Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
(nasoslar, sifonlar, 
kompressorlar)
 
yaxshi zich joylashmagan qismlari orqali chiqib ketishi mumkin.
Asosiy kimyoviy jarayonlarda (xlorlash, sulfidlash, nitratsiya va boshqalar) gaz va 
suyuqliklar atrof-muhitga reaktor va elektrolizyorlardan (lyuklar, ko‘ruv oynalari) 
chiqadi. Quritish jarayonlarida kimyoviy moddalar asosan uskunaning yetarlicha 
gyermetiklashmaganligida, matyerialni ortish, tushirishda ajraladi. Kimyo sanoatidagi 
texnologik jarayonlarning so‘nggi bosqichlarida (qadoqlash, tayyor mahsulotni 
transportirovkalash) havo muhitini kimyoviy mahsulotlar bilan ifloslanishi kuzatiladi, 
asosan sig‘imlar va taralarga ortish va tushirishda (sistyerna, balonlar, boshqalar). 
Kasb kasalliklari kelib chiqishining asosiy sabablari:
mehnat xavfsizligi va sanoat 
sanitariyasi texnikasi qoidalarining buzilishi, bitmagan uskuna va texnologik 
jarayonlarning qo‘llanilishi, ishlab chiqarish xonalarini nosamara ventilyatsiyalash, 
alohida himoya vositalarining yo‘qligi yoki ulardan noto‘g‘ri foydalanish.
1.3. Zaharlarning sinflanishi 
Xalq xo‘jaligi va maishiy xizmatda ishlatiladigan kimyoviy moddalarning miqdori 
nihoyatda ko‘p. Ularning biologik ta’sir xususiyatlari turli tuman bo‘lib, zaharlar turli 
sabablarga ko‘ra turli sinflanishlarga bo‘linadi.
Zaharlarning kimyoviy sinflanishi: 
a) organik birikmalar (alifatik uglevodorodlar, spirtlar, efirlar, aldegidlar, ketonlar, 
yog‘ kislotalari, galogenli va aromatik uglevodorodlar). 
 
b) element organik birikmalar (FOS lar, xlororganik, simoborganik va boshqalar) 
v) noorganik birikmalar (P, Cl
2
, S, F
2
, Rn, Hg, Pb, As), ularning oksidlari, 
kislotalari va asoslari. 

---

9 
Toksik moddalarning amaliy sinflanishi
 
qo‘llanish maqsadiga ko‘ra farqlanadi: 
1. Sanoat zaharlari: 
- organik yerituvchilar (dixloretan, atseton); 
- yoqilg‘i yerituvchilar (metan, propan, butan); 
- bo‘yoqlar (anilin); 
- muzlatuvchilar (freon); 
- kimyoviy reagentlar (metil spirti) va boshqalar. 
2. Qishloq xo‘jaligida yovvoyi o‘simlik va zararkunandalarga qarshi kurashish 
uchun zaharli ximikatlar: 
- xlororganik pestitsidlar-geksaxloran, polixlorpinen; 
- fosfororganik insektitsidlar-korbofos, xlorofos, fosfamid;
- simoborganik moddalar-granozan; 
- karbomin kislota hosilalari (sevin).
Maqsadiga ko‘ra pestitsidlar quyidagicha farqlanadi: 
- insektitsidlar - hashoratlarni yo‘q qiluvchilar; 
- akaritsidlar - kanalarni qiruvchilar; 
- zootsidlar - kemiruvchi hayvonlarni qiruvchilar; 
- fungitsidlar - qo‘ziqorinli mikroorganizmlarni qiruvchilar; 
- baktyeritsidlar - baktyeriyalarni qiruvchilar; 
- gyerbetsidlar - o‘simliklarni qiruvchilar; 
-defolentlar - o‘simlik barglarini olib tashlash uchun; 
- repellentlar - hashoratlarni qiruvchilarni (kuya, pashsha) 
3. Dorivor vositalar. 
4. Maishiy kimyoviy moddalar: 
- oziq-ovqat qo‘shimchalari (sirka kislotali);

- sanitariya, shaxsiy gigiyena va kosmetika vositalari; 

-kiyim-kechak, mebel, avtomobillarni parvarish qiluvchi vositalar. 
5. Turli o‘simliklar va qo‘ziqorinlarda (akonit, sikuta)
 
hayvon va hashoratlar 
(ilonlar, arilar, chayon va boshqalar)da bo‘luvchi biologik o‘simliklar va hayvon 
zaharlari. 
6. BOV, agolini ommaviy qirish uchun toksik qurol sifatida qo‘llaniladi (zarin, 
iprit, fosgen). 
1-jadval