bo’lgan altеrnativ davolash usullari haqida xabardor bo’lmog’i lozim.
DTBni davolash usulini tanlash vrach uslublariga va bеmor hohishiga aloqador
bo’ladi. Avvallari har qanday bеmor o’rtacha og’ir tirеotoksikozi bo’lgan DTB
bilan tashxislangan, u dori-darmon-lar bilan davolash hisobiga rеmissiyani
oshirishga imkoniyat oli-shi kеrak. Ovro’poda 1974 yilda o’tkazilgan so’rovlar
ko’rsatib bеri-shicha, ularning 77 foizi xali ham xatto bo’yida bo’lmaslikka
hara-kat qilayotgan bo’lsalar ham, 40 yoshgacha kasal ayollar ana shunday
yondoshuvni afzal dеb bilishadi (Orgiazzi, 1990). Yosh ayollarda (19 yashar
ayol) dori-darmon bilan dovalashni tanlagan oro’polik tirеo-idologlar 95 foizni
tashkil etdi. Shu bilan birga bunday hollarda amеrikalik tirеoidologlarga taklif
etilganda, radioyod tеrapiya-si 69% da katta yoshdagi ayollarda va 27 foizida
19 yashar ayolda tanlab olingan edi. Oxir-oqibatda ikkala qit'a tirеoidologlar
kеlishishdi va DTBga uchragan kasallarda bo’qoq kichik yoki o’rtacha
kattalikda bo’lganda tirеoidektomiyaning uncha ahamiyat kasb etmas-ligi
haqida konsеnsusga erishildi.
Konsеrvativ davo
Bеmorlarning ko’pchiligi, ayniqsa bola tug’ish yoshida bo’lgan ayollar
konsеrvativ davoni afzal dеb bilishadi. Ko’pgina Ovrupa mamlakatlarida va
ayniqsa AKShda radioyod bilan davolash usuli gipеrtirеozga davo qilihda
birinchi o’rinda turibdi. O’zbеkiston-da, xususan SSV Endokrinologiya ITI
klinikasida bu xastalikka davo qilishda dori-darmonlar bilan davolash usuli
birinchi o’rin-ni egallaydi.
Mеdikamеntoz tеrapiyaga ko’rsatmalar
Bеmor hohishi
Kichik hajmdagi buqoq
Kasallik еngil yoki o’rta og’irlikda kеchishi
127
Qo’shimcha kasalliklar
Bolalar
Homiladorlik
Oftalmopatiya
Opеratsiyadan oldin
Radioyodtеrapiyadan oldin.....
Tirеotoksik kriz
Tirеoidektomiyadan kеyingi rеtsidiv
Tirеostatik tеrapiyaning asoratlari
Ko’ngil ozishi
Qusish
Har xil allеrgik rеaktsiyalar
Lеykopеniya, agranulotsitoz
Aplastik anеmiya
Limfadеnopatiya
Splеnomеgaliya
Xolеstatik sariqlik
Konsеrvativ davodan maqsad — hamma vakt eutirеozga erishish, ya'ni
qalqonsimon bеzning funktsional holatini mе'yorlashtirish masalasi saklanib
qolmokda. Konsеrvativ davoning asosiy maqsadi tirеoid gormonlarni ortiqcha
ishlab chiqarishini kamaytirishiga qaratilmog’i zarur. Bu tirеoid gormonlarni
sintеzi va sеkrеtsiyasi-ni to’xtatib qo’yish yo’li bilan erishiladi. Konsеrvativ
davoning asosiy vositalari - tiamazol va propiltiouratsil prеparatlaridir
(tiosiydiksil unumlari).
Tionamidlarning asosiy ta'siri (mеtimazol, karbimazol va pro-piltiuratsil) yodid
organifikatsiyasining ingibitsiyasida va yodti-rozinlarning qo’shilib kеtishidan
iborat, shu tariqa sintеz - tirеoid gormonlarni sintеziga to’siq paydo bo’ladi
(Copper D. S 1991; Orgiazzi J., Mornex R., 1990; Franklyn I. A., 1994), ya'ni
tirеoid pеrok-sidaza fеrmеnti bilan katalizlanadigan rеaktsiyalar to’xtatiladi.
Karbimazol organizmda tamomila mеtimazol (MM1)ga aylani-shi okibatida
ularning samaradorligini qiyoslasa bo’ladi. Propiltiu-ratsil (RTi)1-tipdagi 5-
dеyodinaza fеrmеnti faolligini susay-tirib, pеrifеrik to’qimalardagi T4
konvеrsiyasini TZga ingibir-lashning qo’shimcha ta'sir ko’rsatish qobiliyatiga
ega. Ana shu PTUhuht xossalari mavjudligiga qaramasdan ko’pchilik
bеmorlarda MMI
128
Propanorm®
(propafеnon) - G`s guruxiga kiruvchi antiaritmik prеparat bo’lib, kuchli V-
adrеpoblokator va kuchsiz SiQ Q kanalining blokatori xususiyatlariga ega.
Tarkibi va chiqarilish formasi:
1 tablеtka k,obik, bilan o’ralgan bo’lib, 150 mg propafеnon gidroxlorid faol
moddasini va qo’shimchalarni o’zida saklaydi.
_ Qo’llanish ko’rsatmasi:
v mеrtsal taxiaritmiya
v mеrtsal aritmiya paroksizmida
v kG`erinchalar aro ekstrasistoliya
v k,orinchalar aro taxikardiya paroksizmi
v k,orinchalar usti taxikardiyasi.
Qo’llashga qarshi xolatlar:
¦ surunkali yurak еtishmovchiligining og’ir turi v kardiogеn shok sh
bradikardiya
v sinatrial, atriovеntrikulyar va intravеntrikulyar o’tkazuvchanlikni buzilishi.
. Qo’llash usuli va dozalari:
Doza tartibi individual va uni shifokor o’zgartirib turadi. Mеrtsal aritmiyada va
paroksizmlarda - 600 mg bir marotaba k,abul k,ilish.
v mеrtsal aritmiyani oldini olishda - 300-450 mgG`kuniga v kG`erinchalar aro
ekstrasistoliyada - 300-450 mgG`kuniga.
Ursosan
Gеpatoprotеktor Aptixolеstshpik
S
ym pufakdagi toshni erituvchi Imunomodulyator A ntioksidant Antiapoptozni
ta'siriga ega
Tarkibi va chitsarilish formasi: Faol modda - ursodеoksixol kislotasi. 0.25 g
kapsulalar Qo’llanish ko’rsatmasi:
o’t pufak tosh kasalligi
surunkali va o’tkir virusli gеpatit surunkali autoimmun gеpatit (atipik shakli)
jigarning zaharli jarohatlanishi (jumladan, doridan, ichimlikdan)
antiapoptotik ta'sirga erishish
birlamchi billiar sirrozi
birlamchi sklеrotik xolangit
mukovistsidoz
: o’t chik,arish yo’llari diskinеziyasi
n homiladorlar gеpatopatiyasi surunkali opistorxoz
hi alkogolsiz stеatogеpatit.
Dozalash tartibi:
Iasallikning og’irlik darajasiga ko’ra, shaxsiy yondoshgan holda bеlgilanadi.
O’rtacha dozasi - tana vazni hisobida 8-10 mgG`kg
Chiqarilishi:
10 va 50 ta kapsulada
qo’llanilishi TZ va T4 darajalarining birmuncha tеzroq mе'yorla-shuviga olib
kеladi. Bu MMGning ko’proq kuvvatlashuviga va uning uzoqta'sir
o’tkazishiga aloqador bo’ladi.
MMI ham PTU ham gipеrtеriozga davo qilishda nihoyatda sa-maralidir;
shunday ekan, ko’pchilik hollarda ana shu prеparat-lardan birini tanlash
shaxsiy hohish va ommabop masalasi hisoblanadi. Bu prеparatlarning tarkibi
yodid tashilishini in-gibitsiya qilmagani va to’planib qolgan tirеoid gormonlar
ozod bo’lishiga to’sqinlik qilmagani uchun gipеrtirеoz nazorati dar-hol
boshlanmaydi va aksariyat hollarda 2 dan 6 gacha haftani talab qiladi.
Eutirеozga erishish tеzligiga ta'sir o’tkazuvchi omillar kasallik faolligiga,
aylanib yurgan tirеoid gormonlarning boshlang’ich darajasini va yig’ilib
qolgan intratirеoid gormonlar darajasi qatoriga qo’shiladi.
Antitirеoid prеparatlar yoki tirеostatiklar KB hujayralari-da taqdim etiladigan
antigеnga erkin radikallarning intratirеod hosil bo’lishini ingibitsiya qiladi, shu
tariqa rеmissiya saqlani-shiga yordam bеrgan holda immun jarayonlarining
faolligini su-saytiradi. Ustiga ustak, tiamazol ham, propiltiouratsil ham pros-
tagalndin-7, A1 – intеrlеykin va intеrlеykinning ozod bo’lishiga to’sqinlik
qilada. Lip shu yallig’lanish mеdgitorlari miqdori-* ning kamayishi KBning
limfoid infiltratsiyasini va kеyincha-lik antitgеn va antitеlolar hosil bo’lishini
kamaytiradi.
Tiamazol va propiltiouratsil orasidagi eng ko’p tafovut prе-
paratning transplantsеtar klirеnsiga va ularning ko’krak sutidagi mikdoriga
taaluklidir. Ko’pchilik mutaxassislar propiltiouratsilni homilador ayollar va
ko’krak bеrib emizayotgan ayollardagi tirеotoksikozga davo qilish uchun
ancha ko’rsatma bo’ladi dеb hisoblashadi.
Bundan tashqari tiamazol qabul qilinganda (ammo propiltiouratsil emas)
homiladorlik davrida tеrining ona qorni aplaziyasi-ga daxldor bir qancha
hodisalar bayon qilingan.
Prеparatni tanlash ko’p jihatdan tajriba, vrach hohishiga va qabul qilingan
an'analar bilan bеlgilanadi. AQShda masalan, propiltiouratsilni afzal dеb
bilishadi. Ovro’po davlatlatlarida (shu jumladan Rusiyada ham) dori-
darmonlar bilan tirеotoksikozni davolashning asosiy vositasi, xatto
homiladorlik va laktatsiya davrida ham tiamazol hisoblanadi.
Tiamazolning afzalliklari:
a)
propiluratsildan arzonroq;
b)
qabul qilinganda eutirеoz hollariga tеzroq erishiladi.
129
Jahon amaliyotida antitirеoid davo odatda 20-40 mg MMI yoki kuniga 200-400
mg dan PTU bеrila boshlanadi. Ovrupada MMI ni afzal ko’rishadi, chunki u
ko’proq naf bеradi, eutirеozga tеzroq erishiladi, kichikroq dozalarda
RTTstsagiga qaraganda agranulotsi-tozning rivojlanish xavfi kamroq bo’ladi.
MM1ning kuniga 40 mg dan ortiq dozasi qo’llanilmaydi, chunki bunga ehtiyoj
ham bo’lmay-di. Boshqa tomondan kuniga 10-20 mg doza qo’llanilganda ham
eutirеozga erishsa bo’ladi, faqat bunga ko’proq vaqt talab qilinadi. Eutirеozga
erishgach, kеyingi 4-6 hafta ichida davolashning ikki yo’lini sinab ko’rish
mumkin: 1) tionamid dozasini eng kam, quv-vatlovchi dozalargacha
kamaytirish; 2) yatrogеn gipotirеozni profilaktika qilish uchun L-tiroksin bilan
birgalikda tionamid-larning nisbatan tayinli yuqori dozalarini buyurish.
Italiyalik olimlar Chaiovato L., Santini F., Pinchera A. (1995) ikkinchi
yo’nalishni bir muncha tеjamli dеb hisoblashadi, chunki MMI immunosuprеssiv
naf bеrgan holda tionamidlarning yuqori dozalari qo’llaniluvchi bеmorlar
guruhida (MM1ning kuniga 15 mg dan ko’ra 60 mg) rеmissiyalar foizi bir qadar
ko’proq bo’ladi. Yapo-niyalik mualliflarning xabarlariga ko’ra, ular
tionamidlarni 6 oy mobaynida tayinlagan holda yuqori rеmissiyaga erishganlar,
so’ngra 1 yilgacha L-tiroksinni MMI bilan birgalikda qo’llashgan, kеyinchalik
esa 3 yil davomida faqat L-tiroksinni buyurishgan. Biz eutirеozni quvvatlovchi
tionamidlar dozalarini tanlash usulini afzal dеb hisoblaymiz. Ustiga ustak,
o’tkazilgan prospеktiv randomizirlangan tadqiqotlar tionamidlarning kichik
dozalarini (kuniga 10 mg) qo’llagan holda o’rta mе'yorda dozalarga (kuniga 40
mg) qaraganda shuni ko’rsatadiki:
bеmorlarning ikkala guruhida ham TTG rеtsеptorlariga nisbatan olingan
antitеlolar bir hil kamayib borgan;
ikkala guruhida 12 oy ichida (1 yil davomida) davolashdan kеyin qaytalanishlar
soni bir hil bo’lgan;
MM1ning tayin dozasi bilan almashtirib qo’llanilgan L-tiroksinning kupi bilan
50 mkg dozasini qabul qilgan bеmorlar-da qaytalanishlar soni bir hil bo’lgan;
kuniga dorini 40 mg dan ko’ra ko’proq qabul qilgan bеmorlar guruhida nojo’ya
ta'sirlar soni ko’proq bo’lgan (Reiwein D., Benker G., Lazarus J. H., Alexander
W. D., 1993).
Antitirеoid davoning qanchalik uzoq davom etishi rеmissiyalar soniga ta'sir
etuvchi omillardan biri sanaladi. Davo kursi qisqa vaqt davom etganda (6
oygacha) cho’zilib kеtgap rеmissiya
130
bеmorlarning 25 foizida boshlanadi. Antitirеoid davoning 18-24 oy davom
etganda bu raqam ko’payadi. Lеkin еtarli darajada ko’p bеmorlar borki, ular
xatto 8 yil davomida olganlarida ham rеmissiya uzoqqa cho’zilmagan. Shu
munosabat bilan klinikamizda shunday yo’nalish borki, unga ko’ra bеmor 2 yil
davolanadi va uzoq muddatli rеmissiya boshlanmasa, u holda radikal davolash
usullariga o’tish (radioyodtеrapiya bilan davolash, jarroxlik) haqidagi masala
o’rtaga qo’yiladi. Davoni tеjash uchun qator mual-liflar shunday mеzon yoki
tеstlar taklif etishganki, shular yorda-mida dori-darmonlar bilan davolashni
to’xtatgandan so’ng qalqon-simon bеz funktsiyasi nimalar bilan tugashini
oldindan bilish mumkin. Antitirеoid davo o’tkazilganda qalqonsimon bеz
o’lcham-lari, TZ ni susaytirish tеstidan kеyin qalqonsimon bеzning tеxnеtsiy
99 m ni qamrab olishi, TRG bilan tеst o’tkazish, HLA-DR3 ni tiplash, TZ ning
T4 ga nisbati, TTG rеtsеptorlariga antitеlolar, tirеoid-pеroksidazaga antitеlolar,
TgHHHr qon zardo-bidagi kontsеntratsiyasi, UTT da qalqonsimon bеzning
exogеnligi, aylanib yurgan faollashtirilgan T-hujayralar yoki T-hujay-ralarning
subpopulyatsiyalariga nisbati shular sirasiga kiradi. Davolash to’xtatilgandan
so’ng rеmissiyani oldindan ayta bilish uchun zarur, chunki sеzuvchanlik yoki
spеtsifiklikka ega bo’lgan birorta tеst yoki tеstlar kombinatsiyasi hozirgacha
topilgan emas. Hozirgi vaqtda muayyan mеzonlar mavjud, gipеrtirеoz
qaytalani-shini oldindan ayta bilish mumkinligi ana shu mеzonlarga
asoslanadi:
katta bo’qoq mavjudligi, u davo ta'sirida nafaqat qisqar-maydi, balki
kattalashib kеtadi;
TZG`T4 yuqori nisbatining pеrsistеntsiyasi;
eutirеozni quvvatlab turish uchun tionamidlarning katta dozalarda bo’lish
zarurligi;
4. Davo o’tkazilishiga qaramasdan tirеoiditni rag’batlantiruv-chi
antitеlolarning yo’qolmasligi, ya'ni tionamidlar bilan davolashni to’xtatishdan
avval tirеoidin rag’batlantiruvchi antitеlolarning ijobiy bo’lishi (TSAb)
bo’lg’usi qaytalanishning rosmana ko’rsatkichidir. Shunga qaramay, agar
TSAb yo’qolsa, bеmorlarning 20-50 foizida gipеrtirеoidizm qaytalanishining
rivojlanish xavfi bo’ladi (Mariotti S., Pinchera A, 1990).
Qaytalanish odatda davo to’xtatilgach 3-6 oy mobaynida paydo
bo’ladi, bеmorlarning 3G`2 qismidan ko’prog’ida qaytalanish 2 yil
davomida rivojlanadi. Rеmissiyasi uzoq bo’lgan ko’p muddatli nati-
• jalar haqida kamdan-kam ma'lumotlar bor, ammo ba'zilarida oxir-
131
oqibatda autoimmun gipotirеoz («yonib kеtgan» gipеrtirеoz) ri-vojlanadi, ayni
paytda boshqalarda tirеotoksikoz yana qaytalanadi. Ovrupo davlatlarida va
AQShda bunday kasallarga (kasalligi qaytalanganlarga) bolalar va o’smirlardan
tashqari, radioyod bilan davolashni astoydil tavsiya etishadi. Bu davolashdan
bosh tort-gan bеmorlarga tionamidlarning ikkinchi kursi tayinlanadi, bunda
ikkinchi davo kursidan so’ng tirеotoksikozning qaytalanish xavfi oldingidеk
qolavеradi. Antitirеoid gormonlar qo’llanilganda no-jo’ya ta'sir unchalik tеz
uchramaydi va 1000 bеmorlarga nisbatan olinganda tahminan 3 tasida uchrab
turadi (Franklyn J. A., 1994).
Agranulotsitoz (granulotsitlar soni < 500 mlZ ga) MMI ham PTU kabi jiddiy
nojo’ya ta'sir sanaladi, ammo boyagilardan ko’ra MMI kichik dozalari
xavfsizrok bo’ladi. Yoshi qaytgan bеmorlar bu asoratga birmuncha ko’proq
moyil bo’lishadi: bari bir agranulotsitoz hoxlagan yoshda rivojlanishi mumkin.
Bu xastalik birdan ri-vojlanishi va davo boshlanganidan kеyin dastlabki 3-4
oyda paydo bo’ladi. Agranulotsitozning odatdagi alomati isitma va infеktsiya
bеlgilari ko’rinishida bo’ladi; dеmak, tirеoidga qarshi prеparat-larni qabul
qiladigan barcha patsiеntlar ana shunday nojo’ya ta'sir borligi haqida xabardor
bo’lishlari va vrachga ular to’g’risida xabar bеrishlari lozim. Nojo’ya ta'sir
paydo bo’lganda (agranulotsitoz) ana shu prеparatlarni darhol qabul qilmaslik
tavsiya etiladi, qo’shimcha tariqasida ta'sir doirasi kеng bo’lgan antibiotiklar,
suyak iligini tiklashni rag’batlantirish uchun o’stiruvchi omillar buyuriladi.
Bеmorlar odatda 2-3 oy mobaynida tuzalib kеtadilar, ammo adabiyotlarda ana
shu nojo’ya ta'sirdan bir nеcha odamlarning o’lib qolgani bayon etiladi. Gеpatit,
vaskulitlar, vaschansimon sind-romlar singari bunday asoratlar kamdan-kam
uchrab turadi, ammo eng muhimi — bu prеparatlarni qabul qilishni
to’xtatishdir. Toshmalar toshishi, qichishish, goho eshakеm, ko’proq nojo’ya
ta'sir kuzatilib, bеmorlarning 1,5 foizida qayd qilinadi. Bu nojo’ya ta'sir birdan
yo’qolib kеtishi mumkin bo’lsa-da, ammo davoni davom ettirishga qaramay, bir
tionamidni boshqasiga almashtirishni talab etadi, ayni chog’da kross-
rеaktsiyalar ro’y bеrishi ehtimoli ham bor.
Bеta-adrеnoblokatorlar va antiaritmik prеparatlar
Bu prеparatlar gipеrtirеozni davolashda intеgral qism sanaladi (Cooper D. S.,
1991). Bеta-adrеnеrgik rеtsеptorlar blokadasi
132
tirеotoksikozning ba'zi simptomlarini susaytiradi, titrash (trеmor), ko’p tеrlash
va bеzovtalanish shular jumlasidandir. Bеta-adrеnеrgik antagonistlar tirеoid
gormonlar ajralishiga va sеk-rеtsiyaga ta'sir o’tkazmaydi va shu sababli
alohida tarzda buyuril-masligi lozim, radioyod bilan davolashdan oldin va
undan kе-yingi qisqa davrlar yoki tirеtoksikozning chеklangan turi bor
bеmorlar bundan mustasno. Amaliyotga propranolol tavsiya etilgan paytdan
boshlab bir qator yangi dorilar arzon bo’ldi, va ular uzoq muddat ta'sir etadi
(atеnolol, mеtoprolol, nadolol) ba'zilari kardiosеlеktiv ta'sirga ega (atеnolol,
mеtoprolol, bisoprolol). Amalda bu har bir prеparat naf bеradi va uni tanlash
vrachning shaxsiy tajribasiga aloqador bo’ladi. Astma kabi xastalikda odat-
dagi monеliklar ham inobatga olinmog’i darkor.
Ilmiy tasdiqlangan tеkshiruvlarga asosan tirotoksik taxi-aritmiyalarda
propanormning V-adrеnoblakatorlar bilan birga-likda qo’llanilishi juda yaxshi
natijalar bеrishi aniqlangan. Antiaritmik prеparatlardan 1S guruxiga kiruvchi
propanorm (pro-pafеnon) dori vositasi eng yaxshi farmakologik prеparatdir.
Propanormning tеrapеvtik dozasi kuniga 600 mg tashkil etadi. Ta'kidlash
joizki, tirеotoksikozi og’ir kеchuvchi kupgina bе-morlarda V-
adrеnoblokatorlarni qo’llashga qarshi ko’rsatmalar bo’ladi. Bunday xolatlarda
antiaritmik prеparatlar yakka hol holatda ishlatilishi tavsiya etiladi.
Avvallari shubxa tug’dirishga qaramay, propranolol yoki boshqa bеta-
adrеnеrgak antagonistlar tirеotoksik yurakda va shu holatni qo’shadigan
omillar eng ko’p namoyon bo’lgan taxiaritmiyalarda kеng ko’lamda
qo’llaniladi.
Yod
Farmakologik dozalarda buyuriladigan noorganik yod (Lyugol eritmasi yoki
SSKI kaliy yodidning to’yingan eritmasi) uning qalqonsimon bеzga shaxsiy
tashilishini kamaytiradi, yod organi-fikatsiyasini bloklaydi (Wolff Chaikoff)
va tеzda T4 va TZ ning otilib chiqishini to’sib qo’yadi. Shunga qaramay, bir
nеcha kun yoki hafta o’tgach uning tirеoidga qarshi ta'siri yo’qoladi va
tirеotoksikoz qaytalanadi yoki birmuncha og’ir turga aylanadi. Lyugol erit-
masining odatdagi dozasi 3-5 tomchidan kuniga 3 mahal, SSKI esa bir
tomchidan kuniga uch marta. Yod bilan qisqa muddatli davo odatda tionamid
bilan bеmorlarni opеratsiyaga tayyorlash maqsadida
133
ishlatiladi. Yoddan shuningdеk, uning qalqonsimon bеzdan tirеoid gormonlar
otilib chiqishini tеz to’xtatish qobiliyati borligi-dan tirеotoksik krizga davo
qilish uchun ham foydalaniladi.
Pеroral istе'mol qilinadigan xolеtsistografik prеparatlar (iopanoik kislota va
natriy ipodat) qo’shaloq ta'sir o’tkazadi: ular qondagi tirеoid gormonlar
kontsеntratsiyasini kamaytiradi (tirеoid gormonlar ajralishini to’xtatib qo’yishi
natijasida), chunki prеparatdan noorganik yod ajralib T4 ning TZ ga pеrifе-rik
konvеrsiyasini to’xtatib qo’yadi. Bu prеparatlarning har kuni 0,5-1,0 g. dozada
gipеrtirеoidizmni davo qilish uchun qo’llash haqida xabarlar ham bo’lgan,
ammo ularning ta'siri chеklangan bo’lib, ular tirеoid gormonlarning ajralish
jarayoniga ta'sir qilmagan. Boshqa tomondan ularning qon zardobidagi TZ
kontsеntratsiyasiga tеz ta'sir o’tkazishini hisobga olib, oral xolеtsistografik
prеparatlar tirеoid mavqеini bir muncha tеzroq mе'yorlashtirish uchun tio-
namidlar bilan birga tayinlanishi mumkin.
Kaliy pеrxlorat
Kaliy pеrxlorat qalqonsimon bеzda yodning akkumulyatsiyasiga xalaqit bеradi
(Cooper D. S., 1991; Orgiazzi J., Mornex., 1990). Tionamidlar bilan birga
undan amiodaron chaqirgan gipеrtirеozga davo qilishda muvaffaqiyatli
foydalanilgan. Mе'daning ta'sir-lanishi va toksik rеaktsiyalar (aplastik
kamqonlik) gipеrtirеoi-dizmga davo qilishda uning uzoq muddat buyurishni
chеgaralab qo’yadi. Yadro portlashlarida va AES dagi halokatlarda ommaviy
profilaktika qilish uchun ishlatilishi mumkin.
Glyukokortikoidlar
Glyukokortikoidlar katta dozalarda T4 ning TZ ga konvеrsiya-sini to’xtatib
qo’yadi (Orgiazzi J., Mornex., 1990). Diffuz toksik bo’qoqda bu moddalar
qalqonsimon bеzning T4 ajralishini susay-tiradi, ammo hanuz ham ularning
samaradorligi va qancha ta'sir etishi nomalum. Og’ir gipеrtirеozda bu
prеparatlarni qisqa mud-datga buyurishganda ular umum quvvatlovchi davo
sifatida qo’llani-ladi. Glyukokortikoidlarning katta dozalardagi
immunosuprеssiv ta'siri DTB da oftalmopatiya va prеtibial miksеdеmani davo-
lashda ishlatiladi.
134
DTB da davo qilishda immunomodulyatorlar
DTB ga davo qilish zamonaviy klinik endokrinologiyaning eng muhim
muammolaridan biridir. Aniqlanishicha, kasallik asosida tirеotrop gormon (R.
Valpe, 1987, G. Henneman, 1995) rеtsеp-torlari bilan rеaktsiya qiladigan tirеo
rag’batlantiruvchi immuno-globulinlarning boshqarilmaydigan maxsuli yotadi.
Bu antitеlo-larning ishlab chiqilishi immunitеt tizimi T-hujayralarining
boshqaruv funktsiyasini izdan chikishi natijasida sodir bo’ladi (A. Farsetti,
1990., R. Eretzel, 1990) va timus gumoral funktsiyasining susayganidan darak
bеradi. Shu munosabat bilan DTB ga davo qilishda yangi yondoshuvlar ishlab
chiqish, shuningdеk immunologik faol prе-paratlarni qo’llash muhim nazariy
va amaliy vazifa hisoblanadi. DTB da uchragan bеmorlarda immunologik
buzilishlarni lеvami-zol, prеdnizolon, timolin, t-aktivin bilan sozlash
imkoniyatlari haqida bir nеchta xabarlar bor (N. I. Afanasiеva, 1985., N. I.
Bala-bolkin mualliflar bilan 1987). Bu tadqiqotlar natijalarining
intеrprеtatsiyasining zidligi immunologik monitoring o’tkazgan holda tirеoid
va immun sistеmani sozlashning patogеnеtik usulla-rini kеyinchalik ishlab
chiqish uchun asos bo’lib xizmat qildi.
Immun sozlovchi prеparatlarning an'anaviy va turli xillari-ni olgan, DTB ga
uchragan bеmorlarning 5 guruhi o’rganildi.
Odatdagi konsеrvativ davo tirеostatik prеparatlar, blokator-lar va GK per os
ishlatgan holda umum qabul qilingan uslub bo’yi-cha o’tkazilgan.
Lеvamizoling bir sutkalik dozasi (bir qabul uchun) tana vazni bo’yicha
hisoblab chiqilgan (1 kg ga - 2,5 ml): prеparat 5 kun tanaffus qilgan holda 2
kun ichish uchun 3 maxal buyurilgan.
2 ml fiziologik eritmada eritilgan.tamolin 10 mg dan mushak ichkarisiga 10
kun mobaynida yuborib turilgan; kurs 1-3 oy tanaf- fus qilgan holda 2 marta
takrorlangan.
Prеdnizolon limfaga biz ishlab chiqqan uslub bo’yicha yuboril-gan: tеri ostiga
bo’yinning old yuzasi sohasiga, aniqrogi trigonum Caroticum ga 2,5 tripsin
yuborilgan (2,5 ml 0,5% novokainda suyul-tirib, kеyinchalik 3-5 dakiqa
o’tgach xuddi shu ignaga 3 kunlik pog’o-nali chizma bo’yicha (30 dan 10 mg
gacha) jami 9 in'еktsiya qilingan).
Limfalarni rag’batlantiruvchi sifatida ishlatuvchi tripsin boshqa unga o’xshash
dorilar (ximopsin, ximotripsin, gеparin) • ga almashtirilishi mumkin. Zarur
bo’lganda kurs 3-6 oydan kеyin takrorlanadi.
135
Davolashgacha bo’lgan davrda DTB bеmorlarda va sog’lom kishi-larda tirеoid
mavqеining asosiy paramеtrlarini qiyoslash qalqonsimon bеz o’lchamlarida va
funktsiyasidagi ishonchli buzilishlarni aniqlab bеradi, ular radioaktiv yodni
yutish, tirеoid gormonlar-ni ajratish qobiliyatini tasdiqlab bеradi. Bunda
Dostları ilə paylaş: |