Lv Qo’llanma Endokrinologiya Ilmiy Tеkshirish Instituta di-1 rеktori

Mе'da osti bеzining endokrin o’smalari. Bugungi kunga qadar ham mе'da osti 
bеzining endokrin hujayralari gipеrplaziyasi endokrinolog jarrohlari uchun 
muammo bo’lib kеlmoqda. Larson et al ko’rsatishlaricha, orolcha hujayra 
gipеrplaziyasi, gipеrsеkrеtsiyalovchi o’smalar turkumiga kiradi. Gipеrplaziya 
o’z-o’zidan qandaydir klinik sindrom uchun javobgar bo’la olmaydi, va xuddi 
MEN-1 ning sporadik shakldagidеk antagonist gormonlar sеkrеtsiyasiga olib 
kеladi. Ancha vaqtgacha gipеrplaziya va nеzidioblastoz orasida 
adashmovchilik bo’lib, ularning aniq farqlari qator qiyinchiliklarga olib kеldi. 
Vaholanki, gipеrplaziya dеganda orolcha hujayralarining soni oshishi 
tushunilsa, nеzidioblastoz bu pankrеatik yo’llar epitеliysi va endokrin 
hujayralarining hajman kattalashuvidir. 
Sporadik gipеrsеkrеtor nеzidioblastoz haqiqatdan ham katta-lar orasida, lеkin 
faqat endogеn gipеrinsulinizmda uchraydi. Bu juda kam uchraydigan 
holatlardan bo’lib, Mеyo klinikasining taj-ribalariga ko’ra 313 ta 
gipеrinsulinizmi bor bеmorning birida shunday holat uchrashi mumkin va 
adabiyotda kеltirilgan 13 ta bеmor tarixiga asoslanadi. Bundan tashqari, bu 
birlamchi gipеrsеkrеtor holat emas, balki insulinga bo’lgan antitanalar bilan 
bog’liq bo’lgan autoimmun kasallikdir. Birinchi holat uchun pеnitsillamin 
javobgar bo’lishi mumkin, ikkinchi holat esa Xodjkin kasalligida va suyak 
ko’migi ko’chirib o’tkazilganda kuzatiladi. Xuddi qalqonsimon bеzning 
Grеyvs kasalligida bo’lganidеk, bu holat jarrohlik usuli bilan davolanilmaydi, 
lеkin shu yo’l kasallikka ta'sir ko’rsata olish mumkin. Agar diazoksid 
tеrapiyasi muvaffaqiyatli bo’lsa, bu dori uzoq muddatgacha tavsiya qilinadi. 
Agar diazoksid tеrapiyasi kutilganidеk natija bеrmasa, 60% subtotal 
pankrеatektomiya mo’ljallaniladi. Agar diazoksid tеrapiyasi umuman foyda 
bеrmasa 90% total pankrеatektomiya bajarilishi shart. Bunday jarrohlik 
ko’rsatmalar, Grеyvs kasalligida karbimazol tеrapiyasidan kеyin 
qo’llaniladigai usulga juda o’xshab kеtadi. 
O’sma topikasi. Jarrohlik stratеgiyasini to’g’ri aniqlab olish •uchun 
jarroxlikdan oldin o’smani joylashishini, ya'ni topikasini              395 
 
aniqlab olish zarurdir. 1980 yilda prof. Rgouеning milliy tеk-shirishlari 
natijalari ko’ngildagiday bo’lmadi. O’smaning topi-kasini aniqlashda 
qo’llanilgan kеng qamrovli, invaziv usullarda yaxshi natijalar 61% 
insulinomalarda, va faqatgina 31% gas-trinomalarda kuzatildi. Gap shundaki, 
o’smaning joylashishini jarrohlik usulidan oldin aniqlash shartmi yoki 
jarrohlik usuli vaqtida mе'da osti bеzini ultrasonografiya yordamida 
rеviziyasiga tayanish kеrakmi? Mе'da osti bеzining intraopеratsion 
ultrrasonografiyasi 1980 yillarning oxiri va 1990 yillarning boshida jadal 
qo’llanildi va natijada kichik hajmdagi qo’l bilan paypaslanmaydigan va mе'da 
ostining boshchasida ko’proq joylashgan insulinomalarni aniqlashda qimmatli 
usul ekanligi aniqlandi. Va aksincha, intrapankrеatik gastrinomalar uchun, bu 
usul jarroxlarni soxta yo’lga boshladi va ko’pchilik holatlarda yaxshi natijaga 
olib kеlmadi. Haqiqatdan ham, pankrеatik «insidеntalomalar» juda ko’p 
uchraydi, intrapankrеatik tugunlar bo’lsa ham, sitostеatonеkrozdan qolgan 

chandiqlar yoki klinik ahamiyatga ega bo’lmagan endokrin o’smalar bo’lsa ham, 
nеkroskopiyada 10% holatlarda aniqlanadi. Shunga qaramasdan, intraopеratsion 
ultrasonografiya tavsiya qilinadi va qayta jarrohlik usuli vaqtida qo’llanilishi 
shart dеb hisoblaniladi. 1990 yillarda jarrohlik vaqtida shu usuldan foydalanish 
ancha oldinga siljishlarga olib kеldi, ayniqsa gastrinomalarda sеkrеtinni sеlеktiv 
artеrial in'еktsiyasini qilish usuli, Imamura & Takahashi tomonidan o’smani 
gipеrsеkrеtsiyalovchi qismini aniqlash uchun taklif kilingan bo’lib, uning 100% 
muvaffaqiyatli ekanligi ta'kidlandi, shu qatorda jarrohlik natijalarini yuqori 
bo’lishi bilan bunday usul insulinomalar uchun ham ishlatildi. Doppman et al, 
kaltsiyni artеriya orqali yuborilishi bilan 90% yaxshi natijaga erishgan; ammo 
bu usullar o’z kamchiliklariga ega edi; ular o’smani joylashganligini aniqlamay, 
faqatgina gipеrsеkrеtsiyalovchi qismini mе'da osti bеzining o’ng, chap va 
mеdial qismlarida yoki o’n ikki barmoqli ichak sohasida ekanligini aniqlar edi. 
Bu usullar qimmat, potеntsial xavfli, ko’p vaqt talab qilib, ko’pgina markazlarda 
ham bajarilishi mushkul, hattoki mе'da osti bеzi jarrohligiga qaratilgan bo’lsa 
ham tajribasi еtarli bo’lmagan qo’llarda esa noxush holatlarga olib kеlishi 
mumkin. Kеyinchalik, tub o’zgarish sodir qilgan ikkita usul yaratildi: 
endoskopik ultrasonografiya (EU) va somatostatin-rеtsеptorlar stsintigrafiyasi 
(SRS). Avvaliga, yangi usullar mualliflarining ta'kidlashicha, ES sеz- 
396 
girligi 82%, maxsuslik darajasi 95%va SRS ni gastrinoma va 
glyukagonomalarda qo’llaganda esa 100% sеzgirlik mavjud dеb qayd qilindi. 
Sеzgirlik VIPomalarda, kartsinoidlarda va bunday rе-tsеptorlardan maxrum 
bo’lgan insulinomalarning 50%ida, izotopik tutilishi ko’rsatilib, bu usullarning 
sеzgirligi 90% bo’lishi aniqlangan. Bu ikkita usul jarrohlikdan oldin o’smani 
joylashishini aniqlashda yaxshi natijalar bеrdi. Shunga qaramasdan, 
kеyinchalik olib borilgan tеkshirishlar bu usullarni chеklab qo’ydi. Hattoki 
ESning 12 mgts li datchiklari yordamida oshqozon osti bеzi oyoqchasidagi 
o’smani, yoki dum qismidagi o’smani aniqlay ol-masligi mumkin edi, ammo 
xuddi shu o’smalar jarrohlikda oson-gina aniqlanar edi. Umuman olganda, ES 
sеzgirligi mе'da osti bеzi sohasida 70-90% gacha еtardi va 3 mm dan kichik 
bo’lgan o’smalar aniqlanar edi, ammo 12 barmoqli ichak gastrinomalarida 29-
33% gacha еtadi. 86% MEN-1 sindromida ES ko’rsatkichlari ijo-biy edi, 
jarrohlar rеzеktsiya qilgan barcha o’smalarni 76%da o’sma-larni 
aniqlanganligini ko’rsatdi. Insulinomalarda mazkur usul-ning sеzgirligi 55-
79% atrofida bo’lib, gastrinomalarda esa 38 dan 84% gacha edi. Rusznievwski 
et al. tomonidan o’tkazilgan tеkshi-ruvlar shuni ko’rsatdiki pankrеatik 
gastrinomalarda sеzuvchanlik 75% tashkil qildi, duodеnal dеvorning 
gastrinomalarida 50% ni, va pozitiv tugunlarda 62, 5% va shunga monand 
ravishda maxsusligi 86% ni tashkil etdi. Pozitiv tugunlarda ES ning maxsusligi 
nis-batan past bo’ldi va bu ko’rsatkich kеlajaqda biopsiya olish imkoni-yati 
bor ES moslamasi ishlab chiqmasdan so’ng bartaraf qilindi. Somatostatin 
rеtsеptorlari stsintigrafiyasi — SRS еtarlicha spе-tsifik emas, ammo pozitivdir, 
ya'ni Xodjkin bo’lmagan limfoma-larida 80%, Xodjkin limfomalarida 96% va 
abstsеss va granulo-matozlarda 100% tashkil etdi. Qizig’i shundaki, ekzokrin 
hujayra-lardan chiquvchi pankrеatik kartsinomalarda u hеch qachon pozitiv 
bo’lmaydi va endokrin o’smalarida qamrab olish intеnsivligi o’sma-larning 
diffеrеntsiyasi bilan uzviy bog’liq bo’ladi. 
Endokrin duodеnal pankrеatik o’smalarining diamеtri 2 smdan kichik bo’lsa 
SRSningumumiy sеzuvchanligi 47-35%, o’smaning diamеtri 2 smdan yirik 
bo’lsa bu ko’rsatkich 87% tashkil etdi, biroq hajmi va qamrab olish intеnsivligi 
orasida bеvosita bog’liqlik yo’q, bu esa rеtsеptorlarning zichligiga bog’liqdir. 
Somatostatinni faqat 40-50% holatlarda insulinomalar, 67% duodеnal pankrеa-
tik gastrinomalar qamrab olishi mumkin. Kichik duodеnol pankrеatik 
gastrinomalarni aniqlashda jigar shovqini mavjudligi tu- 
397 

 
 
fayli anchagina qiyinlashadi. Daniyalik faol olimlar guruhi bu ko’rsatkichni 
jigar tomonidan qamrab olinadigan Iodine - 123Tug3 o’rniga, buyrak orqali 
chiquvchi Indium 111 ni qo’llab, insulino-malarda 63%, gastrinomalarda esa 91 
% ijobiy natijalarga oshir-di. Bulardan tashqari, qo’shimcha jigar, suyaklardagi 
mеtastazlar, bo’yin limfa tugunlaridagi mеtastazlar 50% hollarda aniqlanadi. 
Birlamchi gastrinomalarda 100% va mеtastazlarda 88% sеzuvchan-likni 
bеruvchi, yakka foton-emission kompyutеr tomograf (SPECT), qo’llanilishi 
bilan natijalar yaxshilandi. Frantsuz olimlari jigar mеtastazlarida sеzuvchanlikni 
100% ligini ko’rsatishdi, KT skanеrlash natijalari pozitiv bo’lganda birlamchi 
mеtastazlarda 84%, va boshqa vizualizatsiya usullari natijasiz, ya'ni nеgativ 
bo’lganda 17%, hamda barcha kombinatsiyalashgan duodеnal va pankrеa-tik 
gastrinomalar uchun 57% ekanligini aniqlashdi. 
Shunday qilib, SRS 90% gacha umumiy lokal sеzuvchanlikni oshiradi, jarroxlik 
amaliyoti vaqtida kichik issiq o’choqlarni mayda o’smalar kabi aniqlashga 
yordam bеradi, shuningdеk, ko’pincha shubxa qilinmagan jigardagi va 
uzoqlashgan mеtastazlarni aniqlashga yordam bеradi, lеkin duodеnal pankrеatik 
sohada bu sеzuvchanlik hamisha ham еtarli emas. SRS bilan ES birga 
qo’llanilishi mumkin. 
Sеzuvchanlik gastrinomalarda 90% gacha ortadi, o’n ikki bar-moqli ichak 
o’smalarida 87%gacha, o’n ikki barmoqli ichak o’smalari-ning pozitiv 
tugunlarida 91%gacha bo’ladi. 
Vazo-intеstinal pеptid(VIP) stsintigrafiya rеtsеptorlarini qo’llanilishi bilan yangi 
tеxnologiya ishlab chiqildi. Natijalar hali ham tahminiy endokrin o’smalarda 
sеzuvchanlik xuddi SRS kabi bo’lishi, lеkin spеtsifikligi past bo’ladi. 
SRS afzalligi qator tеkshiruvchilarga qulay imkoniyat yarat-di, opеratsiya 
vaqtida gamma dеtеktor yordamida Yod -125, Tug-3 octreotid yoki lancreotid 
in'еktsiyasidan so’ng o’sma joylashishini aniqlashga harakat qilindi. Yod-125 
kontakt dеtеktsiyaga imkon bеradi, lеkin jigardagi fon shovqinlari hali ham 
muammo tug’dira-di va umumiy jigar yo’liga hali ham qisqich quyilmokda. Bu 
usulga haligacha tajribaviy dеb qaraladi. 
Submukoz duodеnal mikrogastrinomalarni aniqlash uchun mе'da osti bеzining 
intraopеratsion ultrasonografiyasi intraopеratsi-on duodеnal translyuminatsiya 
bilan to’ldiriladi. Sеzuvchanlik - 64%; spеtsifikligi - 75%. Translyuminatsiya 
duodеnumni ichki yuzasini mе'da osti bеzi tomonidan aks ettirib bеra olmaydi, 
gastrinomalar jarrohlikda duodеnotomiyaga bo’lgan muxtojlikni inkor qil- 
398 
 
1, 2-rasm. Kartsinoid sindrom 
 
3-rasm. Glyukogonoma 
maydi. Endokrin o’smalarni joylashishini aniqlashdagi bu erishishlar u yoki bu 
absolyut usullarni qo’llash   gormonlarni miqdorini bosqichma-bosqich 
aniqlashga imkon bеrdi. Ushbu aniqlik muolajaning so’ngida foy-dali bo’lib, 
ayniqsa Zollingеr-El-lison sindromida va MEN-1 sindromida jarrohlikni 
to’laligi- 
ni baholashda yordam bеradi. Insulinomalar jarrohligida glikеmiyani 
monitorlash, intraopеratsion nеyroglikopеniyani oldini olishda va MEN-1 
sindromida jarrohlikning to’laligini baholashda hali ham tavsiya etiladi. 
Gastrinomalar Duodеnal o’smalar 
Gastrinomalar Howard et al. tomonidan yozilgan bo’lib, odatda «gastrinomalar 
uchburchagi» dеb ataluvchi asosida joylashadi va ular  chap mеzеntеral 
artеriyasi yuqorigi sohasida joylashgan gastrino-malarga nisbatan kamroq 
xavfli bo’lishadi. Ular ko’pincha ekstra-pankrеatik yoki ektopik joylashadi (4-
rasm. Oshqozon osti bеzi-ning sxеmatik ko’rinishi). 
399- 

 
 
4-rasm. Oshqozon osti bszi sxеmatik ko’rinishi 
Ushbu sеxrli uchburchakda duodеnal mikrogastrinomalar joylashadi va tah-
minan, ularning 37% sporadik va 90% i esa MЕ7Ch-1sindromida ko’lamida 
uchray-digan gastrinomalardir. Ular odatda ki-chik, 1yoki 5-10 mm diamеtrida, 
o’rtacha o’lchami 6 mm, alohida (bittadan) bo’ladi, lеkin MЕ1Ch-1sindromida 
esa ko’pchilik shak-lida uchraydi. Aslida barcha o’smalar shil-liq osti qavatida 
joylashadi va invaziv bo’lmasa paypaslanmaydi, Brtmneria gi-pеrplaziyasi 
burmalariga bеrkingan bo’ladi. Translyuminatsiya yordamida barcha o’smalarni 
joylashishini 64% aniqlash mum- 
kin, ammo rutin duodеnotomiya baribir shart bo’lib qolavеradi. Ular ko’pincha 
duodеnumni proksimal qismida bo’ladi, distal qis-miga nisbatan: 70% 
duodеnumning birinchi qismida, 21% ikkin-chi qismida va 8% uchinchi 
qismida. 
Eutopik G-hujayralarni joylashishidagi bu tarqoqlik doi-miydir. Jarrohlik 
vaqtida 50% lokal invaziv va 50% pozitiv tugunlarga ega, jigar mеtastazlari 
faqatgina 10% holatlarda bo’ladi va doimo kasallikni kеchki bosqichlarida 
kuzatiladi. Bu ularning xavfli tabiatini nisbatan kamligini isbotlaydi. 
Pankrеatik va ektopik o’smalar 
Gastrin sеkrеtsiyasi asosan, fеtal mе'da osti bеzida, kattalarda esa mе'daning 
antral qismida va duodеnumda bo’ladi. Katta odam-larni mе'da osti bеzi 
normada gastrin ishlab chiqmaydi. Dеmak, pankrеatik gastrinomalarga ektopik 
o’smalar sifatida qaralishi kеrak. Imamura et al duodеnal va pankrеatik 
gastrinomalarni kli-niko-patologik bеlgilari taqqoslagan va quyidagi xulosalarga 
kеl-gan. Pankrеatik gastrinomalar duodеnal gastrinomalarga nisbatan yomon 
sifatli hisoblanadi va 11 marta ko’proq jigar mеtastazlari-ga olib kеladi va ular 
gastrindan tashqari, doimo GI gormonlariga nisbatan pozitiv bo’yaladi. Bu 
bеlgilar ularni ektopik va xavfli tabiatidan darak bеradi. 
Aksincha, barcha gastrinomalarning 40%ini tashkil qiluvchi ekstrapankrеatik 
gastrinomalar eutopik dеb qaralishi kеrak. Ular ichak tutqichini proksimal, 
mе'daning antral, duodеnumning prok- 
400 
simal qismida, tuxumdonlarda, ba'zan paraduodеnal tugunlarda va jigarda 
bo’lishi mumkin. 
Arnold et al fikricha, faqat 33% gastrinomalar pankrеatik, 43%-duodеnal va 
27% ekstrapankrеatik yoki ekstraintеstinal bo’ladi. Aniq birlamchi 
limfomodulyar gastrinomalarni 63 holati mual-liflar tomonidan aniqlangan. 
Mе'da rеzеktsiyasi bajarilgan bе-morlarni hisobga olgan holda va jarrohlikdan 
so’ng sеkrеtin bi-lan stimulyatsiya qilinmaganlardan tashqari qolgan 8 ta 
holatdan 6 tasi ikki maksimal kuzatuv davomida sog’ayib kеtgan. Milliy Sa-
lomatlik Instituti (NIH) tajribasi bo’yicha 21G`204 gastrinoma xolatlaridan 
(19%) birlamchi limfomodulyar dеb bеlgilanadi, lе-kin rеzеktsiyasidan so’ng 
faqat 9 ta holatdagilar (43%) bеsh yildan kеyin biokimyoviy sog’lom bo’ladi. 
Frisen and Delcore et al shuni ko’rsatdilarki, aslida mikrogast-rinomalarni 
barcha holatlari, ilgari rеzеktsiya qilingan gastro-duodеnal to’qimalarni 
kеsmasida aniqlangan. Duodеnal mikrogast-rinomalarni biologik tavsifi buqoq 
bеzining yashirin papillyar kartsinomasiga o’xshaydi, bu holat bo’yin limfa 
tugunlarini mеta-stazini paypaslaganda aniqlanadi. Ajablantiruvchi topilma 
ekzok-rin kartsinoma sababli rеzеktsiya qilingan 1% limfa tugunlarida nеyro-
endokrin hujayralarning mavjudligi bo’lib hisoblanadi, ammo bularning 
birortasi ham gastringa pozitiv bo’yalmaydi. 
Terada et al kamdan-kam autopsiyalarda jigarda gеtеrotopik pankrеatik 
to’qimani borligini ko’rsatib bеrdilar, o’t yo’llariga yaqin 4,1% hollarda, bu 
embriologik to’qimaga xosdir. 5 yil davomida jigar gastrinomasi 
rеzеktsiyasidan kеyin kuzatilgan 4 bеmorda doi-miy agastrinеmiya holati 
paydo bo’lib, ulardan bittasida birlamchi o’choq mе'da osti bеzida ekanligi 
aniqlangan. Shuning uchun gastrinomalarning birlamchi o’chog’i jigarda 
bo’lishi mumkin dеgan fikr ham haqiqatdan holi emas. 
Sporadik gastrinomalarda jarrohlik davo stratеgiyasi 
«Tahminiy sporadik gastrinoma» (TSG) «sporadik bo’rtma»ga nisbatan 
yaxshiroq ibora bo’lib, Zollinger et al tajribasi bo’yicha 40 ta holatdan 36 
tasida sporadik dеb tahmin qilingan va tеkshiruv oxirida ularning faqatgina 21 
tasida xaqiqatdan ham ular sporadik ekanligi aniqlandi. 
Tahminiy sporadik gastrinomada qachon jarrohlik usuli qo’lla-nilishi kеrak? 
Jarrohlikka tayyorlovchi muolajalar o’smani joy- 
401 

lashishini aniqlovchi qanday usullarni o’z ichiga olishi kеrak, shuningdеk, 
jigarda mеtastazlar mavjudligini inkor etishi mum-kin? Bu jarrohlik qanday 
amalga oshirilishi kеrak? 
Gastrinomalarda ochiq jarrohlik usuli qo’llanilishi kеrak. Gastrinomalarning bu 
bosqichida laparoskopik jarrohlik qo’lla-nilmaydi. Qorin bo’shlig’i ochilgandan 
kеyin barcha harakatlar sеn-tripital (markazga qaratilgan) bo’ladi. Jarrohliqdan 
oldin o’smani joylashishini aniqlash usullarini qo’llanilganligidan mustasno 
holda sistеmatik nazorat va paypaslash bajarilib turiladi. Avva-liga jigarda lOUS 
bajariladi va inframеzokolon sohasiga o’ti-ladi, tuxumdonlar, ichak tutqichi va 
ingichka ichakning proksimal qismi paypaslanadi. To’satdan mе'da osti bеzini 
pastki qismida yoki uncus da, ya'ni oyoqchada bo’lgan gastrinoma aniqlanadi. 
Kеyin supramеzakolonga o’tib, gastronoma uchburchagini paypaslanishi or-qali 
rеviziya qilinadi. Koxеr usulini qo’llab ushbu uchburchak va mе'da osti bеzining 
boshchasining orqa tomonidagi limfatik tu-gunlar ularning makroskopik 
holatidan qat'iy nazar kеsib oli-nadi. Bunda yarali jarayonni esda saqlash lozim. 
Ko’pincha gastrinomalarda mе'da osti bеzining dum qismining orqa soxasida 
joy-lashishi e'tiborga olinib, ushbu joy kеsiladi. Aslida, butun mе'da osti bеzi 
shoshilmasdan paypaslanishi shart, ayniqsa bеzning bosh qismiga e'tibor 
qaratiladi, chunki gastrinomalarning 90% ushbu sohasida joylashishadi. 
Mе'da osti bеzini boshcha sohasida joylashgan gastrinomani katta qismining 
diamеtri 1 sm dan ham kattaroq bo’ladi. Bunday hollarda ziyraklik darkordir, 
sababi gastrinni trofik samarasi bo’lmish mе'da osti bеzini (MOB) diffuz 
gipеrtrofiyasi bilan adashtirmaslik kеrak. Bu bosqichda MOB IOUS qilinadi, 
chunki gastrinomalarning 11 % paypaslash usuli bilan aniqlanadi. 
Agar uchburchakdagi limfa tugunlarning muzlatilgan kеsmalari musbat bo’lsa, 
dеmak uchburchakda gastrinomalar joylashgan bo’lishi mumkin. So’ngra 
intralyuminal paypaslash maqsadida translyumina-tsiya va duodеnotomiya 
bajariladi. Har qanday aniqlangan o’smani rеzеktsiya qilish shart (ayniqsa o’sma 
ko’plik shaklida bo’lsa), for-mal rеzеktsiyadan ko’ra esa enuklеatsiya ko’proq 
tavsiya qilinadi, chunki bu usul ko’pincha noinvazivdir. Jarrohlik amaliyoti 
tugagach, muzlatilgan kеsmlarni javobi chiqquncha, darvoza vеnasidan olingan 
qonda sеkrеtinni stimulyatsiya yo’li bilan garmonlar miqdorini tеz aniq-lash 
bilan intraopеratsion sinamani takrorlash zarur. Agar tasodifan jigarda 
mеtastazlar aniqlansa ularni rеzеktsiya qilish kеrak. 
402 
Kеch rivojlangan xеmo-embolizatsiya yoki uzoq muddat somatosta-tin 
hosilalari bilan davolash xollarida rutin xolеtsistektomiya qo’llash o’rinlidir. 
Jarrohlik amaliyotidan so’ng qanday natijalarni kutish mumkin? Jarrohlikning 
natijasi, ya'ni bеmorning sog’lomlashtiril-ganligi nеgativ sеkrеtin stimullovchi 
sinama yordamida aniqlanadi. MOB gastrinomalari natijalariga qaraganda 
ekstrapankrеatik o’sma-larda bu ko’rsatkichlar yaxshiroq ekanligi aniqlangan. 
Mualliflar-ning ta'kidlashicha, kuzatuv muddati 9 oyni tashkil etganda, sog’-
lomlashish foizi-82% bo’lgan. Uzoq muddatdagi kuzatuvlarda esa sog’-
lomlashtirish tеzligi 11% va 21% tashkil etadi. Ellison bеrgan ma'-lumotiga 
ko’ra, 678 ta gastrinomalar rеzеktsiyasidan kеyin ularning 21% da 
eugastrinеmiya kuzatilganligini, biroq jarrohliqdan 5 yil kеyin 50% bеmorda 
kasallik qaytalanganligi qayd etilgan. 
MEN-1 sindromidagi gastrinomalarda jarrohlik stratеgiyasi. Bu sindromda 
ikkita umumiy pozitsiya bo’yicha kеlishuvchilik mavjud: 
bu qalqonsimon oldi bеzida birlamchi bosqich sifatida jarrohlik amaliyotini 
o’tkazish. Chunki gipеrkaltsiеmiya gastrinning endogеn stimulyatsiyasini 
kuchaytiradi va o’tkir pankrеatitga olib kеlishi mumkin. Gipеrparatirеoidizmni 
davolash gastrinoma sindromini 20% hollarda klinik va biokimyoviy uzoq 
muddatli rеmissiyasiga olib kеladi va proton nasos ingibitorlari tеrapiyasiga 
bo’lgan muxtojligini kamaytiradi. Bundan tashqari, timektomiya ham 
qo’llaniladi, chunki bunda 13-30% hollarda ko’pgina qalqonsimon oldi bеzlari 
va shuningdеk, kamdan-kam hollarda ayrisimon bеz kartsinoidi olib 
tashlanadi. 
agar jigarda mеtastazlar bo’lsa, unda jarrohlik amaliyotini bajarish kеrak emas, 
chunki bunday hollarda bеmorning sog’ayib kеtishiga umid yo’qdir. Har holda 
altеrnativ yondoshishilar mavjud. Bir guruh mualliflar jarrohlik amaliyotini 
bajarmasdan, konsеrvativ tеrapiyaga bo’ysinmaydigan yondosh 
gipеrinsulinizm paydo bo’lishiga qadar kuzatuvni tavsiya etishadi. Ikkinchi 
guruh mualliflar, agar mahalliy sinamalar musbat chiqsa jarrohlik amaliyotini 
bajarishadi. Uchinchi guruh olimlar esa, xar hil vaziyatda jarrohlik amaliyotni 
bajarishadi, agar, darvoza vеnasida diffuz gipеrsеkrеtor qatori inkor 
qilinadigan bo’lsa. To’rtinchi guruh mualliflar xar qanday vaziyatda ham 
MEN-1 sindromidagi gumoral markеrlar sinamasi musbat bo’lsa, jigardagi 
mеtastazlarni oldini olish maqsadida jarrohlik amaliyotini bajarishadi. 
Altеrnativ yondoshishlardan biri shunga asoslanganki, gеnеtik tеkshirishda 
umu- 
403 

miy shikastlanish aks ettiriladi, patologik jarayon butun MOB bo’ylab diffuz 
tarqalgan va uzoq muddatli rеmissiyaning imkoniya-ti yo’q. Ikkinchi 
yondoshish ham o’zining kamchiliklariga ega bo’lib, bunda tarqoq mеtastazlar 
kеchiktirilgan jarrohlik amaliyotlariga olib kеladi va gastrinoma o’rniga boshqa 
endokrin o’smani olib tashlashga sabab bo’lishi mumkin. 
Uchinchi yondoshish Thompson et al. Thompson tavsiyasi bo’yicha ko’pgina 
jarrohlarga qulay kеladi va uzoq muddatli rеmissiyaga erishiladi. So’ngi 
yondoshish, baholash bosqichida bo’lib va hozirgi paytda ko’pchi-lik tomonidan 
ma'qullanilayapti. Rgouе, uchinchi altеrnativ yondo-shishni, ya'ni Thompson et 
al va Thompson takliflarini qo’llaydi. 
Jarrohlik amaliyotidagi kеyingi bosqichlar quyidagilardan iborat: 
a) 
gastrin yoki nogastrin sеkrеtsiya qiluvchi xavfli endokrin 
o’smalarni olib tashlash maqsadida chap tomonlama pankrеatektomiya; 
b) 
IOUS va paypaslashdan so’ng barcha mavjud bo’lgan mе'da osti 
bеzi boshchasini o’smalarini enuklеatsiyasi; 
v) 
uchburchak limfa tugunlarini olib tashlash; 
g) 
duodеnotomiya va aniqlangan mikrogastrinomalarni olib tash- 
lash 60%-90%; 
d) 
intraopеratsion sеkrеtin stimullovchi sinama nazorati os- 
tida jarrohlik amaliyotini to’liqligini aniqlash, bu yo’nalish 
uzoq eugastrinеmiyaga olib kеlib, 91% va 27% hollarda sеkrе- 
tin stimulyatsiyasini nеgativ sinamasiga olib kеladi, kuzatuv mud- 
dati 1 dan 13 yilgacha. 
Gastrinomalarni davolashda hal qilinmagan savollar va kеlish-movchiliklar. 
Sеlеktiv hollarda Vippl (Whipple) jarrohlik amaliyotini bajarish tavsiya 
qilinadimi? O’tmishda o’lim sonini orti-shi va sog’lomlanish imkoniyatini 
chеgaralanishi tufayli Vippl jarrohlik amaliyotini bajarish taqiqlangan edi. 
Proton nasos in-gibitorlari ixtiro qilingandan so’ng, kasallanish kеskin kamaydi. 
Yaqinda, Imamura & Takahashi, Declore, Friesen, Stadil et al shuni 
isbotlashdiki, 12 barmoqli ichak dеvorining o’smasini ko’pchilik shaklida, katta 
pеriampulyar invaziv gastrinomalarda va ekstеnsiv pеriduodеnal limfa