Limning xozirgi zamon noananaviy va intraktiv usullarini nazariy asoslari

O’qituvchi nutqiga qo’yiladigan talablar, quyidagilardan iborat funktsiyalar bilan belgilanadi. Asosiy funktsiyalardan biri bu bilimlarni to’liq uzatishni ta’minlab berish. Yangi bilim berishda o’qituvchi o’z nutqi orqali faqatgina yangi bilimlarni berib qolmasdan, balki his–tuyg’ulariga ham ta’sir etishi kerak. Pedagogning tashqi ko’rinish madaniyati, uning tashqi ko’rinishga moslik darajasi va pedagogik faoliyati bilan baholanadi. Keng fikrlilik, tartibli, odobli, bosiqlik va o’zini-o’zi yaxshi boshqara olish kabilar pedagogik faoliyatning muvaffaqiyatli bo’lishiga olib keladi. Pedagogik mahoratning maqsadi va vazifalari. «Pedagogik mahorat» bir kategoriya sifatida o’zining ilmiy asoslariga ega. 1997 - 2011 yillardagi ilmiy yondoshuvlar bu favqulodda hodisaga nisbatan quyidagicha xulosa qilishga imkon berdi:
Pedagogik mahorat kasbiy faoliyatdagi individullikning yorqin ko’rinishi sifatida tushuniladi.
Pedagogik mahorat kategoriyasi kasbiy faoliyat nuqtai nazaridan kishining individualligini xarakterlaydi. Hozirgi tadqiqotlarda pedagogik mahoratning o’ziga xosligi quyidagi kategoriyalarda jamlanadi: A) pedagogik mahorat; B) pedagogik ijod; V) novatorlik; G) kasbiy bilimdonlik; D) faoliyat uslubi; Ye) innovatsion faoliyat; J) pedagogik texnologiyalar; 3) mahorat. Turli tadqiqotchilar ishlarida ayni bir hodisani tasvirlash uchun turlicha tushunchalardan foydalanish, boshqacha ma’no va mazmun tomonlariga ega. Turli mualliflar asarlarida pedagogic mahoratning yagona, tan olingan ta’rifining yo’qligi uni tadqiqotning jonli jarayoni, deb xulosa chiqarishga asos bo’ladi. Tushunchalar, fikrlarning turli-tumanligi bu hodisaning murakkabligi va ko’p qirraliligidan dalolat beradi.
Mahorat talabalar tomonidan ularning sotsial yetuklikka erishish darajasiga qarab bosqichmabosqich egallanadi. Sotsial yetuklik komponentlari pedagogik mahorat komponenti bilan quyidagi nisbatda bo’ladi. Bo’lg’usi pedagogning sotsial yetuklik komponentlariga quyidagilar kiradi:
- sotsial o’z-o’zini belgilash - o’zining pedagogik qobiliyatlari va e’tiqodini namoyon qilish;
-sotsial faollik - odamlar bilan ishlay olish va boshqalarni tarbiyalash tajribasini takomillashtirish;
-sotsial mas’uliyat - o’qituvchining bilimdonligiga aylanadigan bilimlardir.
Pedagogik mahorat asoslariga kasbiy pedagogik bilimlar, insonparvarlikka yo’nalganlik, pedagogik texnika, kasbiy pedagogik faoliyatni amalga oshirish tajribasi kiradi. Mahoratning shakllanish bosqichlariga: reproduktivlik, ijodiylik, novatorlik kiradi.
Pedagogik mahorat komponentlarini hosil qiladigan quyidagi malaka guruhlari farqlanadi:
-loyihalash,
-konstruktsiyalash,
-tashkilotchilik,
-muloqot,
-bilish va reflektivlik.
Pedagogik mahoratning o’rganish predmeti pedagogik mahorat, maqsadi bo’lajak
o’qituvchilarda pedagogik bilimlarni amaliyotda mahorat bilan qo’llash malakasini
tarbiyalashdan iborat. Mahoratga erishish yo’llarini ko’rsatish, yaьni mahoratli, ijodkor, tajribali pedagogni yetishtirishdir. Pedagogik mahorat - bu fahm-farosat bilan ta’lim-tarbiya jarayoniga rahbarlik qilish, tarbiyalanuvchini qalban his qilish va tarbiyalanuvchiga avaylab, ijodiy dalillik, ilmiy tahlil va istiqbolni hisobga olgan holda yondashishdir.
Pedagogik mahoratga pedagogik bilimlar, pedagogik farosat, his etish, pedagogik malaka, ilg’or pedagogik tajribalarni o’zlashtirish kabilar kiradi. Har qanday vositani qo’llash turli xil omillarga bog’liq holda tanlanadi, bu tarbiyalanuvchini psixologik holati, bilim darajasi, tarbiya muhiti va boshqalar bilan bog’liq (masalan, rag’batlantirish). Demak, pedagog bu holda barcha omillarni hisobga olishi, tarbiyalanuvchi shaxsini yaxshi o’rganishi va rag’batlantirish usulini to’g’ri, o’z o’rnida qo’llay olishi uning pedagogik tajribasi mavjudligidan dalolat beradi.
Barcha pedagogik vositalarni qo’llashda jamoani daqiqa sayin o’zgarib boruvchi vaziyatini ham hisobga olish talab etiladi. Asosiy pedagogik mahoratning talablari: bolalarga ishonch bilan qarash, talab va ishonchning birligini ta’minlash, hurmat qilish, insoniy munosabatda bo’lish hisoblanadi. Pedagogik mahoratni egallashning yo’llari. Pedagogik mahoratni egallashning asosiy ikki yo’li bor:
1.O’qituvchi yordamida pedagogik mahoratni oshirish (ilg’or pedagogik tajribalarni o’rganish).
2. Mustaqil ishlash (kasbiy tayyorgarlikni, bilimdonlikni oshirib borish). Metodik va
mahoratga tegishli adabiyotlarni o’qish, pedagogik ko’nikmalarni hosil qilish. Bunda pedagog o’zida o’quvchilarga nisbatan muhabbat, o’quvchilar bilan muloqot qilish ehtiyojini tarbiyalashi kerak. Muomalaning barcha bosqichlarida hissiy osoyishtalikni vujudga keltirish, o’quvchini tinglash va o’z fikrini to’g’ri ifoda etish ko’nikmalariga ega bo’lishi lozim.
Pedagogika sohasida inson omilini bosh vazifa qilib olish, har biri kishining o’z o’rnida vijdonan va mavjud imkoniyatlardan to’liq foydalangan holda ishlashga erishish ta’limtarbiyaning asosiy tajribasi sanaladi. Pedagogik faoliyatda muallimning ijodiy mehnatini rivojlantirmasdan bunga erishish mumkin emas. SHuning uchun pedagog jamiyatda ro’y berayotgan o’zgarishlar mohiyatini tushunishi, o’zi qilayotgan ishning ahamiyatini bilishi juda muhimdir. Hozirgi zamon o’qituvchisi bilimlarning keng ko’lamdagi zahirasiga, pedagogik mahoratiga va obro’ga ega bo’lishi kerak. Hozir hamma joyda faqat oliy ma’lumotli o’qituvchilar tayyorlash uchun sharoitlar yaratildi. Lekin, e’tirof etish kerak: o’qituvchi o’quv yurtida qanchalik yetuk ta’lim olgan bo’lmasin, baribir u doimo malakasini va tajribasini oshirish va umumlashtirishga muhtoj bo’ladi.
Pedagog o’z faoliyatini har qanday sharoitda ham hayotiy jarayonning asosiy shakllaridan biri sifatida anglashi muhim omildir. Bunday tushuncha uning shaxsiy sifatlari va kasb mahoratini rivojlanishi uchun katta ahamiyatga egadir. O’qituvchining o’ziga xos kasb xususiyatlarini aniqlangandan keyingina malaka