Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

 
3.Yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig‘i 
Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqning soliq 
to‘lovchilari (bundan buyon ushbu bobda soliq to‘lovchilar deb 
yuritiladi) deb quyidagilar e’tirof etiladi: 
1) O‘zbekiston Respublikasi hududida Soliq kodeksining 
411-moddasiga muvofiq soliq solish obyekti hisoblanuvchi 
mol-mulkka ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi yuridik shaxslari; 
2) O‘zbekiston Respublikasi hududida ko‘chmas mulkka ega 
bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari bo‘lgan yuridik 
shaxslar.
Agar ko‘chmas mulk mulkdorining joylashgan yerini aniqlash-
ning imkoni bo‘lmasa, ushbu mulkka egalik qiluvchi va (yoki) undan 
foydalanuvchi shaxs soliq to‘lovchi hisoblanadi. 
Agar yuridik shaxs ko‘chmas mulkni moliyaviy ijaraga (lizing) 
olgan bo‘lsa, u ham soliq to‘lovchi deb e’tirof etiladi.
Ko‘chmas mulk yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan 
soliq (bundan buyon ushbu bobda soliq deb yuritiladi) soliq solish 
obyekti hisoblanadi. 
Ko‘chmas mulk jumlasiga quyidagilar kiradi: 
1) ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan 
o‘tkazuvchi organlarda ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan binolar 
va inshootlar; 
2) qurilishi tugallanmagan obyektlar. Qurilishi tugallanmagan 
obyektlarga qurilish obyektiga doir loyiha-smeta hujjatlarida 
belgilangan normativ muddatda qurilishi tugallanmagan obyektlar, 
agar qurilishning normativ muddati belgilanmagan bo‘lsa, ushbu 
obyektning qurilishiga vakolatli bo‘lgan organning ruxsatnomasi 
olingan oydan e’tiboran yigirma to‘rt oy ichida qurilishi tugallan-
magan obyektlar kiradi; 
3) temir yo‘llar, magistral quvurlar, aloqa va elektr uzatish 
liniyalari, shuningdek, mazkur obyektlarning ajralmas texnologik 
qismi bo‘lgan inshootlar; 

---

448 
4) qurilish tashkilotlari yoki imoratlarni quruvchilar balansida 
keyinchalik sotish uchun ko‘rsatilgan turar joy ko‘chmas mulk 
obyektlari, ko‘chmas mulk obyekti foydalanishga topshirilgandan 
keyin olti oy o‘tgach. 
Quyidagi ko‘chmas mulk obyektlari soliq solish obyekti 
hisoblanmaydi: 
1) notijorat tashkilotlari tomonidan notijorat faoliyatini amalga 
oshirish doirasida foydalaniladigan obyektlar; 
2) turar joy-kommunal xo‘jaligining va belgilangan maqsadi 
bo‘yicha foydalaniladigan boshqa umumfuqaroviy ahamiyatga molik 
shahar xo‘jaligi obyektlari. Turar joy-kommunal va boshqa umum-
fuqaroviy ahamiyatga molik shahar xo‘jaliklari obyektlari jumlasiga 
shaharlar va shaharchalarni sanitariya tozalash, obodonlashtirish va 
ko‘kalamzorlashtirish obyektlari, tashqi yoritish, kommunal-maishiy 
ehtiyojlar uchun va aholiga vodoprovod (suv olish va tozalash 
inshootlari bilan), kanalizatsiya (tozalash inshootlari bilan), gaz, 
qozonxonalar va issiqlik taqsimlanadigan tarmoqlar (ularning 
inshootlari bilan), shuningdek, turar joy-kommunal xo‘jaligi 
obyektlariga texnik jihatdan xizmat ko‘rsatish va ularni ta’mirlash 
uchun mo‘ljallangan binolar kiradi;
3) umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llari; 
4) sug‘orish va kollektor-drenaj tarmoqlari; 
5) soliq to‘lovchining balansida bo‘lgan hamda tadbirkorlik 
faoliyatida foydalanilmayotgan, fuqaro muhofazasi va safarbarlik 
ahamiyatiga molik obyektlar; 
6) tabiatni muhofaza qilish va sanitariya-tozalash maqsadlari, 
yong‘in xavfsizligi uchun foydalaniladigan obyektlar. Obyektlarni 
tabiatni muhofaza qilish, sanitariya-tozalash maqsadlari va yong‘in 
xavfsizligi uchun foydalaniladigan obyektlar jumlasiga kiritish 
tegishli ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish yoki yong‘in 
xavfsizligi organining ma’lumotnomasi asosida amalga oshiriladi;
7) yer uchastkalari. 
Soliq hisoblab chiqarilayotganda soliq bazasi quyidagilarning 
o‘rtacha yillik qoldiq qiymatiga (o‘rtacha yillik qiymatiga) kamayti-
riladi: 

---

449 
1) madaniyat va san’at, ta’lim, sog‘liqni saqlash, jismoniy 
tarbiya va sport, ijtimoiy ta’minot obyektlarining;
2) qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish va saqlash uchun, 
shuningdek ipak qurti yetishtirish uchun foydalaniladigan qishloq 
xo‘jaligi korxonalari balansida bo‘lgan mol-mulkning. 
Quyidagilar soliqdan ozod qilinadi:
1) yagona ishtirokchilari nogironligi bo‘lgan shaxslarning jamoat 
birlashmalari bo‘lgan va xodimlarining umumiy sonida nogironligi 
bo‘lgan shaxslar kamida 50 foizni tashkil etadigan hamda nogironligi 
bo‘lgan shaxslarning mehnatiga haq to‘lash fondi mehnatga haq 
to‘lash umumiy fondining kamida 50 foizini tashkil etadigan yuridik 
shaxslar; 
2) qayta tiklanuvchi energiya manbalari qurilmalarini (nominal 
quvvati 0,1 MVt va undan ortiq bo‘lgan) o‘rnatganlik uchun qayta 
tiklanuvchi energiya manbalaridan energiya ishlab chiqaruvchilar, 
ular foydalanishga joriy etilgan paytdan e’tiboran o‘n yil muddatga.
Soliq stavkasi, agar ushbu moddada boshqacha qoida nazarda 
tutilmagan bo‘lsa, 2 foiz miqdorida belgilanadi. 
Agar ushbu moddaning uchinchi qismida boshqacha qoida nazar-
da tutilmagan bo‘lsa, qurilishi normativ muddatda tugallanmagan 
obyektlarga nisbatan soliq stavkasi 4 foiz miqdorida belgilanadi. 
Bo‘sh turgan binolar, foydalanilmayotgan ishlab chiqarish 
maydonlari, yashash uchun mo‘ljallanmagan inshootlar, shuningdek 
tugallanmagan qurilish obyektlariga nisbatan qonun hujjatlarida 
oshirilgan soliq stavkalarini belgilash yo‘li bilan ta’sir choralari 
qo‘llanilishi mumkin hamda soliq kodeksning 414-moddasida 
ko‘rsatilgan soliq imtiyozlari ularga tatbiq etilmaydi. 
Soliq stavkasi quyidagilarga nisbatan 0,2 foiz miqdorida 
belgilanadi: 
1) umumiy foydalanishdagi temir yo‘llar, magistral quvurlar, 
aloqa va elektr uzatish liniyalari, shuningdek mazkur obyektlarning 
ajralmas texnologik qismi bo‘lgan inshootlar; 
2) konservatsiya qilinishi to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining qarori qabul qilingan ko‘chmas mulk va 
tugallanmagan qurilish obyektlari.

---

450 
Soliq to‘lovchilar soliqni Soliq kodeksining 412-moddasiga 
muvofiq aniqlangan soliq bazasidan va tegishli soliq stavkasidan 
kelib chiqqan holda mustaqil ravishda hisoblab chiqaradi. 
Soliq hisoboti soliq bo‘yicha hisobga olish joyidagi soliq 
organiga yilda bir marta, yillik moliyaviy hisobot topshiriladigan 
muddatda taqdim etiladi, O‘zbekiston Respublikasi norezidentlari 
bo‘lgan yuridik shaxslar tomonidan esa soliq hisoboti davridan 
keyingi yilning 15-fevraliga qadar bo‘lgan muddatda taqdim etiladi. 
Agar ko‘chmas mulk, Soliq kodeksini 411-moddasining ikkinchi 
qismi 
3-bandida 
ko‘rsatilgan obyektlardan tashqari, soliq 
to‘lovchining soliq bo‘yicha hisobga olish joyida joylashmagan 
bo‘lsa, soliq hisoboti ko‘chmas mulk joylashgan yerdagi soliq 
organlariga taqdim etiladi. 
Soliq davri mobaynida soliq to‘lovchilar (bundan O‘zbekiston 
Respublikasida faoliyatni doimiy muassasalar orqali amalga 
oshirmaydigan O‘zbekiston Respublikasi norezidentlari bo‘lgan 
yuridik shaxslar mustasno) soliq bo‘yicha bo‘nak to‘lovlarni to‘laydi. 
Bo‘nak to‘lovlar miqdorini hisoblab chiqarish uchun soliq 
to‘lovchilar joriy soliq davrining 10-yanvarigacha, yangi tashkil 
qilinganlari esa, davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan sanadan e’tiboran o‘ttiz 
kundan kechiktirmay soliq organlariga mo‘ljallanayotgan soliq 
bazasidan (tegishli yil uchun mol-mulkning o‘rtacha yillik qoldiq 
qiymatidan (o‘rtacha yillik qiymatidan) va tegishli soliq stavkasidan 
kelib chiqqan holda hisoblangan joriy soliq davri uchun soliq summasi 
to‘g‘risidagi ma’lumotnomani taqdim etadi. Soliq bo‘yicha 
majburiyatlari soliq davri mobaynida yuzaga kelgan soliq to‘lovchilar 
soliq summasi to‘g‘risidagi ma’lumotnomani soliq majburiyati yuzaga 
kelgan sanadan e’tiboran o‘ttiz kundan kechiktirmay taqdim etadi. 
Ushbu moddaning to‘rtinchi qismiga muvofiq hisoblab 
chiqarilgan bo‘nak to‘lovlar quyidagicha to‘lanadi: 
aylanmadan soliq to‘lovchilar tomonidan – yillik soliq 
summasining to‘rtdan bir qismi miqdorida yilning har choragi 
uchinchi oyining 10-kunidan kechiktirmay; 
aylanmadan soliq to‘lovchilar hisoblanmaydigan soliq 
to‘lovchilar tomonidan – yillik soliq summasining o‘n ikkidan bir 
qismi miqdorida har oyning 10-kunidan kechiktirmay. 

---

451 
Soliq davri mobaynida mo‘ljallanayotgan soliq bazasi o‘zgargan 
taqdirda soliq to‘lovchi soliq summasi to‘g‘risida aniqlashtirilgan 
ma’lumotnoma taqdim etishga haqli. Bunda soliq davrining qolgan 
qismi uchun bo‘nak to‘lovlarga soliqning o‘zgarish summasiga teng 
ulushlarda tuzatish kiritiladi. 
Soliq davri uchun to‘lanishi lozim bo‘lgan soliq summasi, 
bo‘nak to‘lovlar hisobga olingan holda, soliq hisobotini taqdim etish 
muddatidan kechiktirmay budjetga o‘tkaziladi. 
Soliq davrida soliq bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar summasi soliq 
hisobotida ko‘rsatilgan budjetga to‘lanishi lozim bo‘lgan soliq 
summasiga nisbatan 10 foizdan ortiq kamaytirilgan taqdirda, soliq 
organi bo‘nak to‘lovlarni soliqning haqiqiy summasidan kelib chiqib, 
penya hisoblagan holda qaytadan hisoblab chiqadi. 
O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasalar orqali 
amalga oshirmaydigan O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari 
tomonidan soliq har yili bir marta soliq hisoboti davridan keyingi 
yilning 15-fevralidan kechiktirmay to‘lanadi.