Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

10.2. Zaharlarning organizmda taqsimlanishi va to‘planishi
Faolligi past va yog‘da yeruvchanligi (lipofilligi) yuqori bo‘lgan noelektrolitlar 
(organik moddalar) barcha a’zo va to‘qimalarda to‘planadi. Lipofillik – bu yog‘da 
yeruvchanlik qobiliyati. 
Aksariyat yog‘da yeruvchan moddalar uchun yog‘ to‘qimasi boshqa a’zolarga 
qaraganda uzoq vaqt yuqori konsentratsiyalarda to‘planadigan depo hisoblanadi (sarif 
suyak iligi, urug‘donlar, tyeri osti yog‘ kletchatkasi, nyerf to‘qimasi). 
Zaharlarning yog‘ deposida qanchalik uzoq vaqt turishi ularning fizikaviy-
kimyoviy xossalariga (lipofilligiga) bog‘liq. Masalan, tajriba hayvonlari yog‘ 
to‘qimasidan benzol 30-48 soat davomida chiqariladi, DDT inteksitsidi esa yuqori 
lipofilligi tufayli bir necha oy saqlanadi. 
Organik moddalar, masalan, aromatik uglevodorodlar (benzol, toluol, ksilol va b.); 
fosfororganik moddalar (metilnitrofos, ftalofos, markaptofos, xlorofos, trixlormetafos, 
karbofos, fosfamid), tarkibida simob tutuvchi moddalar (granozan, myerkuran, 
gyermezan, florfenolsimob, furaziol), xlororganik birikmalar (geksaxloran, aldrin, 
geptaxlor, xlorindan, xlorten, geksaxlorbenzol), xlorli uglevodorodlar (4-xloruglyerod, 
dixloretan, tetraxloretan, xloretan, 3-xloretilen) va 4-etilqo‘rg‘oshin ichki organlarda,

---

62 
birinchi galda yog‘li to‘qimalarda, shu jumladan markaziy va pyerifyerik asab tizimida 
tarqaladi va yig‘iladi. 
Metallar normada mikroelementlar sifatida bo‘lgan to‘qimalarda, shuningdek 
moddalar almashinuvi jadal boradigan organlarda (jigar, buyrak, endokrin bezlar, asab 
tizimi) metall yig‘iladi. 
Qo‘rg‘oshin, simob, kadmiy, byerilliy, marganes, xrom ko‘proq suyaklarda 
yerimaydigan tuzlar ko‘rinishida, asab tizimida, ichki organlarda (jigar, buyrak, o‘pka) 
metallarning to‘qimalardagi Sh-guruhlariga spetsifik o‘xshashligi tufayli, Shuningdek 
sochlarda yig‘iladi. Ko‘pgina og‘ir metallar hujayra membranasida joylashib oladi va 
uning faoliyatini buzadi. 
Fosfor va kalsiy bilan mustahkam aloqa bilan birikadigan metallar ko‘proq suyak 
to‘qimasida yig‘iladi. Bular: rubidiy, byerilliy, bariy, uran, toriy. 
Qiyin yeriydigan nodir yer elementlari: lantan, syeriy, tyerbiy va h.k. jigarda, qora 
taloqda, ilikda qo‘pol dispyers kolloidlar ko‘rinishida to‘planadi. 
Ba’zi bir metallar barcha organlarda bir tekis taqsimlanadi. Bular: xrom, vanadiy, 
marganes, kobalt, nikel, margimush, selen.