Litiy va uning birikmalari Litiyning kimyoviy va fizik xossalari Litiy LI

Mavzu: Litiy va uning birikmalarini olinish va xossalari
Reja:

1. 
   Litiy va uning birikmalari
   
2. 
   Litiyning kimyoviy va fizik xossalari
   

Litiy (Li, lot. lithium) – davriy tizimining birinchi guruh kimyoviy elementi, atom raqami 3, ikkinchi davrda joylashgan. Litiy oddiy modda sifatida kumush rangli yumshoq ishqoriy metalldir. Litiy ishqoriy metallarning birinchi vakili hioblanadi.

Litiy
← Magniy | Fosfor →
Oddiy moddaning ko’rinishi Juda engil, juda yumshoq, oq-kumush rang metall
Atom xossalari
Nomi, belgi, raqami ——————-→ Litiy (Li), 3
Atom massasi ——————-→ 6,997 m.a.b. (g/mol)
Elektron konfiguratsiyasi ——————-→[He] 2s ^1,1s ^22s ^1
Atom radiusi ——————-→ 128 pm
Kimyoviy xossalari
Kovalent radius ——————-→ 134 pm
Ion radiusi ——————-→ 76 (+ 1e) pm
Elektrmanfiyligi ——————-→ 0.98 (poling shkalasi bo‘yicha)
Oksidlanish darajasi ——————-→ 1, 0,
Ionlanish energiyasi ——————-→ 519,9 kJ/mol; (5,39eV)
Oddiy moddaning termodinamik xususiyatlari

Kashf etilish tarixi va nomining kelib chiqishi

Litiy 1817 yilda shved kimyogari va mineralogisti Iogann Arfvedson tomonidan dastlab petalit Li[AlSi₄O₁₀] minirali tarkibida, so’ngra spodumeni LiAl[Si₂O₆ va lepidolit K₂Li₃Al₅[Si₆O₂₀](F,OH)₄ lardan kashf etilgan . Litiy metall birinchi ham 1818-yil Xamfri Davi tomonidan olingan
Litiy nomi uni birinchi marta aniqlangan tosh nomidan kelib chiqqan (yun. λίθος — tosh). Dastlab uni «lition» deb nomlangan zamonaviy nomni Berzeliy tomonidan taklif qilingan.

Ishlatilishi

2011 yilda dunyoda litiydan foydalanishni baholash 

Keramika va shisha (29%) to’k manbalar (27%) Yog ‘moylari (12%)  Po’latni doimiy ravishda quyish (5%) Kislorodniqaytarishi (4%)  Polimerlar (3%) Alyuminiy metallurgiya (2%) Dori vositalari (2%)  boshqa (16%)
Termoelektrik materiallar
Litiy sulfid va mis sulfid qotishmasi termoelektroprostatlar uchun samarali yarim o’tkazgichdir (EYK taxminan 530 mkV/K).
Kimyoviy quvvat manbalari Litiy anotlardan tayyorlangan kimyoviy quvvat manbalari ( batareyalar , masalan, lityum-xlorli akkumulyator ) va qattiq elektrolitli elektrokimyoviy elementi (masalan, lityum xromerebryan , lityum vismutatny)
Litiy kobaltat va litiy molibdat litiy batareyalarning musbat elektrodlari sifatida eng yaxshi ishlash va energiya quvvatini ko’rsatdi.
Lazer materiallar
Litiy florid monokristallari yuqori samarali (samaradorlik 80 %) lazerlar ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
Oksidantlar
Litiy perxlorat oksidlovchi vosita sifatida ishlatiladi.
Defektoskopiya
Litiy sulfat defektoskopiyada ishlatiladi
Pirotexnikada
Litiy nitrat pirotexnikada chiroqlarni qizil rangga bo’yash uchun ishlatiladi
Qotishmalar
Litiy kumush va oltin, shuningdek, mis bilan juda samarali qotishmalar hosil qiladi. Litiy magniy, skandiy, mis, kadmiy va alyuminiy qotishmalari aviatsiya va kosmonavtikada (ularning yengilligi tufayli) yangi istiqbolli materiallar sifatida ishlatiladi. Litiy aluminat va silikat asosida xona haroratida qattiqlashadigan va harbiy texnologiyalar, metallurgiya va kelajakda termoyadro energetikasida ishlatiladigan keramika yaratildi. Litiy qo’rg’oshin qotishmalarini juda samarali ravishda qattiqlashtiradi va ularga egiluvchanlik va korroziyaga chidamlilik beradi.
Metallurgiya
Qora va rangli metallurgiyada litiy qotishmaarga egiluvchanlik va qattiqlik oshirish uchun ishlatiladi. Litiy ba’zan Nodir metallarning metallotermiya usullarida olishda qaytaruvchi sifatida ishlatiladi.