Lizing-agror sohada ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish uslubi

 
3.3.3.-jadval 
Texnikani lizingga olishda yoki kredit hisobidan sotib olishda lizing 
mexanizmining kreditga nisbatan afzalligi (TTZ-80.11 rusumli traktor 
misolida) 
Manba”O’zqishloqxo`jalikmashlizing” ALK Samarqand viloyati filiali ma’lumotlari
 
T/R Ko’rsatkichlar nomi 
lizing 
Kredit 
1 
Traktor narxi, so’m 
44550263 
48498000 
2 
Lizing (kredit) muddati, yil 
10 
3 
3 
Shartnoma bo’yicha avans to’lovi foizi, 
% 
15 
- 
4 
Shartnoma boyicha avans to’lovi 
summasi, so’m 
6682539 
- 
5 
Traktor narxini molialashtiriladigan 
qismi, so’m 
-lizing kompaniyasi tomonidan 
-tijorat banki tomonidan 
37867724 
- 
- 
48498000 
6 
Yillik lizing (kredit) foizi, % 
6 
16 
7 
Shartnoma bo’yicha jami summa 
-lizing uchun-10 yilga, so’m 
-kredit uchun-3 yilga, so’m 
56479252 
- 
- 
60460840 
8 
Lizing (kredit) muddati mobaynida 
to’lanadigan foiz summasi: 
-lizing uchun-10 yil mobaynida, so’m 
-kredit uchun-3 yil mobaynida, so’m 
11928989 
- 
- 
11962840 

---

91 
Ш bob bo’yicha xulosa
 
Lizing munosabatlarini yanada rivojlantirish yo’lida tadbirkorlar uchun 
qo’lay bo’lgan lizing xizmatlarini yaratish hamda ularga shu yo’l orqali yangi 
zamon talablariga javob beradigan texnika va texnologiyalarni yetkazib berish 
lozim. 
1. 
Hozirgi vaqtda xalqaro lizing operatsiyalarida “to’g’ridan-to’g’ri 
xalqaro lizing”, “tranzit (bilvosita) lizing”, “qayta yangilanadigan lizing”, 
“sublizing”, “dabl din” va “savdoga kumak” (sales-aid) kabi lizing turlari 
keng qo’llanilmoqda. 
2. 
Mamlakatimizda ishlab chiqarish mehnat resurslarini asosiy qismi 
qishloq xo’jalik sektoriga to’g’ri kelishi munosabati bilan lizingni katta qismi 
qishloq xo’jalik texnikasi va qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlash 
uskunalariga to’g’ri kelmoqda. 
3. 
Bugungi kunda jahon amaliyotida tobora keng tarkalib borayotgan 
“savdoga kumak” (sales-aid) lizing operatsiyalarini mamlakatimiz lizing 
tizimiga keng joriy qilish lozim. Buning uchun O’zbekistan Respublikasi 
“Lizing to’g’risida”gi qonunning 13-moddasi, ikkinchi qismini uchinchi qism 
deb belgilash va “Sotuvchi lizing beruvchi bilan alohida tuzilgan shartnoma 
asosida lizing taqdim etishi mumkin” degan jumlani ikkinchi qism sifatida 
qo’shish lozim. Fikrimizcha, yuqoridagi keltirilgan chora- tadbirlarni amalga 
oshirish mamlakatimizda xalqaro lizing operatsiyalarini yangi bosqichga olib 
chiqadi. Milliy iqtisodiyot taraqqiyotiga mos bo’lgan boy xorij tajribasidan o’z 
o’rnida foydalanish mamlakatimiz oldida turgan asosiy vazifalardan biri 
hisoblanadi. 
4.Umuman olganda, hozirgi kunda lizing bozorlarini rivojlanishi, 
xalqaro andozalarga mos ravishda tovar va xizmatlar taklifini ko’paytirish 
uchun lizing mexanizmini takomillashtirish maqsadga muvofiqdir. Bunda 
Yevropa davlatlari va Osiyo mamlakatlariga ham rivojlantirish va har bir 
mamlakat lizing bozorlarida o’ziga xos muhit paydo bo’lishi lozim. 

---

92 
Xulosa 
Bugungi kunda investitsiya loyihalarini moliyalashtirishning bir shakli 
sifatida mamlakatimizda lizingdan foydalanish maqsadga muvofiq bo’lib, 
lizing mexanizmi qishloq xo’jaligini moliyalashtirish asosiy o’rin egallaydi. 
Lizing bunda moliyaviy investitsiyalarni real investitsiyalarga aylantirishda, 
moliyaviy va ishlab chiqarish kapitalining xarakatlanishida asosiy 
mexanizmlardan biri hisoblanadi. 
Lizingning zamonaviy mazmun-mohiyatini to’laroq ochib berishga 
harakat qilgan holda uning quyidagi mazmunga ega ta’rifi ishlab chiqildi: 
lizing mulkiy-moliyaviy mazmun kasb etib, ijara, kredit va investitsiya 
munosabatlarini o’zida mujassam etuvchi tadbirkorlikni amalga oshirish va 
rivojlantirish uslubi va uni tashkil etish shaklidir. Lizing munosabatlari esa 
o’zining iqtisodiy mazmuniga ko’ra, qarz berish va karz olish asosida ijara 
munosabatlarining alohida shaklini hamda o’zaro bog’liq iqtisodiy-huquqiy 
munosabatlarni aks ettiradi. 
O’zbekiston Respublikasida qishloq xo’jaliginini rivojlantirishda 
lizingning zarurligi va afzalliklari tadqiqotlar asosida o’rganildi va nazariy-
amaliy jihatdan tahlil etildi. O’zgaruvchan o’tish iqtisodiyoti sharoitida lizing 
bitimlarining iqtisodiy samaradorligini baholash: qayta moliyalash, soliq 
hamda bank krediti foiz stavkalarining, ishlab chiqarish resurslari narxining 
o’zgarishini e’tiborga olishni taqozo etadi. 
Lizing bitimlari bo’yicha tomonlarning mumkin bo’lgan xatarlarining 
to’liq ro’yxatini keltirish, soliqqa tortish bazasidan haqiqiy amortizatsiya 
summasini chiqarib tashlash masalalarini qonun bilan hal qilish lozim. 
Lizingning rivoji qishloq xo’jaligi tarmog’ida muhim axamiyat kasb etishini 
hamda qishloq xo’jalik vakillarining ham asosiy qismi mazkur sohasida 
faoliyat yuritishini inobatga olib, bu tarmoqda lizing munosabatlarini
rivojlantirish maqsadida davlat ishtiroki bilan lizing shartnomasi shartlarida 
lizing shartnomasining muddati tugamagunicha lizing to’lovlari miqdorini 

---

93 
qaytadan ko’rib chiqishga yo’l qo’ymaslik va qishloq xo’jaligi texnikalari 
ta’miri bo’yicha yanada kengroq imtiyozlarni qonuniy mustahkamlash zarur. 
Lizing kompaniyalarining qishloq xo’jaligiga taqdim etiladigan lizing 
obyekti bo’yicha foiz va boshqa barcha turdagi komission to’lovlarning 
pasaytirilishi o’rtasidagi tafovutni davlat tomonidan subsidiyalashni yo’lga 
qo’yish; 
Investitsiyalar bir iqtisodiyot subektlari kapitallarini boshqasiga bog’lab 
ko’yish bo’lib, bunga o’ziga xos risklari, huquqiy sharoitlarining, investitsiya 
muhitining o’zgarishi xos bo’lib, natijada mamlakatlar va mintaqalar bo`ylab 
kapital ko`chishi yuz beradi. Shulardan kelib chiqqan holda, xo’jalik aloqalari 
baynalminallashuvi muhitida lizing yangi ko’rinishlarga ega bo’lmoqda va 
undan foydalanish hajmi hamda tarmoqlari ko’payib bormoqda. Bu esa o’z-
o’zidan chet el investitsiyalarini samaradorligini oshirmoqda, mamlakatlar 
o’rtasida kapital ko`chishida asosiy omil bo’lib hisoblanmoqda. Lizing 
munosabatlarida mamlakatda faoliyat yurituvchi milliy lizing kompaniyalarini 
ishtirok etishi tashqi iqtisodiy aloqalarni o’rnatishda va mustahkamlashda 
asosiy mezon hisoblanadi va investitsiyalarni yo`naltirishda yangi imtiyozlar 
va imkoniyat doiralari kengayadi. 
Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasida lizingning huquqiy asoslari 
shakllanayotganligini ishonch bilan aytish mumkin. O’zbekiston Respublikasi 
Fuqarolik kodeksi lizing shartnomasining mazmuni, lizing subektlari va 
ularning huquq va majburiyatlarini, shuningdek lizing muomalalarida ishtirok 
etayotgan subyektlarning javobgarligini, lizing obektlarini, sublizing, ya’ni 
ijarachining lizingga olingan obyektni lizing shartnomasi asosida boshqa 
ijarachi - lizing oluvchiga berishini belgilab beradi. 
Lizing operatsiyalarini amalga oshirish, albatta asosiy bog’lovchi hujjat 
bo’lib, lizing shartnomalarini tuzish orqali amalga oshiriladi. Lizing 
to’g’risidagi Konvensiyaga asosan lizing shartnomasini batafsil ko’rib 
chiqishdan oldin shuni ta’kidlash joizki, lizing bitimida ular o’rtasida lizing 
shartnomasi tuziladigan lizing beruvchi va lizing oluvchidan tashqari, lizing 

---

94 
beruvchi lizing obektini xarid qilish to’g’risida oldi- sotdi shartnomasini 
tuzadigan sotuvchi ham ishtirok etadi. 
Yuqorida qayd qilingan ma’lumotlarni hisobga olgan holda 
mamlakatimizda ham tashqi, ham ichki lizing xizmatlari bozorini 
rivojlantirishda yetarlicha ishlar olib borilgan bo’lsada, hozirda ham bir 
qancha muammo va kamchiliklar mavjud. Ushbu muammolar va 
kamchiliklarni yechimi sifatida quyidagi takliflarni berish maqsadga muvofiq. 
1. Lizing beruvchi tomonidan lizing shartnomasi ma’lum sabablarga 
ko’ra bekor qilinsa, lizing subyektini lizingga qayta berish mumkin emas, 
shunga asosan lizing oluvchi to`lovga qobiliyatsiz bo’lganda, lizing 
qarzdorligi tomonlarning kelishuvi bilan boshqa shaxsga o’tishi riskni 
kamaytirish oldini oladi. Bunda «ikkilamchi lizing»ni shakllantirish va tadbiq 
etish maqsadga muvofiq bo’lar edi. 
2. Ma’lumki, lizing to’xtovsiz rivojlanayotgan soha. Shuning uchun 
rivojlangan davlatlardagi lizing qonunchiligi masalalarini yanada chuqurroq 
o’rganish hamda ijobiy omillarni respublikamiz lizing qonunchiligiga kiritish 
maqsadga muvofiqdir. 
3. Fermer xo’jaliklarini qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi 
lizing obyektlari bilan ta’minlash. 
4.Asosiy vosita ishlab chiqaruvchi korxonalarni lizing orqali 
texnologiya bilan ta’minlash. 
5. Respublikaning barcha hududlarida lizing amaliyotini ommaviy keng 
qo’llash. Hozirda, qishloq joylarida uni qo’llash qishloq xo’jaligini yangi 
texnika-texnologiya bilan ta’minlash va yangi ish o`rinlari ochilishiga 
amaliy yordam beradi. 
6. Tadbirkorlik subyektlari va kichik korxonalar tomonidan lizing 
loyihalarini amalga oshirishga va rivojlantirishga moddiy yordam va 
moliyaviy 
kafolat berish 
maqsadida 
O’zbekistonda 
lizingni 
rivojlantirishni qo`llab-quvvatlash 
fondini tuzish maqsadga muvofiqdir. 

---

95 
7. Lizingni keng rivojlantirish uchun, lizing biznesining 
infratuzilmasini takomillashtirish, xalqaro moliya institutlarini jalb qilib 
raqobat muhitini yaratish zarur. 
Yuqorida qayt etib o’tilgan xulosa va takliflarni amaliyotda joriy 
etilishi, respublika qishloq xo’jaligida lizing faoliyatini yanada rivojlantirish, 
qishloq xo’jaligiga yetkazib beriladigan texnika va texnalogiyalar miqdorining 
oshishi, mehnat unumdorligi darajasining ko’tarilishi va mahsulot yetishtirish 
tannarxining kamayishi, hosildorlikni ortishi va pirovard natijada mamlakat 
iqtisodiyotining rivojlanishiga ijobiy tasir ko’rsatadi deb ishonch bildiramiz. 

---

96