L naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

1.2. Təsərrüfat subyektlərinin rəqabət qabiliyyətliliyinin yüksəldilməsində 

nəqliyyat logistikasının yeri və rolu 

Azərbaycanın 

nəqliyyat 

sisteminin 

inkişafı 

iqtisadiyyatın 

gələcək 

strukturlaşdırılmasının,  dünya  bazarlarında  yerli  malların  və  xidmətlərin  rəqabət 

qabiliyyətinin  artırılması  və  ölkəni  dinamik  şəkildə  dəyişən  beynəlxalq  əlaqələr 

sisteminə  inteqrasiya  etmək  üçün  bir  şərtdir. XXI  əsrin  əvvəlində  iqtisadi  əlaqələrin 

qloballaşması bizi nəqliyyatın inteqrasiya proseslərinin ən mühüm əlamətlərindən biri 

hesab etməyə imkan verir. Azərbaycan iqtisadiyyatında real sektoru canlandırmaq və 

bərpa  etmək  tendensiyası  ilə  əlaqədar  olaraq,  maliyyə  və  kredit  sahələrində 

vəziyyətin  tədricən  normallaşması  həm  nəqliyyat  sektoruna,  həm  də  nomenklatura 

baxımından tələbatın artmasına səbəb olmuşdur. Bu müsbət proseslərin inkişafı, yerli 

və  beynəlxalq  rəqabətin  artması  ilə  yanaşı,  əmtəə  dövriyyəsini  sürətləndirmək, 

nəqliyyat  xidmətlərinin  keyfiyyətini  artırmaq  və  məhsulun  yekun  qiymətində 

nəqliyyat komponentini azaltmaq üçün nəqliyyatda əlavə tələblər qoyur. 

Azərbaycanın  nəqliyyat  kompleksi  hazırda  nəqliyyat  xidmətləri  milli 

iqtisadiyyatın  və  əhalinin  ümumi  ehtiyaclarını  təmin  edir.  Nəqliyyatda  bazar 

islahatlarının  birinci  mərhələsinin  struktur  və  institusional  dəyişiklikləri  praktiki 

olaraq  tamamlanıb.  Yeni  sosial-iqtisadi  şəraitdə  nəqliyyat  fəaliyyətini  tənzimləyən 

hüquqi,  iqtisadi  və  inzibati  mexanizmlərin  inkişafı  aparılır.  nəqliyyat  sektorunda 

dövlət siyasətinin əsas məqsədi səmərəli və təhlükəsiz insan və ətraf mühit üçün artan 

həcmi  və  sərnişin  və  yük  daşınması  üçün  keyfiyyətcə  dəyişən tələbatı  ödəmək  üçün 

edə bilər bir nəqliyyat sisteminin yaradılmasıdır. 

Nəqliyyat təbii olaraq istehsal və ticarət proseslərinə inteqrasiya olunur. Buna 

görə,  nəqliyyat  komponenti  müxtəlif  logistika  vəzifələrinə  cəlb  olunur.  Lakin 

nəqliyyat  prosesinin  iştirakçıları  arasında  çoxşaxəli  koordinasiya  material  axını 

qoşulmuş  kimi  hissələri  ilə  birbaşa  ünsiyyət  xaricində  hesab  etmək  olar  ki,  kifayət 

qədər müstəqil nəqliyyat logistika var. 

23 

 

Nəqliyyat  logistikasının  vəzifələri  əvvəlcə  nəqliyyat  prosesində  birbaşa 

iştirakçıların  hərəkətlərinin  koordinasiyasını  artıran  vəzifələrə  aiddir.  Belə 

problemlərin həllində aktuallıq nəqliyyat işlərinin həcmi böyük bir müstəqil serialda 

(məsələn,  ictimai  nəqliyyat  fəaliyyət  göstərərkən,  bəzi  hallarda  isə  qeyri-ictimai 

nəqliyyatda) yerləşdirildikdə yaranır. 

Prinsipial  olaraq  başqa  qarışdırılmış  daşınmanın  təşkili  olur.  İki  tərəfi  açıq 

daşıma  prosesinin  vahid  operatorunun  mövcudluğu  prinsipial  iki  tərəfi  açıq  maddi 

axını layihələşdirmək, çıxışda verilmiş parametrlərə nail olmaq imkanını yaradır. 

Nəqliyyat  logistika  sisteminin  əsas  qovşaqları  müxtəlif  modulların  özləri  və 

yük  sahibləri  arasında  qarşılıqlı  təsirini  təmin  edən  universal  multimodal  terminallı 

hala çevrilmişdir. Kompleks nəqliyyat və logistika xidmətlərinin bazar dəyəri kəskin 

şəkildə artmışdır. 

Multimodal  nəqliyyatın  təşkili  üçün  ənənəvi  və  logistik  yanaşmaların 

müqayisəli xüsusiyyətləri Cədvəl 1-də verilmişdir. 

Multimodal nəqliyyat və intermodal nəqliyyatın müqayisəli xüsusiyyətləri 

Qarışıq daşıma 

İntermodal daşıma 

1 

2 

İki və ya daha çox nəqliyyat növü 

İki və ya daha çox nəqliyyat növü 

Daşıma prosesinin vahid 

operatorunun olmaması 

Daşıma prosesinin vahid 

operatorunun olması 

Bir neçə nəqliyyat sənədləri 

Vahid nəqliyyat sənədi 

Fraxtın vahid tarif payının olmaması 

Fraxtın vahid nəqliyyat payı 

İştirakçılar arasında qarşılıqlı əlaqəli 

ardıcıl sxem 

İştirakçıların ardıcıl olaraq qarşılıqlı 

təsir mərkəzi planı 

Parçalanmış və nəticədə yükə görə aşağı 

məsuliyyət  

Vahid və nəticədə yük üçün yüksək 

məsuliyyət 

Nəticə: “6 loqistika qaydası” nın yerinə 

yetirilməsinin aşağı olma ehtimalı

1 

Nəticə: "6 loqistika qaydası" nın yerinə 

yetirilməsinin yüksək olma ehtimalı 

1  Lazımi  yük,  doğru  yerdə,  doğru  zamanda,  lazımi  miqdarda,  lazımi  keyfiyyətdə, 

minimum xərclərlə. 

 

Nəqliyyat  biznesinin  məzmunu  nəqliyyat  vasitələrinin  texniki  və  kommersiya 

istismarı ilə deyil, əmtəə və informasiya axınının effektiv idarə olunması qabiliyyəti 

ilə  müəyyənləşdirilir.  Beləliklə  nəqliyyat  sistemindən  ötürü  və  nəqliyyat 

24 

 

qabiliyyətinin  kəmiyyət  artması  ilə  yanaşı,  müxtəlif  nəqliyyat  növlərinin  texnoloji 

üstünlüklərini 

birləşdirməyə, 

habelə 

nəqliyyat-paylama 

proseslərinin 

inteqrasiyalaşdırılmasına  əsaslanan  yeni  nəqliyyat  texnologiyalarını  tətbiq  etmək 

tələb olunur. 

Tranzit  potensialının  istifadəsi  nəqliyyatın  texniki  yenilənməsini,  xarici 

sərmayələrin  axını,  tranzit  bölgələrin  büdcələrinin  "tranzit  kirayə"  vasitəsilə 

artırılması  və  yeni  iş  yerlərinin  açılmasını  stimullaşdırır.  Beləliklə,  beynəlxalq 

nəqliyyat  dəhlizlərinin  inkişafı  Azərbaycanın  xarici  və  daxili  iqtisadi  maraqlarına 

cavab verir. Eyni zamanda, yaxın perspektivdə müvafiq layihələrin həyata keçirilməsi 

alternativ koridorların formalaşması və tranzit üçün rəqabət artması kontekstində baş 

verəcəkdir.  Nəqliyyat  kommunikasiyalarının  inkişafı  və  regional  əlaqələrdə  sərnişin 

və yük daşınmasının perspektiv həcmlərinin inkişafı Azərbaycan nəqliyyat sisteminin 

daha  da  təkmilləşdirilməsini  və  milli  daşıyıcıların  rəqabət  qabiliyyətini  artırmasını 

tələb edir. 

Dəmir  yollarının  inkişafı  nəqliyyatın  sürətinin  artırılması,  mövcud  sərhəd  və 

liman  stansiyalarının  yenidən  qurulması,  tikintisində  olan  limanlara  yanaşma, 

informasiya  və  digər  xidmətlərin  təkmilləşdirilməsi  məqsədilə  daha  da 

modernləşdirilməsinə yönəldiləcək. 

Milli  terminal  şəbəkəsinin  inkişafı  yüklərin  idarə  edilməsi  və  yükləmə 

terminallarının  və  çoxmodallı  terminallar  komplekslərinin  mərhələli  şəkildə 

yaradılması,  bütün  gömrük  və  yük  xidmətlərini,  nəqliyyat  müəssisələrinin  və  yük 

sahiblərinin maraqlarına xidmət edən bir fiber optik ünsiyyət sisteminin yaradılması, 

logistika mərkəzləri təmin edə biləcək. 

Nəqliyyat 

logistik 

sxeminin 

formalaşmasının 

əsas 

mərhələləri 

aşağıdakılardır[21]: 

Nəqliyyatın  köçürülməsi  üçün  məhsulların  I  mərhələsi.  İstehsal  müddətindən 

başlayır  və  konteynerlərə  və  ya  vaqonlara  yüklənməsinə  qədər  davam  edir.  Bu 

mərhələdə  xərclərin  əsas  növləri  əməliyyat  xərcləri  və  yüklərin  paketlənməsi, 

paletlərin  və  ya  qablaşdırma,  konteynerlər  və  s.  alınması  (icarəsi)  üçün  kapital 

qoyuluşlarıdır;  

25 

 

Mərhələ II malların əsas nəqliyyat növünün terminalına çatdırılması; 

Mərhələ  III  malların  yüklənməsi  zamanı  nəqliyyat  və  saxlama  əməliyyatları. 

Yükləmə  əməliyyatlarının  xərclərini  müəyyən  etmək  üçün  bu  işlərin  yerinə 

yetirilməsini  və  yükləmə  və  boşaltma  avadanlığının  növünü  müəyyənləşdirmək 

lazımdır; 

IV  mərhələdə  əsas  nəqliyyat  növləri  ilə  yük  daşınması.  Göndərmə  xərcləri 

nəqliyyat sxeminin versiyasından asılı olaraq müəyyən edilir; 

Mərhələ  V  malların  boşaldılması  zamanı  nəqliyyat-anbarı  əməliyyatları.  Bu 

qrupun xərclərinin hesablanması proseduru II mərhələdə hesablamaya bənzəyir; 

Mərhələ VI əsas yük daşınma terminalından yükün alınması və çatdırılması və 

paylama bazalarına çatdırılması (anbar paylama mərkəzləri); 

Mərhələ  VII  yükünbazara  istehlakçıya  çatdırılması.  Malların  daşınması 

prosesinin  hər  mərhələsində  nəqliyyat  vasitələrinin  səmərəliliyinin  göstəricisi 

nəqliyyat prosesinin hər bir mərhələsində nəzarətin seçilməsindən asılı olaraq, texniki 

vasitələr  (nəqliyyat  vasitələrinin  azadlığı,  qablaşdırma,  konteyner,  müxtəlif 

markaların və ya digər nəqliyyat vasitələrinin avtomobillərinin istifadəsi), nəqliyyatın 

texnologiyası və təşkilatı müxtəlif ola bilər.  

Nəqliyyatda,  eləcə  də  istehsalda  və  ticarətdə  logistikadan  istifadə,  rəqabət 

aparan  tərəflərin  nəqliyyat  prosesində  bir-birini  tamamlayan  ortaq  tərəfdaşlara 

çevrilir. 

Logistika,  qeyd  etdiyimiz  kimi,  bu  bir  texnika,  texnologiya,  iqtisadiyyat  və 

planlaşdırmadır.  Buna  görə,  nəqliyyat  logistikasının  vəzifələri  nəqliyyat  prosesində 

iştirakçıların  texniki  və  texnoloji  birləşməsinin  təmin  edilməsi,  onların  iqtisadi 

maraqlarının  uyğunlaşdırılması  və  birləşdirilmiş  planlaşdırma  sistemlərinin 

istifadəsini əhatə etməlidir. Bu problemlərin hər birini qısaca xarakterizə edək. 

Bir  nəqliyyat  kompleksində  texniki  qoşulma  həm  fərdi  növlərdə,  həm  də 

interspesifik bölmədə nəqliyyat vasitələrinin parametrlərinin tutarlılığını bildirir. Bu 

uyğunluq, modal nəqliyyatın, qablar və yük paketləri ilə işləməsinə imkan verir. 

Texnoloji  birləşmə  tək  nəqliyyat  texnologiyasından,  birbaşa  yüklənmədən, 

fasiləsiz ünsiyyətdən istifadə etməyi nəzərdə tutur. 

26 

 

İqtisadi  birləşmə  bazarın  vəziyyətini  öyrənmək  və  tarif  sisteminin  qurulması 

üçün ümumi metodologiyadır. 

Birgə  planlaşdırma  ümumi  planlaşdırma  planlarının  hazırlanması  və  tətbiqi 

deməkdir. 

Nəqliyyat logistikasının vəzifələri aşağıdakılardır: 



  nəqliyyat  dəhlizlərinin  və  nəqliyyat  zəncirlərinin  yaradılması  daxil 

olmaqla nəqliyyat sistemlərinin yaradılması; 



  nəqliyyat prosesinin texnoloji vahidliyini təmin etmək; 



  anbar və istehsal ilə nəqliyyat prosesinin birgə planlaşdırılması; 



  nəqliyyat vasitəsinin növünü seçmək; 



  nəqliyyat vasitəsinin növünün seçilməsi; 



 

rasional çatdırılma marşrutlarının müəyyən edilməsi. 

Nəqliyyat  dəhlizi,  müəyyən  coğrafi  sahələr  arasında,  o  cümlədən  mobil 

nəqliyyat  vasitələrinin  və  bu  istiqamətdə  fəaliyyət  göstərən  bütün  nəqliyyat 

növlərinin  stasionar  qurğularının,  eləcə  də  bu  nəqliyyatın  həyata  keçirilməsi  üçün 

hüquqi  şərtlərin  müəyyən  edilməsini  təmin  edən  milli  və  ya  beynəlxalq  nəqliyyat 

sisteminin bir hissəsidir. 

Nəqliyyat zənciri bir və ya bir neçə nəqliyyat növünün nəqliyyat vasitələrindən 

istifadə edərək müəyyən məsafələr üçün müəyyən məsafələr üçün yük daşımalarının 

mərhələləri.  Bütün  bu  zaman  mallar  dəyişməz  qalır  (məsələn,  bir  yük  paketi  və  ya 

konteyner). 

Ölkənin  iqtisadiyyatına  mümkün  qədər  az  miqdarda  nəqliyyatın  lazımi 

həcmində  nəql  imkanlarını  səmərəli  şəkildə  idarə  etməyə  imkan  verən  optimal 

həllərin  axtarışı  həm  sənayenin,  həm  də  kənd  təsərrüfatının  stabilləşdirilməsinin  və 

inkişafının  əsas  vəzifələri  arasındadır.  Yükün  və  sərnişindaşıma  nəqliyyatında 

cəmiyyətin müxtəlif növ nəqliyyat ehtiyaclarının ödənilməsi dərəcəsi dəyişir. 

İxrac  və  idxal  qiymətlərindəki  nəqliyyat  komponentinin  dəyərinin  müəyyən 

edilməsi  üçün  təchizatçı  ərazisində  (malların  istehsal  yerindən  ixracatçının  milli 

sərhədinə  qədər)  və  ya  alıcının  (idxal  nöqtəsindən  istehlak  yerinə  qədər)  nəqliyyat 

xərcləri təsir göstərməməsi prinsipini nəzərə almalıdır ixrac və idxal qiymətləri üçün. 

27 

 

Dünya  qiymətləri  ixracatçının  və  ya  idxalçı  ölkənin  keçmiş  ixrac  (port)  şərtləri  ilə 

müəyyən edilir. 

 

1.3. Nəqliyyat logistikasının formalaşması prinsipləri və xüsusiyyətləri 

Ölkə  daxilində  nəqliyyatın  davamlı  fəaliyyət  göstərməsi  iqtisadi  məkanın 

birliyi,  insanların  azadlığı,  mal  və  xidmətlərin  azadlığı,  rəqabətin  inkişafı  və 

sahibkarlıq  azadlığı,  əhalinin  şəraiti  və  yaşayış  səviyyəsinin  yaxşılaşdırılması, 

bütövlüyün  və  milli  təhlükəsizliyin  təmin  edilməsi  və  qlobal  iqtisadi  məkana 

inteqrasiyasını təmin edir. 

Azərbaycanda  müasir  nəqliyyat  sistemi  yaradılıb  və  ümumilikdə  fəaliyyət 

göstərir  ki,  bu,  milli  iqtisadiyyatın  və  əhalinin  nəqliyyat  xidmətlərinə,  ərazi 

bütövlüyünə və ölkənin iqtisadi və geosiyasi təhlükəsizliyinə olan tələbatını ödəyən 

sənaye  və  sosial  infrastrukturun  vacib  bir  hissəsidir.  Eyni  zamanda,  nəqliyyat 

sisteminin əsas funksiyaları ölkənin inkişafının bütün tarixi mərhələlərində dəyişməz 

olaraq qalır. Nəqliyyat milli və regional əmtəə bazarlarının birləşməsini, regionların 

bir-birinə qoşulmasını və vətəndaşların hərəkətliliyini təmin edir. Nəqliyyat olmadan 

iqtisadiyyatın böyüməsi və yenidən qurulması şəraitində mühüm olan yeni ərazilər və 

mineral yataqların iqtisadi cəhətdən inkişaf etdirilməsi mümkün deyil. 

Nəqliyyat  logistika  sisteminin  formalaşdırılması  üçün  konkret  müddəalar 

Cədvəl 1-də göstərilən aşağıdakı prinsiplərə əsaslanmalıdır. 

 

28 

 

Nəqliyyat logistika sisteminin formalaşmasının əsas prinsipləri 

 

№ 

 

Prinsiplər 

Müəyyənedici xüsusiyyətlər 

1 

Sistemli yanaşma 

-  Logistik  axınlar  xammaldan  başlayaraq  bitmiş  məhsulun 

istehlakı  ilə  bitən  kompleks  logistika  istehsal  və  nəqliyyat  və 

paylama sistemləri daxilində optimallaşdırılır; 

-  bölgənin  nəqliyyat  və  logistika  sistemi  kompleks  logistik 

istehsal və nəqliyyat, nəqliyyat və marketinq sistemlərində yer və 

rolu mövqeyindən baxılır; 

-  nəqliyyat  və  logistika  sisteminin  infrastrukturunun  yaradılması 

bu mürəkkəb logistika sistemlərinin maddi axınlarına əsaslanır; 

-  belə  mürəkkəb  logistik  sistemlərin  maddi  ehtiyatlarının  təmin 

edilməsi  və  son  bitmiş  məhsulların  reallaşdırılması  logistika 

zəncirləri  ticarət  vasitəçiləri  və  çatdırılma  sxemlərindən  ibarət 

olan nəqliyyat kanalları vasitəsilə həyata keçirilir; 

-  logistika  sistemlərinin  səmərəli  idarə  edilməsi  üçün  loqistika 

çatdırma  sxemləri,  ümumi  və  qeyri-ictimai  istifadənin  nəqliyyat 

və  logistika  mərkəzləri  yaradılır,  bu  da  regional  nəqliyyat  və 

logistika  sistemlərini  təşkil  edir  və  sonuncunun  ümumi  tərkibi 

logistik nəqliyyat və paylama sistemini təşkil edir; 

- Təchizatın lojistik sxemləri maddi ehtiyatların və ya hazır bitmiş 

malların çatdırılmasının logistik zəncirinin əlaqələri hesab olunur; 

-  logistik  çatdırılma  sxemlərinin  formalaşdırılması  üçün  əsaslar 

tarifləri və çatdırılma tarixi, hazır məhsullardan müəyyən edilmiş 

yüklərin  həcmi,  ona  olan  tələbat  və  son  bitmiş  məhsulların 

istehsalına  hazırlıq  və  istehlakçıya  çatdırmaq  üçün  logistika 

dövrünün müddəti. 

2 

Kompleks 

logistika 

istehsal 

və 

nəqliyyat, 

daşınma 

və 

paylama 

sistemləri 

daxilində 

ümumi  lojistik  xərcləri 

Sistemli  yanaşma  mənbə  xammalından  lojistik  xərclərini 

minimuma  endirməklə  başa  çatdırılır,  son  bitmiş  məhsulların 

istehsalına  və  istehlakçıya  çatdırılmasına  son  qoyulur.  Eyni 

zamanda,  nəqliyyat  və  logistika  xərcləri  kompleks  logistika 

istehsal-nəqliyyat  və  nəqliyyat-marketinq  sistemləri.çərçivəsində 

29 

 

üçün uçot 

optimallaşdırılır 

 

3 

Qlobal 

optimizasiya, 

koordinasiya 

və 

inteqrasiya 

Qlobal  optimallaşdırma  lojistik  xərcləri  kompleks  logistika 

istehsalında,  bir  qayda  olaraq,  birdən  çox  dövlətin  olduğu 

nəqliyyat  və  paylama  sistemlərində  kriter  kimi  istifadə  edərək 

qlobal bir optimuma çatdırılır. 

Çox sayda təsərrüfat subyektləri öz fəaliyyətlərini inzibati resurs 

əsasında koordinasiya edilməsini tələb edən kompleks istehsal və 

nəqliyyat,  nəqliyyat  və  marketinq  sistemləri  ilə  məşğul  olurlar. 

Təsərrüfat  subyektlərinin  qarşılıqlı  təsir  prosesində  koordinasiya 

logistika axınlarının sinxronizasiyasını təmin edir. 

İnteqrasiya,  təsərrüfat  subyektlərinin  və  dövlətlərin  birləşmələri 

və kompleks istehsal və nəqliyyat və paylama sistemlərinin digər 

birləşmələrinə inteqrasiyasını tələb edən planetar xarakter daşıyır. 

Nəticə  olaraq,  bu  sistemlər  çərçivəsində  iqtisadi  agentlərin, 

dövlətlərin  və  transmilli  şirkətlərin  maraqları  mütləq  çarpanlaşır 

ki,  bu  onların  planlaşdırma  xarakterindən,  onların  hərəkətlərinin 

koordinasiyasından və bu mürəkkəb logistika sistemlərində qlobal 

optimallaşdırmanın həyata keçirilməsindən ibarətdir. 

4 

Təsərrüfat 

subyektləri 

arasındakı 

kompromis 

nəzəriyyəsinin  kompleks 

istehsal 

nəqliyyat 

və 

nəqliyyat-marketinq 

sistemlərinin əlaqələrindən 

istifadəsi 

Şərtlənmişdir: 

Layihənin  mürəkkəbliyi,  fəaliyyətin  erkən  mərhələlərində  tez 

qurulamaması  və  qazanc  əldə  etməməsi,  bu,  bütün  biznes 

subyektlərinin  həmişə  sərfəli  olmadığı  və  ya  ən  azı  müəyyən  bir 

müddət ərzində olmasına gətirib çıxara bilər; 

-  təsərrüfat  subyektləri  arasında  kompleks  logistika  istehsalının, 

nəqlinin,  nəqli  və  paylama  sistemlərinin  əlaqələrinin  iqtisadi 

mənafelərini  uyğunlaşdırmaq  məqsədi  ilə  kompromislərin 

məcburi axtarışı. 

Xüsusilə  müəyyən  zərərli  olmayan  sahibkarlıq  subyektlərinin 

mövcud olmasına icazə verilir, çünki belə taktika bütün sistemdə 

ümumi  mənfəətin  artmasına  gətirib  çıxaracaq  və  fərdi  əlaqələrin 

30 

 

zərərsiz  olması  səbəbindən  bütün  kompleksin  uğursuzluqlarını 

aradan qaldıracaq; 

-  səmərəsiz  təsərrüfat  subyektlərinin  zərərlərini  kompensasiya 

etmək zərurəti 

Gəlirli  və  zərərsiz  müəssisələr  arasında  qazancları  zəmanətlər 

əsasında bölmək. 

5 

Logistik 

xidmətlərin 

inkişafı 

aşağıdakı 

sahələrdə həyata keçirilir 

malların satışdan sonraki xidməti; lazımlı çeşidin seçimi; məhsul 

kompleksin  alınması  üçün  bir  neçə    tərkibin  qarışdırılması, 

məsələn, mürəkkəb gübrələr və s.. 

məhsulların  vaxtında  çatdırılması  və  onların  təhlükəsizliyini 

təmin 

edən 

maddi  ehtiyatların  və  hazır  məhsulların 

çatdırılmasında  kompleks  ekspedisiya  xidmətləri,  təqdim  edilən 

əlavə  xidmətlər  üçün  əlverişli  tariflər  və  ödənişlər.  Bunu  etmək 

üçün  iştirakçı  nəqliyyat  növlərinin  üstünlüklərini  daşıma  və 

nəqliyyat  və  logistika  xərclərini  azaltmaq  üçün  nəqliyyat  və 

logistika mərkəzləri yaratmaq lazımdır. 

6 

Modelləşdirmə 

və 

informasiya 

kompüter 

dəstəyi 

Riyazi,  qrafik,  imitasiya  və  digər  modellər  kompleks  logistik 

sistemlərinin 

obyektlərinin 

təhlili, 

sintezi 

və 

optimallaşdırılmasında  istifadə  edir.  Bu,  mürəkkəb  logistika 

sistemlərinin mövcudluğu bu sistemlərin real hissələrində səhvləri 

(uğursuzluqları)  aradan  qaldırmaq  və  bütün  bu  sistemə  görə  boş 

vaxtların  aradan  qaldırılması  üçün  müxtəlif  modellərə  əsaslanan 

ilkin modelləşdirməni tələb edir. 

Kompleks  logistik  istehsalın  real  vaxtında  effektiv  fəaliyyət 

göstərməsi 

nəqliyyat 

və 

nəqliyyat-marketinq 

sistemləri 

informasiya-kompüter olmadan mümkün deyildir 

 

Nəqliyyat  logistikasının  ilk  və  əsas  prinsipi  onun  ümumi  kibernetik  sistem 

nəzəriyyəsinin  metodologiyasına  əsaslanaraq  onun  formalaşması,  təhlili  və 

təkmilləşdirilməsidır. 

Nəqliyyat 

logistikasının 

formalaşdırılmasında 

sistem 

yanaşmasının əsas məqamları: 

- nəqliyyat logistikası sisteminin yaradılması və fəaliyyətinin məqsədi; 

31 

 

-  nəqliyyatın  lojistik  sisteminin  təyin  edilmiş  məqsədə  nail  olmaq  üçün  ibarət 

olan elementləri; 

-  müəyyən  edilmiş  hədəfə  nail  olmaq  üçün  nəqliyyat  logistikası  sisteminin 

olması lazım olan quruluş; 

- təyin olunmuş hədəfə çatmaq üçün nəqliyyat logistikasının işləməsi; 

- nəqliyyat logistika sisteminin xarici sistemlərlə qarşılıqlı əlaqəsi; 

- nəqliyyat lojistik sisteminin fəaliyyətinin nəticəsi, hədəflə müqayisədə. 

İkincisi,  nəqliyyat  logistikası  prinsipi  nəqliyyat  prosesindəki  əsas  məsələ 

nəqliyyat  xidmətlərinin  bazarının  tələbatının  hesablanmasıdır.  Belə  ehtiyaclar  ola 

bilər: 

- - xidmətlərin geniş çeşidinin təmin edilməsi (məsələn, yükləmə və boşaltma 

əməliyyatları,  malların  qablaşdırılması,  malların  anbarlarında  malların  müvəqqəti 

saxlanması, xarici ticarət mallarının gömrük rəsmiləşdirilməsi və s.).; 

-  vahid  nəqliyyat  sənədləri  ilə  müxtəlif  nəqliyyat  növləri  üzrə  yüklərin 

multimodal daşınmalarının təşkili; 

- malların aydın cədvəl üzrə çatdırılması; 

- nəqliyyat şirkətinin bütün nəqliyyat sənədlərinin qeydiyyatı. 

Nəqliyyat  logistikasının  üçüncü  prinsipi  istehlakçıya  lazımi  nəqliyyat  xidməti 

göstərməklə,  lazımi  vaxtda,  lazımi  yerdə,  doğru  keyfiyyətdə  və  istehlakçı  üçün 

məqbul qiymətlə təmin edir. 

Nəqliyyat logistikasının dördüncü prinsipi nəqliyyat xidmətinin böyük həcmdə 

nəql  edilməsi  üçün  texniki  imkanın  üzərində,  hətta  birbaşa  nəqliyyat  xidmətinin 

faktiki  təminatının  prioritetini  təsdiq  edir,  lakin  malların  daşınması  üçün  sifarişlərin 

olmadığı  üçün  praktik  olaraq  həyata  keçirilmir.  Burada  bir  nəqliyyat  müəssisəsinin 

nəqliyyat  vasitələrinin  mövcudluğu,  malların  daşınması  üçün  böyük  imkanları  ola 

biləcəyi  nəzərdə  tutulur,  lakin  bu  xidmətlərə  görə  müştərilərin  bazarda  xidmətlərin 

təşviq  edilməməsi  və  ya  nəqliyyat  üçün  yüksək  tariflər  və  ya  nəqliyyat  xidmətləri 

bazarının  eyni  seqmentində digər nəqliyyat  müəssisələri  ilə  sərt  rəqabət  səbəbindən 

pis işləməməsi səbəbi yoxdur. Bu vəziyyət nəqliyyat logistikası ilə səmərəsiz sayılır 

və müştərilərin cəlb edilməsi işinə daha çox diqqət yetirilməlidir. 

32 

 

Nəqliyyat logistikasının beşinci prinsipi müştərilərə ən yüksək deyil, nəqliyyat 

xidmətlərinin  optimal  səviyyəsini  seçməkdir.  Siz  nəqliyyat  xidmətləri  səviyyəsində 

bir  ağlabatan  kompromis  seçmək  lazımdır:  bu  çox  aşağı  olmamalıdır  (müştərilərə 

itirmək  deyil, belə  ki)  və  ya  çox  yüksək  (nəqliyyat  xidmətlərinin dəyəri  çox  yüksək 

deyil). Təcrübədə belə hallarda ən təsirli həll nəqliyyat xidmətləri [5, 199] bazarının 

müxtəlif  seqmentlərinin  üçün  müxtəlif  müştərilər  üçün  müxtəlif  nəqliyyat  xidmət 

səviyyəsi çevik sistemi, yəni. E. təşkil etməkdir. 

Altıncı  prinsip  malların  axınının  başlanğıcında  nəqliyyat  xidmətinə  olan 

ehtiyacın,  yəni  malların  daşınması  üçün  lazım  olan  nəqliyyat  prosesinin  nöqtəsində 

təhlil edilməsinin zəruriliyini təsdiqləyir. 

Nəqliyyat  logistikasının  yeddinci  prinsipi  logistik  prosesdə  xüsusi  bir  linkin 

planlaşdırılması  və  ya  layihələndirilməsi  zamanı  bu  əlaqənin  ayrı-ayrılıqda  deyil, 

bütün nəqliyyat logistikası sisteminə təsirinin təhlil edilməsidir. Bu prinsip malların 

daşınması üçün texnologiya və şərtləri nəzərdən keçirərkən, yəni nəqliyyat müəssisəsi 

ilə göndərici arasındakı lazımlı nəqliyyat xidmətini müzakirə edərkən həyata keçirilir 

[5, s. 200]. 

Nəqliyyat logistikasının səkkizinci prinsipi bir nəqliyyat  müəssisəsinin hər bir 

elementar nəqliyyat xidməti fəaliyyətinin xərclərinin hesablanmasını təklif edir: 

Ø yük maşını üçün boş bir vasitənin müştəriyə çatdırılması; 

Ø bir nəqliyyat vasitəsinə paletdə bir nəqliyyat paketinin yüklənməsi; 

Ø 1 ton qablaşdırılmamış malın vasitədən anbara boşaldılması; 

Ø 1 ton yükün 1 km məsafəsinə daşınması. 

Nəqliyyat  logistikasının  doqquzuncu  prinsipi  müştəriyə  ən  effektiv  seçim, 

texnologiya  və  yük  daşımaları  şərtlərini  təklif  etmək  üçün  yükün  bütün  rəqabət 

variantları  üzrə  texniki  və  iqtisadi  hesablamalar  və  əsaslandırmaların  həyata 

keçirilməsidir.  Bu  hesablamalar  və  əsaslandırmalar  nəqliyyat  müəssisəsi  tərəfindən 

əvvəlcədən həyata keçirilə və kompüter məlumat bankı tərəfindən saxlanıla bilər. 

Nəqliyyat logistikasının onuncu prinsipi hər bir nəqliyyat müəssisəsinə bir, beş 

və ya 10 il üçün bir strategiya hazırlamaq və digər müəssisələrlə, dövlət orqanları ilə, 

33 

 

nəqliyyat  müəssisəsinin  ayrı-ayrı  şöbələri  və  fərdi  əməkdaşları  ilə  əlaqələrində 

rəhbərlik etməyi tövsiyə edir. 

Nəqliyyat logistikasının 11-ci prinsipi nəqliyyat müəssisəsi tərəfindən fəaliyyət 

göstərən  regionda  yükdaşımalar  və  yükgöndərənlər,  digər  nəqliyyat  müəssisələri, 

rəqiblər,  digər  nəqliyyat  vasitələrinin  potensialı,  multimodal  nəqliyyat,  dövlət 

qurumları, nəqliyyat qanunvericiliyi, banklar haqqında ən tam məlumatları yığmaq və 

istifadə edir. sığorta şirkətləri, yük terminalları, gömrük anbarı və s. [5, s. 201]. 

Nəqliyyat  logistikasının  on  ikinci  prinsipi  yaxşı  biznesin  yaradılması  və 

saxlanmasını, digər nəqliyyat müəssisələri ilə qarşılıqlı maraq və kompromis əsasında 

nəqliyyat proseslərinin iştirakçısı ilə tərəfdaşlıq əlaqələrini tövsiyə edir. 

Beləliklə, nəqliyyat logistikası - zəruri miqdarda istənilən nöqtəyə, lazımi vaxt 

üçün optimal marşruta və ən aşağı xərclərə qədər hərəkət etməkdir. 

Logistika sektorunun getdikcə inkişaf etdiyi məlumdur və gələcəkdə ən böyük 

sektorlardan  biri  halına  gələcəyi  güman  edilir.  Bunun  səbəbi  dünya  üzrə  nəqliyyat 

işlərinin  artmasıdır.  Nəqliyyatdakı  artımın  səbəblərini  üç  əsas  başlıqda  toplamaq 

mümkündür. Bunlar: 

-  Dünya  miqyasında,  həm  istehsal  həm  xidmət  sektorunda  Tam  Zamanında 

İstehsal (Just in Time) anlayışına keçid həyata keçirilir. Beləliklə, zavodlar xammal 

və  yarımfabrikat  ehtiyatları  tutmayıb  məhsulları  lazımlı  olduqları  zamanda  tədarük 

etməyə başlamışdır. 

 Qloballaşmanın  təsiri  ilə  böyük  firmalar  və  hətta  ölkələr,  bir-biri  ilə  maliyyə 

baxımından  rəqabət  edə  bilmək  üçün  müəyyən  sahələrdə  ixtisaslaşmağa  gedir. 

Beləliklə,  bir  çox  məhsul  hər  yerdə  istehsal  edilməyib  müəyyən  nöqtələrdə  hasil 

edilməkdədir.  Həmçinin  beynəlxalq  müqavilələr,  əməkdaşlıq  əlaqələri,  yeni  bölgü 

kanallarının yaradılması və vahid daşıma (inter-modal transportation) kimi üsullarla 

məhsulların dünya üzrə daşınmasını asan hala gətirilmişdir. 

 Texnoloji  proseslər  nəticəsində  nəqliyyat  və  rabitə  asanlıqla  həyata  keçirilir. 

Xüsusilə  informasiya  sistemlərinin  inkişaf  etməsi  ilə  daşımanın  izlənməsi  və  lazım 

olanda yönləndirilməsi mümkün hala gəlmişdir. 

34 

 

 Logistikanın  təməli  nəqliyyat  sektorudur.  Tarixi  baxımdan  nəzər  saldıqda 

nəqliyyatın təkərin kəşfi ilə başladığını söyləmək mümkündür. Logistika baxımından 

bundan  sonrakı  ən  mühüm  inkişaf  aqrar  inqilab  ilə  insanlığın  oturaq  sistemə 

keçməsidir. 

Beləliklə,  kənd  təsərrüfatı  keçirilməyə  başlanmış  məhsulların  saxlanması, 

münasib  şəraitdə  yerləşdirilməsi,  lazım  olanda  başqa  bölgələrə  daşınması  kimi 

məsələlər  gündəmə  gəlmişdir.  Növbəti  böyük  irəliləyiş  sənaye  inqilabıdır.  Bu 

mərhələ  ilə  bəşəriyyət  mexanikləşdirməni  öyrənmiş,  asan  və  ucuz  böyük  miqdarda 

məhsul  istehsal  edə  biləcək  hala  gəlmişdir.  Bundan  başqa  təşkilatlar  qurmağı 

öyrənmiş  və  cəmiyyətdəki  hər  kəsin  fərqli bir işi  görməsi,  yəni ixtisaslaşma  həyata 

keçirilmişdir. 

 Bunların  nəticəsi  olaraq  çox  miqdarda  istehsal  edilmiş  məhsulların  qarşılıqlı 

olaraq  dəyişdirilməsinin  təsdiqlənməsi  lazım  gəlirdi  və  logistika  fəaliyyətləri  ortaya 

çıxmışdır. 

 Logistikanın  inkişafı  baxımından  maraqlı  bir  dövr,  dünya  müharibələrinin 

olduğu  zamandır.  Hər  nə  qədər  müharibə  pis  olsa  da,  müharibədəki  ehtiyacları 

vaxtında  və  düzgün  şəkildə  qarşılamaq  üçün  göstərilən  səylərlə  logistika  sahəsində 

planlaşdırma  fəaliyyətləri  başlamışdır.  İkinci  dünya  müharibəsindən  sonra 

Avropadakı bir çox ölkə xaraba olduğu halda Amerika Birləşmiş Ştatları yıxılmadan 

qalmağı  bacarmış  və  müharibədən  sonra  bütün  dünyaya  bir  çox  məhsul  sataraq 

zənginləşmişdir.  Bu  prosesdə  məhsulların  daşınması  üçün  nəqliyyat  şəbəkələri 

qurulub, nümayəndəlik sistemi qurularaq genişləndirilmişdir. Beynəlxalq logistika bu 

dövrdə yayılıb. 

 Hazırda  isə  insanlıq  adına  üçüncü  böyük  inqilab  baş  verir  və  bu  informasiya 

inqilabı adlanır. İnformasiya inqilabı hər cür məlumat və informasiyanın  ədədi hala 

gətirilməsi asanlıqla köçürə, çatdıra, çoxaldıla bilmək mənasını verir. 

Beləliklə,  müəssisələrdə  göstərici  işləyib  məlumat  halına  çevrilmə  prosesi 

sürətlənmiş,  bir  çox  mövzuda  daha  qısa  müddətdə  qərar  verilməsini  təmin  edəcək 

məlumat  axını  təmin  etməyə  başlamışdır.  Xüsusən  məlumat  sistemlərinin  inkişaf 

etdirilməsi  sayəsində  proseslərin,  fəaliyyətlərin  asanlıqla  izlənməsi,  bunlara  dair 

35 

 

sənədlərin  saxlanması,  verilənlərin  sürətli  bir  şəkildə  informasiyaya  çevrilməsi, 

informasiyanın  saxlanması,  çatdırılması,  lazımdırsa  asanlıqla  çoxaldılması  mümkün 

hala  gəlmişdir.  Logistika  baxımından  götürsək,  günümüzdə  nəqliyyat  vasitələri 

dünyanın harasında olursa olsun, izlənilə bilinir, lazım olanda bir marşrut dəyişikliyi 

ona anında çatdırıla bilinir. Məhsulların sayılması, qeyd edilməsi, təsnifatı və başqa 

yerlərə köçürülməsi bir neçə dəqiqədə həyata keçirilir. Müştəri tələbləri anında görülə 

bilir  və  hasilat  qısa  zamanda  baş  verəcək  şəkildə  planlaşdırıla  bilir.  Qısası, 

informasiya  inqilabı  ilə  əməliyyat  sürəti  artmış,  bu  da  bütün  həyatımıza 

məhsuldarlığın  artması  şəklində  əks  olunmuşdur.  Logistika  sektorunun  bundan 

sonrakı  inkişaf  istiqaməti,  yalnız  nəqliyyatın  deyil,  eyni  zamanda  məlumat  və  pul 

axınının da planlaşdırdığı, tədarük zənciri strukturlarının inkişaf etdirilməsi şəklində 

olacaqdır.  Tədarük  zənciri  ilə  xammal  tədarükündən,  məhsulun  müştəriyə 

çatdırılmasına  qədər  olan  bütün  mərhələlərdə  hər  növ  nəqliyyatın  keçirilməsi, 

məlumat  və  pul  axınının  izlənməsi  və  hətta  planlaşdırılması  fəaliyyətləri  həyata 

keçiriləcəkdir.  Bu  səbəblə  gələcəkdə  rəqabətin  tədarük  zəncirləri  arasında  olacağı 

söylənilir. 

 Beynəlxalq  nəqliyyat  rəhbərliyini  anlamaq  üçün  əvvəlcə  idarəetmə  anlayışını 

açıqlamaq lazımdır. 

Rəhbərlik  aşağıda  verilən  beş  funksiyanın  yerinə  yetirilməsi  ibarət  olan  bir 

proses olaraq tanınır. Bunlar: 



  Qurma (təşkilatçılıq) 



 

Planlaşdırma 



 

İcra və istiqamətləndirmə 



 

Əlaqələndirmə (koordinasiya) 



  Nəzarət və düzəltmə 

 Nəqliyyatın  idarəetməsi  dedikdə  ilk  növbədə  nəqletmə  işini  həyata  keçirmək 

üçün  müvafiq  təşkilati  quruluş  ilə  əməkdaşların  səlahiyyət  və  məsuliyyətlərinin 

müəyyən  edilməsi  və  bu  işin  tələb  etdiyi  hər  cür  planlaşdırmanın  aparılması  başa 

düşülür.  Planlaşdırma  işinin  içinə  istifadə  ediləcək  vasitələrin  seçimi,  nəqliyyat 

şəbəkəsinin  və  kanallarının  dizaynı,  nəqliyyat  tiplərinin  və  marşrutların 

36 

 

müəyyənləşdirilməsi,  kompleks  yerlərinin  seçimi,  obyektlərin  necə  işlənəcəyinin 

müəyyən edilməsi kimi bir çox mövzu girir. Ancaq idarəetmənin tam olaraq həyata 

keçməsi  üçün  bunlarla  yanaşı  çalışanların  necə  motivasiya  ediləcəkləri  (icra  və 

istiqamətləndirmə),  fərqli  fəaliyyətlər  arasındakı  əlaqələndirmənin  necə  təmin 

olunacağı  (koordinasiya)  və  görülən  işlərin  doğru  olub  olmadığının  da  nəzarəti 

lazımdır. Nəticə olaraq nəqliyyat rəhbərliyi dediyinə bu beş funksiyanın daşıma işilə 

bağlı  olaraq  həyata  keçirilməsi  başa  düşülməlidir.  Beynəlxalq  nəqliyyat  dedikdə  də 

xüsusilə  planlaşdırma  fəaliyyətləri  içinə  gömrükləmə  və  sığortalama  kimi  proseslər 

də daxil olur. 

 Nəticə  olaraq  bu  hissədə,  logistikanın  ən  önəmli  fəaliyyətlərindən  biri  olan 

nəqliyyat logistikası izah edilir. 

Əvvəl nəqletməni kimin etdiyi və sonra bunun necə edilməsi lazım olduğuna 

dair detallı açıqlamalar vermək lazımdır, daha sonra anbar rəhbərliyi, sığortalama və 

gömrükləmə kimi məsələlərdə də beynəlxalq logistika çərçivəsində aparılması lazım 

olan digər fəaliyyətlər açıqlanmalıdır. 

  Nəqliyyat  ən  ümumi  mənada  bir  əşyanın  müəyyən  daşıma  vasitələrindən 

istifadə  edərək  bir  yerdən  başqa  yerə  daşınmasıdır.  Lakin  nəqliyyatın  yaxşı  olaraq 

adlandırması  üçün  əvvəlcə  vaxtında  və  zədəsiz  olaraq  həyata  keçirilməsi  lazımdır. 

Daşınan obyekt insan və ya bir əşya ola bilər. İnsan nəqliyyatı qısa məsafəli (şəhər 

içi),  uzun  məsafəli  (şəhərlər  və  ölkələr  arası),  dövri  (xidmət  vasitələri  ilə  müəyyən 

dövrlərdə)  və  təcili  daşıma  (təcili  tibbi  yardım  maşını)  kimi  müxtəlif  başlıqlarda 

araşdırıla  bilər.  Ancaq  insan  daşınması  bu  tədqiqatın  çərçivəsindən  kənarda  olduğu 

üçün bu məsələdə təfsilata düşülməmişdir. Bu işdə əşya çatdırılması və daha xüsusi 

məhsul  adlandırılan  hər  cür  ticari  malın  çatdırılması  araşdırılmaqdadır.  Daşıma 

əslində  iki  istiqamətlidir.  Həm  məhsul  satışı  (məhsulların  müştərilərə  çatdırılması), 

həm  də  məhsul  toplanması  (xırda  və  ekstradisiya  məhsulların  və  ya  boş  kassaların 

geri gətirilməsi) formasında ola bilər. Məhsulların toplanması və geri gətirilməsi üçün 

edilən nqliyyat növünə tərsinə logistika (Reverse Logistics) deyilir. 

37 

 

 Hazırda nəqliyyatda keyfiyyət, qiymət, zaman və ətraf mühit kimi meyarların 

nəzərə  alınması  lazım  olduğu  güman  edilir.  Buna  görə  uğurlu  daşımanın  bunları 

təmin etməsi lazımdır: 



  Məhsul istənilən vaxtda, istənilən yerə getmiş olmalıdır (Yurd içi və ya 

xarici). 



 

Daşıma sonunda məhsul zədələnməmiş olmalıdır. Əgər ziyan oldusa da 

kompensasiya edilməlidir (Təminat). 



 

Daşıyan firmanın xidmət keyfiyyəti müştəri məmnun edəcək səviyyədə 

olmalıdır. 



 

Daşıma işinin əvəzi müştəri baxımından məqbul səviyyədə olmalıdır. 



 

Daşıma ətraf mühitə ən az zərər verəcək şəkildə həyata keçirilməlidir.  

Günümüzdə xüsusilə vasitələrin karbondioksid emissiya baxımından daşımağı 

ətraf  mühitə  ən  az  zərər  verəcək  şəkildə  görməsi  tələb  olunur.  Buna  qısaca  yaşıl 

logistika (Green Logistics) deyilir. 

 Bütün  bu  şərtlərin  təmin  edilməsi  üçün  yaxşı  mütəşəkkil  olmuş,  informasiya 

sistemlərini  istifadə  edən,  milli  və  beynəlxalq  nəqliyyat  tələb  etdiyi  xidmətləri  verə 

quruluşlara  ehtiyac  var.  Keçmişdə  nəqliyyat  işini  "nəqliyyat  anbarı"  olaraq  ifadə 

edilən  şəxs  və  ya  təşkilatlar  edərkən  günümüzdə  gümrükle-mə  kimi  qarşılanması 

lazım olan əlavə xidmətlər üçün bu təşkilatların yerini Freight Forwarder (FF) və ya 

daha  yaxşı  bir  sözlə,  Maddi-texniki  Xidmət  Təchizatçı  (LSS)  (Logistics  Service 

Provider)  adlarıyla  anılan  yüklenici  (podratçı)  firmalar  almışdır.  Qısaca 

səciyyələndirmək lazım gələrsə, məhsullara dair daşıma, saxlama,  əlləmə (handling) 

və hətta lazım olsa qablaşdırma və nişan işlərini görən, bu işin tələb etdiyi təminat və 

gümrükle-mə  xidmətləri  verən,  prosesin  hamısını  informasiya  texnologiyaları  ilə 

izləyən və nəzarət edən yüklenici firmalara FF və ya LSS deyilir. 

FF firmalarının bir araya gəldikləri FIATA (International Federation of Freight 

Forwarders Associations) adında bir də federasiyaları var. Bu hissədə nəqliyyatı edən 

yüklenici firma üçün qısaca LSS təbiri istifadə ediləcəkdir. 

 LSS  məhsulun  daşınması  üçün  münasib  daşıma  vasitələrinə,  daşıma  üsuluna, 

daşıma kanallarına və daşıma şəbəkəsinin necə olması lazım olduğuna də qərar verir. 

38 

 

Bunların  hamısı  ciddi  bir  qərar  problemidir  və  bu  qərar  problemlərinin  yuxarıda 

açıqlanan  uğurlu  daşıma  işini  reallaşdırmaq  üçün  elmi  yanaşmalarla  ələ  alınması 

lazımdır.  Qərar  problemi,  problemə  dair  qərar  vermək  üçün  tanınan  problemdir. 

Bunun üçün əvvəlcə problemi təsir edən parametrlərin, şərtlərin (məhdud) və cavabı 

axtarılan problemin nə olduğunu müəyyən etmək lazımdır. Həmçinin problemin hansı 

məqsədi  eniyileyecek  şəkildə  həll  edilməsi  lazım  olduğunu  da  müəyyənləşdirmək 

lazımdır. Məsələn, LSS üzərinə götürdüyü bir daşıma işi üçün uyğun vasitə növünü 

müəyyənləşdirmək  istəyir  olsun.  Məqsəd,  daşımağı  ən  az xərclə  reallaşdırmaq  kimi 

tanınır.  Cavab  axtarılan  sual,  hansı  daşıma  vasitəsi  növünün  seçilməsi  lazım 

olduğudur.  Məhdudiyyətlər  daşınacaq  yükün  tələb  etdiyi  xüsusi  şərait  olacaqdır. 

Məsələn,  titrə  olmasının  tələb  olunmaması  və  ya  daşımaq  soyuq  şəraitin  təmin 

olunması zərurəti kimi. Parametrlər isə daşınacaq yükün miqdarı, seçiləcək maşının 

daşıma tutumu, yükün təhvil zamanı kimi ədədi qiymətlər olacaq. 

Bunların  hamısını  nəzərə  alaraq  yaradılan  problem,  bir  qərar  problemidir. 

Müəyyən  olunan  şərtlər  və  parametrlər  altında  ən  az  xərcli  daşımağı  etmək  üçün 

hansı vasitə növünün seçilməsi lazım olduğu araşdırılır. 

 Bir LSS-in əsas olaraq gördüyü işlər belədir. 

 1.  Daşıma  rəhbərliyinin  həyata  keçirilməsi:  Bu  mərhələdə  həyata  keçirilməsi 

lazım olan fəaliyyətlər belədir: 

  Məhsul  xüsusiyyətlərinə  müvafiq  olaraq  daşıma  növünün  və  daşıma 

vasitələrinin müəyyən edilməsi (rütubət, titrə, sıcak/soğuk hava ehtiyacı 

və  s.  ehtiyaclara  görə  quru,  hava,  dəniz,  dəmir  yolu,  çay  yolu  və  boru 

kəməri nəqliyyatı seçmək) 

  Donanma dizaynı (özünə aid, razılaşdırılmış və ya inzibati vasitələrindən 

istifadə etmək) 

  Daşıma  tipinin  müəyyənləşdirilməsi  (Tək  vasitəli,  çox  texnikalı  və  ya 

birləşmiş) 

  Məhsul satış kanallarını müəyyən edilməsi (Bilavasitə, pərakəndə satıcı 

istifadə edərək, topdan satan ticarətçi istifadə edərək və s). 

39 

 

  Avtomobil  marşrutlarının  dizaynı  (İki  nöqtə  arasında  birbaşa  daşıma, 

uzun məsafəli çox mərhələli daşıma, qısa məsafəli çox mərhələli daşıma 

və s). 

  Vasitə  yükləmə  problemlərinin  həlli  (bir  ölçülü,  iki  ölçülü  və  ya  üç 

ölçülü yükləmə) 

  Daşıma  işi  üçün  lazımlı  hər  cür  sənədin  hazırlanması  (Daşıma 

müqaviləsi, sürücü icazə sənədi, yük irsaliye-si, hesab və s). 

 2.  Anbar,  depo  xidmətlərinin  verilməsi:  Bu  mərhələdə  həyata  keçiriləcək 

fəaliyyətlər belədir: 

  Anbar yerlərinin və miqyasının seçki (Coğrafi yeri və saxlama həcmini 

müəyyənləşdirmək) 

  Anbar  növlərinin  seçimi  (Mərkəzi  anbar,  yerli  anbar,  çarpaz  yükləməli 

anbar, virtual anbar və s). 

  Məhsul  keyfiyyətlərinə  görə  anbar  xüsusiyyətlərinin  müəyyən  edilməsi 

(Soyuq  havalı,  rütubətsiz,  təhlükəli  maddə  üçün  təhlükəsiz,  ərzaq 

saxlamaq üçün haşerat əlil və s). 

  Yığmada  istifadə  ediləcək  vasitə  materialın  təchizatı  və  əlləmə 

əməliyyatlarının  aparılması  (Haça  daşıyıcı,  AS/RS  və  ya  AGV  kimi 

sistemlərin dizaynı) 

  Lazımdırsa yük birləşdirmə keçirilməsi (Məsafə əsaslı, zaman əsaslı və 

çox mərhələli birləşdirmə) 

  Tələb olunursa qablaşdırma, bar kod (EAN-UCC kodları) və s. üsullarla 

nişanının keçirilməsi. 

  Fəaliyyətləri izləmək üçün RFID (Raido Frequency Identification), aktiv 

informasiya  mübadiləsi  üçün  Əti  (Electronic  Data  Intechange) 

texnologiyasının istifadəsi 

 3. Təminat: Bu mərhələdə həyata keçiriləcək fəaliyyətlər belədir: 

- Aparılacaq sığorta növlərin müəyyənləşdirilməsi 

- Məhsulların sığortalanması və buna dair hər cür rəsmi sənədin hazırlanması 

 4. Gümrükle-mə: Bu mərhələdə həyata keçiriləcək fəaliyyətlər belədir: 

40 

 

- Məhsulu gömrükdən keçirmək üçün lazımlı hər cür əməliyyatın aparılması 

- İdxal və ixrac üçün zəruri rəsmi sənədlərin hazırlanması 

-  KDGT  (Kompüter  Dəstəkli  Gömrük  Tədbirləri  proqramı)  ilə  gömrük 

əməliyyatlarının izlənməsi 

- Xaricə gedən məhsulların varacağı nöqtəyə qədər izlənməsi 

 5.  Digər  Fəaliyyətlər:  Qeyd  olunan  fəaliyyətlər  xaricində  LSSNİN  keçirəcəyi 

başqa işlər də var. Bunlar qısaca belədir: 

-  Baza  rəhbərliyi:  Xüsusilə  toplanacaq  məhsullara  aid  ehtiyat  miqdarının  və 

ehtiyatdakı məhsulu quruculuq strategiyasının müəyyənləşdirilməsi 

-  Təxminetmə:  Daşınacaq  məhsul  miqdarı,  əldə  ediləcək  gəlir  kimi  göstərilən 

məsələyə dair gələcəyə doğru proqnozun elmi üsullarla aparılması 

-  Bank  əməliyyatları,  məhsul  bədəli  kəsirləri:  Daşıma  işi  bitdikdən  sonra  işi 

etdirən firma adına məhsul əvəzinin təhsili 

-  Məlumat  sistemi  istifadə  edərək  məhsulu  və  vasitələrin  təyinat  nöqtəsinə 

qədər monitorinqi: Xüsusilə GPS və GIS kimi sistemləri istifadə edərək vasitələri və 

lazımdırsa yükü gerçək zamanlı monitorinq 

-  Müştəri  əlaqələri  rəhbərliyi  (Customer  Relationship  Management-CRM): 

Müştərilərlə  olan  münasibətləri  və  müştəri  gözləntilərinin  izlənməsi,  müştəri 

məmnuniyyətini artıracaq tədbirlərin araşdırılması və s. 

 Nəqliyyat  rəhbərliyi  LSS-nin  daşıma  ilə  bağlı  görəcəyi  işləri  əhatə  edir. 

Daşımanın üç mühüm komponenti var. Bunlar: 

- Daşınacaq məhsul 

- Nəqliyyat vasitələri 

- Nəqliyyat şəbəkəsi 

 Bu komponentlərin xüsusiyyətlərinə bağlı olaraq ələ alınması lazım olan fərqli 

qərar problemləri ortaya çıxır. 

  Daşıma  şəbəkə  dizaynında,  daşıma  işinin  hansı  kanalların  istifadə  edərək 

aparılması  lazım  gəldiyi  müəyyən  etməyə  çalışılır.  Bundan  başqa,  istifadə  ediləcək 

anbar növlərinə də qərar verilir. Bununla yanaşı, lazımdırsa daşıma məhsuldarlığının 

əhəmiyyətli dərəcədə təsir edəcək yük birləşdirmə qərarları da bu mərhələdə verilir. 

41 

 

 Məhsul dağıtım kanalları ümumi olaraq dörd sinifdə toplanır. Bunlar: 

-  Birbaşa  Nəqliyyat:  Məhsulun  firmadan  müştəriyə  birbaşa  daşınmasıdır. 

Məsələn,  qapıya  gələrək  ensiklopediya  və  ya  kosmetik  məhsulu  marketinq  işi  bu 

qrupa girər. Sənaye müəssisələrində xammal və avadanlıq satışı da birbaşa daşımağa 

nümunədir. 

-  Pərakəndə  satıcının  olduğu  Nəqliyyat:  Məhsulun  firmadan  əvvəl  pərakəndə 

satıcıya  və  sonra  müştəriyə  çatdırılması  halıdır.  Diler  sistemi  bu  qrupa  girər. 

Avtomobil rezini satışı üçün istifadə olunan maddə buna bir nümunədir. 

-  Topdan  satan  ticarətçinin  olduğu  Nəqliyyat:  Məhsulun  əvvəl  topdan  satan 

ticarətçiyə  sonra  pərakəndə  satıcıya  və  ən  son  müştəriyə  çatdırıldığı  quruluşdur. 

Əsasən  ərzaq  məhsullarının  satışında  rastlaşılır.  Məsələn,  şəhərlərdəki  tərəvəz  və 

meyvə  xalça, topdan  satan  ticarətçilərin  satış  etdiyi  məsələdir.  Məhsul  oradan  sonra 

meyvə  və  göyərti  satanlara  (pərakəndə  satıcı)  və  müştəriyə  çatır.  Məhsulun  topdan 

satan  ticarətçi  sonra  birbaşa  müştəriyə  çatdırıldığı  vəziyyət  də  vardır.  Məsələn,  çap 

kağızı materiallarının təşkilati firmalara satışı adətən bu cür olur. 

-  Nümayəndənin  Olduğu  Nəqliyyat:  Bu  quruluş  xaricdə  istehsal  edilən 

məhsulun  ölkədə  satması  mərhələsində  istifadə  edilir.  Məhsul  ilk  növbədə  ölkə 

nümayəndəsinə  (distribyutor)  gəlir.  Oradan  topdan  satan  ticarətçi  və  pərakəndə 

satıcıya  keçərək  müştəriyə  çatır.  Adətən  geyim  sektorunda  və  avtomobil  kimi 

məhsulların satılmasında  istifadə  edilən  bir  quruluşdur. Nümayəndədən sonra  yalnız 

topdan satan ticarətçi olduğu pərakəndə satıcının olmadığı və ya nümayəndədən sonra 

yalnız  pərakəndə  satıcının  olduğu  bir  struktur  da  ola  bilər.  Məsələn,  konveyer 

buraxılışlarının  satmasında  məhsul  əvvəl  ölkə  nümayəndəsinə  oradan  da  dilerlərə 

çatdırılır. 

 Məhsul  dağıtım  kanallarının  müəyyənləşdirilməsi  prosesində,  lazımlı  olması 

halında,  yığmanın  da  necə  ediləcəyi  müəyyən  edilməsi  lazımdır.  Ancaq  daha  öncə 

anbarların haralarda açılması lazım olduğunun müəyyənləşdirilməsi lazımdır. Anbar 

yerlərinin müəyyən edilməsi adətən obyekt yeri seçimi (Facility Layout) problemləri 

başlığında  araşdırır.  Burada  məqsəd  bir  müəssisə  olaraq  anbarların  coğrafik 

42 

 

mövqelərinin  müəyyən  olunmasıdır.  Bu  da  yığmada  izlənəcək  strategiyayla  birbaşa 

bağlıdır. Yığma strategiyaları dörd başlıqda verilir. Bunlar: 

-  Anbarsız  (Direct  Shipment):  Məhsulun  zavoddan  son  istifadəçiyə  birbaşa 

daşınmasıdır. 

 Məhsul təslim zamanları azalır, xidmət keyfiyyəti artır, amma vasitələrin hansı 

yolla  gedərək  daşıma  etməsi  lazım  olduğunun  müəyyənləşdirilməsi  lazımdır. 

Ağlabatan  olan  maşının  mümkün  olan  ən  qısa  yolu  ilə  getməsidir.  Bu  səbəblə  bu 

problemə  ədəbiyyatda  ən  qısa  yol  problemi  adlanır.  Amma  praktikada  başqa 

məqsədlər də ola bilər. 

Məsələn  yollardakı  nəqliyyat  sıxlığı  səbəbiylə  fiziki  olaraq  ən  qısa  yol,  çox 

zaman alacağı üçün seçim edilmeyebilir. Bunun əvəzinə maşının müddət olaraq ən az 

zaman  xərcini  edəcək  yolu  ilə  getməsi  tələb  olunur.  Bənzər  şəkildə  ən  az  yanacaq 

xərci  tələb  edəcək  yol  və  ya  ən  etibarlı  yol  kimi  fərqli  məqsədlər  müəyyən  etmək. 

Yenə  də  əgər  müştəriyə  firmadan  birbaşa  (bir  dəfəyə)  daşıma  aparılırsa  vasitələrin 

marşrutu ən qısa yol problemi (Shortest path problem) müəyyən olunur. 

 -  Ənənəvi  Saxlama  (Warehousing):  Məlum  olan  saxlanma  formasıdır  və 

adətən  klassik  istehsalat  sistemi  kimi  tanınan  itələmə  sistemlərində  istifadə  edilir. 

İtələmə sistemi, məhsulun tələb təxmini nəticələrinə görə müəyyən miqdarda istehsal 

edilərək dilerlər vasitəsilə müştəriyə təqdim edilməsi şəklindədir. 

 Məhsulun  istehsalı  üçün  müştərinin  tələbi  gözlənmir.  Əvvəlcədən  təxmin 

edilərək  istehsal  həyata  keçirilir  və  istehsal  olunmuş  məhsulların  saxlanılması  üçün 

anbarlar  istifadə  edilir.  Beləliklə,  ənənəvi  yığmada  məhsul  əvvəl  anbara  gəlir  və 

oradan  sifariş  gəldikcə  müştəriyə  çatdırılır.  Bu  quruluşda  anbarlar  mərkəzi  və  yerli 

olaraq  iki  cür  ola  bilər.  Mərkəzi  anbar,  firma  tərəfindən  məhsul  istehsal  edildikcə 

davamlı  olaraq  qidalanan  anbardır.  Buradan  müştərilərə  paylama  etdiyi  kimi,  yerli 

anbarlara  da  paylama  ola.  Yerli  anbar  isə  təkcə  yerləşdiyi  bölgəyə  xidmət  vermək 

məqsədilə  yaradılan,  nisbətən  aşağı  tutumlu  anbar  və  yalnız  mərkəzi  anbardan 

bəslənir. 

Ənənəvi  yığmada  anbarların  coğrafi  olaraq  hansı  regionda  nə  qədər  güclə 

qurulması  lazım  olduğunun  müəyyənləşdirilməsi  ciddi  bir qərar  vermə  problemidir. 

43 

 

Bununla  yanaşı  anbarının  məhsul xüsusiyyətlərinə  bağlı olaraq  daşıması  lazım  olan 

xüsusiyyətlərin  müəyyənləşdirilməsi,  (soyuq  hava  anbarı  və  s.  kimi)  nə  cür  əlləmə 

cihazlarının istifadə ediləcəyi, anbar daxili yaşayışının necə olması lazım olduğu ayrı 

bir qərar problemidir. Son olaraq məhsulların zavoddan anbarlara və anbarlardan da 

müştərilərə  və  ya  məhsulların  anbarlar  arasında  nə  vaxt  və  necə  daşınması  lazım 

olduğunun  müəyyənləşdirilməsi  lazımdır.  Buna  da  ötürməli  daşıma  (Transshipment 

problem) adlanır. 

 Çarpaz  Yükləməli  Anbar  (Cross  Docking):  Bu  anbar  növü  isə  hazırda 

genişlənən  və  çəkmə  sistemi  olaraq  da  adlandırılan  tam  zamanında  istehsal 

fəlsəfəsinə  uyğundur.  Çəkmə  sistemində  istehsal,  müştəridən  tələb  gəldikcə  aparılır. 

Bu  səbəblə  istehsalın  tam  lazım  olduğu  vaxtda  keçirilməsi  tələb  olunur.  Çarpaz 

yükləməli anbar bu fəlsəfəyə uyğun bir quruluş olduğu üçün tam zamanında dağıtım 

deyə  də  adlandırılır.  Burada  məqsəd,  məhsulları  ənənəvi  quruluşda  olduğu  kimi 

anbarda saxlamaq yox, bir an əvvəl qablaşdırıb, nişan müştəriyə çatdırmaqdır. Hətta 

məhsul  üzərində  sadə  bir  neçə  montaj  əməliyyatının  aparılaraq  ambalajlanması  və 

etiketi  yapışdırılması  də  mümkündür.  Bu  cür  yığmada  məhsullar  müxtəlif 

istehsalçılardan sözügedən çarpaz yükləməli anbara gəlir. Bu məsələyə sadə ötürmə 

nöqtəsi  adlanır.  Məhsullar  köçürmə  nöqtəsində  sadalanır,  təsnif  edilir,  ambalajlanır, 

etiketi yapışdırılır və müştəriyə göndərilir. 

Ötürmə  nöqtəsi,  məhsullar  üzərində  bir  istehsal  fəaliyyətinin  aparılmadığı 

amma  müxtəlif  mərkəzlərdən  gələn  məhsulların  birləşdirilərək  fərqli  müştərilərə 

göndərildiyi  yerdir.  Buradakı  birləşdirmə  anlayışı,  yüklərin  qablaşdırılması  və 

vasitələrə yüklənməsi üçün bir araya gətirilməsi (consolidation) mənasındadır. 

 Virtual  Anbar  (Virtual  Warehouse  and  Popitt):  Günümüzdə  informasiya 

texnologiyalarının  inkişafı  ilə  ortaya  çıxan  yeni  bir  növdür.  Əslində  ortada  həqiqi 

mənada  bir  anbar  yoxdur,  amma  anbar  adı  ilə  istifadə  edilən  və  məhsulların  yalnız 

təminatının  təmin  olunduğu  sadə  bir  baza  sahəsi  vardır.  Bu  konsepsiya  müasir 

dövrümüzdə  inkişaf  edən  e-ticarət  (e-business)  sonra  ortaya  çıxmışdır.  İnternet 

üstündən  məhsul  ticarət  edən  vasitəçi  firmalar  müştəridən  sifariş  gəldikcə  məhsulu 

əsas  istehsalçıdan  təmin  edir  və  özü  paketləyərək  müştəriyə  çatdırır.  Bunu  təmin 

44 

 

etmək  üçün  istehsalçı  firmanın  öz  məhsullarını  saxlandığı  və  yalnız  e-ticarət 

şirkətlərinə  xidmət  göstərməkdə  istifadə  etdiyi  (birbaşa  öz  müştərisi  üçün  istifadə 

etmədiyi) anbara, virtual anbar adlanır. Popitt (Points of Mood Saat in the Territory) 

isə  yenə  firmanın  sahib  olduğu  bir  anbardır.  Burada  internet  üzərindən  onsuz  da 

satılmış  olan  məhsullar  saxlanılmaqla  müştəri  gələndə  ona  təslim  edilir  və  ya 

müştəridən  geri  gələn  qüsurlu  məhsullar  istehsalçıya  geri  göndərilmək  üçün  burada 

saxlanılır. 

  Nəqliyyatla bağlı olaraq daşıma və anbar rəhbərliyi ilə təminatdan başqa LSS-

in keçirəcəyi başqa işlər də var. 

Bunlar  baza  rəhbərliyi,  təxminetmə,  məhsul  əvəzinin  kəsirləri  və  müştəri 

əlaqələri  rəhbərliyi  kimi  sadalana.  Baza  rəhbərliyi  məhsul,  xammal,  yarımfabrikat 

kimi istehsalda və yığmada bilavasitə istifadə edilən materiallardan bazada nə qədər 

tutulması  lazımdır,  nə  zaman  və  nə  qədər  sifariş  verilməsi  lazım  olduğunun  və 

izlənməsi  gərəkən  ehtiyat  siyasətinin  müəyyənləşdirilməsi  işidir.  Nəqliyyatda 

sistemin  işləməsi  üçün  baza  rəhbərliyinin  aparılması  lazımdır.  Amma  mütləq  LSS 

tərəfindən  aparılması  da  lazım  deyil.  Baza  rəhbərliyi  elmi  metodlara  əsaslanan 

yanaşmadır. Məsələ bu kitabın izləyən hissələrində açıqlandığı üçün burada təfsilata 

düşülməmişdir. 

 Təxminetmə  əldə  olan  material,  pul,  əmək  və  s.  hər  hansı  bir  mənbə  üçün 

keçmiş məlumatlara baxılaraq gələcək dəyərinə dair bir təxmin etmə işidir. Statistik 

metodlar  istifadə  edilməklə  keçirilə  bilər.  Logistika  fəaliyyətlərini  planlaşdırarkən 

düzgün  planlaşdırma  aparmaq  üçün  lazım  olan  parametr  dəyərlərini  təxmin  etmək 

vacib olduğundan tahminleme əhəmiyyətli bir işdir. Məsələn, daşıma işini özünə aid 

bir  donanma  quraraq  həyata  keçirmək  istəyən  bir  firma  üçün  vasitə  donanmasında 

hansı  vasitədən  neçə  dənə  alması  lazımdır  və  nə  qədər  muzdlu  vasitəyə  ehtiyacı 

olacağını əvvəlcədən bilmək çox faydalı olacaqdır. Bunun üçün də keçmiş illərə aid 

satış  göstəricilərindən  yola  çıxaraq  gələcəyə  yönəlmiş  proqnozlaşdırma  etmək  və 

buna  görə  vasitə  satın  almaq  və  ya  icarəyə  götürmək  lazımdır.  Ona  görə  nə  qədər 

vəsait  gerekeceğinin  müəyyənləşdirəcəyi  bir  çox  qərar  vermə  məsələsində  parametr 

45 

 

dəyərlərini  müəyyənləşdirmək  üçün  tahminleme  üsullarının  istifadə  edilməsi 

lazımdır. 

LSS-in  keçirəcəyi  digər  fəaliyyətlərdən  biri  də  lazım  olanda  məhsul  bədəlini 

müştəridən almaq və bununla əlaqədar bank və s. rəsmi prosesi izləməkdir. Xüsusən 

məhsul  qiymətinin  alıcı  tərəfindən  ödənəcəyi  hallarda,  bədəlin  təhsili  və  satıcıya 

çatdırılması  lazımdır.  Bunun  üçün  nağd  ödəniş,  kredit  kartı  ilə  ödəmə,  bank 

köçürməsi,  milli  və  ya  beynəlxalq  çək  kimi  müxtəlif  yollar  istifadə  edilə  bilər. 

Fəaliyyəti gerçəkləşdirmək üçün LSS-in bir bank ilə razılaşdırılmış olaraq çalışması 

lazımdır. Son olaraq uğurlu şəkildə nəqliyyat etmək üçün müştərilərlə olan əlaqələrin 

də  idarə  edilməsi  lazımdır.  Məsələn,  təşkilati  bir  müştəri  ilə  fərdi  müştəri  eyni 

xüsusiyyətlər və gözləntilər içində olmaz. Bənzər şəkildə daim müştəri, rassal müştəri 

və prioritet müştəri arasında da fərqlər var. Müştərinin növbə tikdirdiyi iş miqdarı və 

ya bunun maddi qarşılığı ilə ölçülə bilər. Hər nə qədər fərqli müştərilər olsa da işin 

davamlılığı və uğuru baxımından sistemdəki bütün müştərilərlə olan münasibətlərin 

müəyyən  bir  səviyyədə  tutulması  lazımdır.  Müştərilərlə  olan  əlaqələrin  quruluşu, 

inkişaf  etdirilməsi  və  idarəçiliyi  üçün  həyata  keçirilən  səylərin  hamısına  müştəri 

əlaqələri  rəhbərliyi  (Customer  Relationship  Management-CRM)  deyilir.  CRM  ilə 

hədəflənən, müştəri məmnuniyyətini artırmaq və firmanın müştərisi kimi qalmalarını 

təmin  edəcək  yanaşmalar  inkişaf  etdirməkdir.  Müştərilərlə  münasibətlərdə  diqqət 

edilməsi lazım olan meyarlar ümumiyyətlə belə verilir: 

-  Peşəkarlıq:  İşin  tam  zamanında  və  xətasız  aparıldığının  və  bir  mütəxəssislə 

çalışıldığını göstərmə. 

-  Müştəriyə  Qarşı  Mövqe:  Müştəri  ilə  qarşılaşdıqda  nümayiş  etdirilən 

davranışlar,  şərait  və  istifadə  edilən  materialın  keyfiyyəti.  Həmçinin  bir  problem 

çıxanda bunu həll etmədə göstərilən istedad, səy. 

- Müştəri Yönümlü Olmaq: Müştərinin fikirləri ilə dərdlərini əhəmiyyət vermə 

və bunların ayrıldığını göstərmək. 

-  Etibarlılıq  və  Firma  Şöhrəti:  Firmanın  təşkil  etdiyi  hava  ilə  inanılır  olması, 

söylədiyini keçirməsi və yaratdığı görkəmini qorumaq üçün göstərdiyi səy. 

46 

 

 Nəticə olaraq  beynəlxalq  nəqliyyat  işi  günümüzdə olduqca  mürəkkəb bir sıra 

fəaliyyətdən  ibarətdir.  Sektor  inkişaf  etdikcə,  burada  iş  yükü  artmaqda,  xərci 

azaltmaq və artan rəqabətə dözmək üçün əhəmiyyətli qərar problemlərinə həll tapmaq 

lazımdır.  Bundan  başqa,  hüquqi  və  rəsmi  prosedurların  də  vaxtında  həyata 

keçirilməsini təmin etmək lazımdır. Bütün bu işləri günümüzdə LSS adı ilə müxtəlif 

yüklənici  qurumlar  üzərinə  götürməkdə,  firmalar  da  əsas  işlərinə  yönəltmək 

məqsədilə  maddi-texniki  fəaliyyətlərini  bu  firmalara  3pl  olaraq  təhvil  verir. 

Gələcəkdə  yalnız  daşıma  işinin  yox,  tədarük  zəncirindəki  bütün  fəaliyyətlərin  4pl 

olaraq  başqa  yüklenici  firmalara  təhvil  verilməsinin  aygınlaşması  gözlənilir.  Hətta 

logistika  sahəsində  mütəfəkkirlərin  ifadəsi,  gələcəkdə  rəqabətin  tədarük  zəncirləri 

arasında olacağı söylənilir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

47