoyat atomlar oqimida ham difraksiya hodisasi kuzatiladi. ( V-kuchlanish, λ-to’lqin uzunligi). 1906 yilda J.J.Tomsonga elektronni kashf etganligi uchun Nobel mukofoti berilgan bo’lsa, 1937 yilda uning o’g’li J.P.Tomcon Devisson va Jermerlar bilan hamkorlikda elektronning to’lqin xususiyatini isbotlovchi tajriba natijalari uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi.

• To’lqin tenglamasi. De Broyl g’oyasiga ko’ra mikrozarrachalar to’lqin xususiyatiga ham ega ekan. Klassik mexanika Nyuton qonunlariga bo’ysunadi. Mikrozarrachalarni qanday tenglama asosida ifodalash kerak. Bu muammoni 1926 yilda shveysariyalik fizik Ervin Shryodinger hal etdi.U mikrozarrachalar harakatini to’lqin funksiyasi Ψ (psi) orqali ifodalashni tavsiya etdi. Ψ=Ψ0eiωt To’lqin funksiyasining fizik ma’nosini M.Born ochib berdi. Uning fikricha, to’lqin funksiyasi amplitudasining kvadrati zarrachaning u yoki bu sohada mavjud bo’lishlilik ehtimoliyatini bildirar ekan: │Ψ│2 =1 NΨ = YeΨ; N — Gamilton operatori, Ye — sistemaning xususiy energiyasi. Shredinger tenglamasi relyativik holatni e’tiborga olmagan edi. Bu kamchilikni 1928 yilda Dirak hal etdi. Dirak nazariyasidan avtomatik ravishda elektronning «Spin»i kelib chiqar ekan. Ushbu g’oyani 1925 yilda Ulunbek va Gaudsmitlar olg’a surishgan edi. Ammo ularning fikri tasdiq etilmagan edi. Dirak nazariyasi bo’yicha elektron manfiy energiyaga ega bo’lishi mumkin ekan, shuningdek, musbat zaryadli elektron (pozitron) ham bo’lishi mumkin ekanligin aytadi va 1932 yilda Anderson, Blekket, Okinavilar yadroning parchalanish davrida pozitron yuzaga kelishini tajribada tasdiqlaydilar. 1 926 yilda Devisson tajribada elektronlar difraksiyasini kuzatadi. Elektronlar oqimi nikel kristali yuzasiga perpendikulyar holda tushib, difraksiyalangan elektronlar turli burchaklar ostida kuzatiladi. 1929 yilda nihoyat atomlar oqimida ham difraksiya hodisasi kuzatiladi. ( V-kuchlanish, λ-to’lqin uzunligi). 1906 yilda J.J.Tomsonga elektronni kashf etganligi uchun Nobel mukofoti berilgan bo’lsa, 1937 yilda uning o’g’li J.P.Tomcon Devisson va Jermerlar bilan hamkorlikda elektronning to’lqin xususiyatini isbotlovchi tajriba natijalari uchun Nobel mukofotiga sazovor bo’ldi.