L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

 
Muhokama uchun savollar
. 
1. Jahon xo‘jaligi deganda nimani tushunamiz va u qachon vujudga kela boshlagan? 
2. Xalqaro iqtisodiy integratsiya nima, uning ob’ektiv zaruriyati nimaga asoslanadi? 
3. Solishtirma afzallik konqepqyasi, solishtirma harajatlar prinqipi nimani anglatadi? 
4. "Ishlab chiqarish omillarinningg xalkaro taqsimoti" nazariyasining asoslari nima? 
5. Xalqaro monopoliyalar (transmilliy koorporaqiya) nima? Ular to‘g‘risida qanday 
ta’limotlar mavjud? 
6. Valyuta munosabatlarining mohiyati nima? Valyutaning elastik kursi qaysi 
omillarga bog‘liq? 
Tavsiya etiladigan adabiyotlar: 
1.
Karimov I.A.O‘zbekiston buyuk kelajak sari. T., O‘zbekiston, 1998. 
2.
Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. T.,Fan ,1997 (14-bob, 346-370- betlar). 
3.
Lomakin P.K. Mirovaya ekonomika . M.,F. Yunit, 1998. 
4.
Mayburd Ye.M. Vvedeniye v istoriyu ekonomicheskoy misli. Ot prorokov do 
professorov. M. , Delo, 1996. 
5.
Makkonell K.R., Bryu S.L. Ekonomiks (v dvux tomax). M. Respublika,1992. 
 

---

 
73 
12-MAVZU: O‘ZBEKISTONDA MILLIY BOZOR IKTISODIYOTI 
SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHINING TAVSIFI 
 
Ma’muriyriy buyruqbozlik oqibatlari va tub islohatlar zaruriyati. 
O‘tish davri tavsifi va uning milliy xususiyatlari. 
Iqtisodiy islohatlarning milliy modeli va Yangi asr strategiyasi. 
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish bosqichlariga oid qarashlar tahlili.
Ma’muriyriy buyruqbozlik oqibatlari va tub islohatlar zaruriyati
Insoniyat XXI 
asrga kelib, ma’muriy-buyrukbozlik iktisodiyotining moxiyatini chuqurrok anglash 
bilan bir katorda, uning asoratlariga barham berishga astoydil kirishganini namoyon 
ztmokda. Xususan, O'zbekiston Respublikasi uchun sobik mustabid tuzum merosi va 
soxta mafkuraning okibatlari kuyidagilarda uz
 
aksini topishi Respublika Prezidenti, 
akademik I.Karimov asarlarida umumlashtirilgan: 
1. Bir yoklama rivojlangan, murt, zaif iktisodiyotga asoslangan markazga karam 
yarim mustamlaka mamlakat. 
2. Boy mineral xom ashyo resurslaridan nazoratsiz va ayovsiz foydalanishga 
hamda puxta yakka xukumronligiga asoslangan iktisodiy tizim. 
3. Mahalliy xom ashyolarni kayta ishlash kuvvatlarini ibtidoiy darajadaligi, 
ishlab chikarishning texnologik asbob-uskuna va butlovchi kismlar, shuningdek 
yokilgi ta’minotida markazga karamlik. 
4. Eng muxim ozik-ovkat mollari (un, shakar, gusht-sut mahsulotlari)va boshka 
xalk iste’moli mahsulotlarining chetdan keltirilishi. 
5. Paxta xom ashyosi mahsulotlarining suv tekinga tashib keltirilishi, oltin, 
kimmatbaxo va rangli metallar, strategik ahamiltga ega materiallar narxini bozorida 
uta haridorgir bulgan boshka kimmatbaxo mahsulotlarni ishlab chikarish va sotishdan 
keladigan foydadan O'zbekiston xazinasiga tushmaslik. 
6. Iktisodiy usish sur’atlari samaradorligi kursatkichlarining salbiy darajadaligi 
ortib borishi, moliya-pul tizimining butkul ishdan chikishi. 
7. Xorijiy mamlakatlar bilan bevosita tashki iktisodiy alokalarning 
cheklanganligi. 
8. Kishlok joylarda yashirin ishsizlik, shahar va kishlokdagi turmush 
darajalaridagi farqning ortib borishi. 
9. O'zbekiston axrlisi turmush darajasi kursatkichlarining sobik SSSRdagi eng 
oxirgi urinlardan biriga tushib krlganligi. 
10. Ekologik
 
muammolarning keskinlashuvi, yer-suv resurslaridan ayovsiz 
foydalanish, yerlar shurlanishining ortishi, chul zonalarining kengayishi. 
Keltirilgan ma’lumotlar va dalillar asosida bozor munosabatlariga utish 
zaruriyati tufisida I.Karimov shunday degan: 
...Bozorga utish mukarrar. Bu davr amri, ob’ektiv reallikdir. Ayni vaktda bozor 
fakat maksad emas, balki yangi kadriyatlarni shakllantirish, odamlar faoliyatining 
sifat jixatdan tubdan yukrri darajasiga erishish uslubi va vositasidir (Karimov I.A. 
O'zbekistoning uz Istikdol va tarkkiyot yuli. T., O'zbekistan, 1992, 44-bet).
9
9
A.Razzoqov va boshqalar. Iqtisodiy ta’limotlartarixi. Darsli. T.: Moliy -430b

---

 
74 
Bozorga utish zaruriyati tashki va ichki omillardan ham kelib chikadi. 
Ma’muriy-buyruk bozlik tizimining eng muxim tayanchli okibatlaridan biri 
«sovet kishisi»ning shakllanishi hisoblanadi. Mazkur shaxs tafakkuri mafkuraviy 
karashlar, goyaviy kurashlar, chalgituvchi dalillar tuzogiga asir kilindi 
Tarakkiyotparvar insoniyat erishgan yutuqlardan bebaxra koldi. 
Keyinrok,, 1999 yilga kelib, O'zbekiston Prezidenti I.Karimov bu haqda 
ta’kidlaganidek: «Shunday ulkan saloxiyatga ega bulgan mamlakatni kamsitadigan 
ogar axvolga solib kuyib, u qonuniy haqdi ravishda uziga karashli bulgan mablagni 
markazdan dotatsiya sifatida surab, aytish mumkinki, yolvorib olishga majbur edi. 
Boz ustiga, noinsoniy g‘oya xukmron bulgan mustabid tizim uzining bor mafkuraviy 
kuchini, ommaviy axborot vositalarini, butun maorif tizimini ishga solib odamlar 
ongini keng mikyosda zaharlar edi. Ularning milliy va diniy tuygularini qupol 
ravishda kamsitar edi. Uz ona tilini, milliy an’ana va madaniyatini, Uz tarixini 
bilmaslik, kuplab odamlarning shaxsiy fojiasiga aylanib kolgan edi. Milliy uzlikni 
anglashga bulgan tabiiy intilish joxilona inkor etilardi.... 
...Biz eski tizim uz urnini osonlikcha bushatib bermasligini, uning zaharli 
mafkurasi odamlar ongini tez va yengil uz ta’siri iskanjasidan chikarmasligini yetarli 
darajada uzimizga tassavvur kilishimiz hamda hisobga olishimiz zarur edi».
10
Bu holatlarni hisobga olgan xolda, O'zbekiston mustakillik davrida ma’muriy-
buyrukbozlik iktisodiyotidan bozor munosabatlariga o‘tishni zarur deb topdi.