Laboratoriya ishi mavzulari

Asosiy nazariy ma’lumotlar
Materiyaning barcha shakldagi harakatlarining universial o‘lchovi energiyadir. U mexanik tizimning holat funksiyasi bo‘lib, tizimning oxirgi konfiguratsiyalari va tezliklarning oxirgi qiymatlari bilan aniqlanadi W=(xyz v_хv_уv_z). Energiyaning o‘zgarishi jismlarning o‘zaro ta’siri jarayonida ya’ni ish bajarish jarayonida sodir bo‘ladi Demak energiya shunday fizikaviy kattalikki, uning o‘zgarishi ishga tengdir va u jismning ish bajarish qobiliyatini ifodalaydi.
kuchning kichik siljishdagi ta’siri (1-rasm) elemen­tar ish deb ataluvchi, ning ga skalyar ko‘paytmasiga teng bo‘l­­gan kattalik bilan xarakaterla­nadi
. (1)
Butun yo‘l bo‘yicha kuch tomonidan bajarilgan ish yo‘lning alohida kichik bo‘laklarida bajarilgan elementar ishlar yig‘indisiga teng bo‘ladi
. (2)
Agar jismni 1 nuqtadan 2 nuqtaga ko‘chirishda kuch tomonidan bajarilgan A₁₂ ish ko‘chirish qaysi trayektoriya bo‘yicha amalga oshirilganligiga bog‘liq bo‘lmay, faqat jismning boshlang‘ich va oxirgi vaziyatlari (tizimning boshlang‘ich va oxirgi konfiguratsiyalari) bilan aniqlansa, jismga ta’sir etayotgan kuch konservativ kuch deyiladi
A_1-2 = A_1-a-2 = A_1-b-2  (3)
Jism harakati yo‘nalishini teskari tomonga o‘zgartirish kon­servativ kuch bajargan ishning ishorasi o‘zgarishiga olib keladi. Shuning uchun jism yopiq trayektoriya bo‘yicha harakatlanganda konservativ kuch bajargan ish nolga teng bo‘ladi
. (4)
(3) va (4) dan ko‘rinadiki, konservativ kuchlar bajargan ish tizimning konfiguratsiyaga bog‘liq bo‘ladi Tizimning konfiguratsiyasi bilan bog‘liq ish zaxirasi tizimning potensial energiyasini ifodalaydi. Potensial energiya faqat uning koordinatalari funksiyasi hisoblanadi. Konservativ kuchlar bajargan ish tizimning potensial energiyasini kamaytiradi
A_1-2 = W_p1 –W_p2=-W_p  (5)
Konservativ kuchlarga misol qilib butun olam tortishish kuchi elastik kuchlar, elektrostatik o‘zaro ta’sir kuchlarini ko‘rsatish mumkin
(3) va (4) shartlarni qoniqtirmaydigan kuchlar nokonser­vativ kuchlar deyiladi Nokonservativ kuchlarning xususiy holi sifatida dissipativ kuchlarni ko‘rsatish mumkin. Bu kuchlar ta’sirida mexanik energiya boshqa turdagi (masalan, issiqlik) harakatiga aylanadi.
Agar jismga bir vaqtning o‘zida bir necha kuch­lar ta’sir etsa siljishda barcha kuchlar bajargan ishlar­ning algebraik yig‘indisi, shunday siljishda kuchning teng ta’sir etuvchisi bajaradigan ishga teng bo‘ladi. ekanligini hisobga olgan holda Nyutonning 2-qonunini qo‘llab teng ta’sir etuvchi kuch bajargan ishni topamiz
. (6)
(6)dan ko‘rinadiki teng ta’sir etuvchi kuch ishi quyidagi kattalikni oshib borishiga olib keladi
 (7)
bu kattalik jism o‘zining mexanik harakati hisobiga bajarishi mumkin bo‘lgan ishni ifodalaydi va u jismning kinetik energiyasi deyiladi
Potensial va kinetik energiyalar yig‘indisi jismlar tizimining to‘liq mexanik energiyasi deyiladi
Mexanik tizimni tashkil etuvchi jismlar bir-biri bilan yoki tizimga tegishli bo‘lmagan boshqa jismlar bilan ta’sirlashishi mumkinShunga binoan tizimdagi jismlarga ta’sir etuvchi kuchlarni ichki (tizimdagi jismlarning o‘zaro ta’sirlashuvi) va tashqi (tizimga tegishli bo‘lmagan jismlar ta’sirlashuvi) kuchlarga ajratiladi Ichki kuchlar har doim konservativ bo‘ladi tashqi kuchlar esa konservativ ham dissipativ ham bo‘lishi mumkin
Teng ta’sir etuvchi kuchlar bajargan ish tizimning kinetik energiyasini o‘zgartiradi ichki va tashqi konservativ kuchlar ishi tizimning umumiy potensial energiyasini o‘zgartiradi dissipativ kuchlar ishi esa tizimning to‘liq mexanik ener­giyasini o‘zgartiradi Bu o‘zgarishlar bir-biri bilan quyidagicha bog‘langan
(8)
yoki,
(9)
Agar tizimda faqat konservativ kuchlar ta’sir qilsa va
(10)
bo‘ladi
Agar jismlar tizimiga faqat konservativ kuchlar ta’sir etayot­gan bo‘lsa, bu tizimning to‘liq mexanik energiyasi o‘zgar­mas bo‘lib qoladi (mexanik energiyaning saqlanish qonuni) 
Agar tizimga nokonservativ kuchlar ta’sir etayotgan bo‘lsa, tizimning mexanik energiyasi kamayadi: energiyaning dissipatsiyasi (sochilishi) ro‘y beradi lekin ekvivalent miqdorda boshqa turdagi energiyalar hosil bo‘ladi Energiya hech qachon yo‘qolmaydi va qayta hosil bo‘lmaydi u faqat bir turdan ikkinchi turga aylanadi (energiya saqlanishining umumiy qonuni)