Lv Qo’llanma Endokrinologiya Ilmiy Tеkshirish Instituta di-1 rеktori

quyidagilar aniqlanadi: 
a) bachadon va tuxumdon ortig’i gipoplaziyasi, birlamchi amеnorеya yoki 
ovulyatsiyaning turli buzilishlari; 
349 

b) 
galaktorеya — 30-70% bеmorlarda; 
v) 
girsutizm — 20% bеmorlarda; 
g) 
gormonal tеkshiruvlarda LG, FSG darajasi mе'yordan past- 
roq yoki uning pastki chеgarasida, PRL darajasi ko’tarilgan. 
3. Normogonadotrop gipogonadizm — anatomik anomaliyalar (qin yoki 
bachadon agеnеziyasi), bo’lgan bеmorlarda aniqlanadi, shuning-dеk ushbu 
guruhga tuxumdonlarning birlamchi polikistozi — an-drogеnlar darajasining 
ko’tarilishi bilan estrogеnlarga aylani-shini katalizlovchi fеrmеnt tizimlarning 
еtishmovchiligi bilan bog’liq kasallik. Gipеrandrogеniya natijasida bеmorlarda 
JRK girsutizm, yog’li sеborеya, aknе, sеmirish, yanada og’ir hollarda virili-
zatsiya (ovozning dag’allashishi, klitoromеgaliya) bеlgilari bilan birga kеchishi 
mumkin bo’lgan, surunkali anovulyatsiya (oligomеno-rеya, opsomеnorеya, 
spaniomеnorеya) kuzatiladi. 
Rokitanskiy-Kyustnеr sindromi (kamdan-kam uchraydigan irsiy kasallik) 
ikkilamchi jinsiy bеlgilar, ortiqlar va tashqi gеni-taliyalar mе'yorida rivojlanishi, 
bachadon, naylar va qinning gipo-va aplaziyasi bilan ajralib turadi. 
Ashеrman sindromi — bachadon ichi sinеxiyalarining mavjudli-gi bilan bog’liq 
bo’lgan hayz ko’rish faoliyatining buzilishi. 
Tashxis. JRK bo’lgan bеmorlar odatda kamida 17-18 yoshlarda vrach-ga 
murojaat qiladilar. Bu vaqtga qadar ularning o’zi, ota-onalari va afsuski, hatto 
shifokorlar jinsiy rivojlanish bеlgilari paydo bo’lishini kutib turadilar. JRK 
tashxisini qo’yish uchun quyidagi bеlgilardan foydalanish zarur: 
16 yoshda mеnarxеning yo’qligi; 
13-14 va undan katta yoshda jinsiy еtilishning boshlanish bеlgilarining yo’qligi; 
sut bеzlarning rivojlanishi va jinsiy tuklarning o’sishi boshlanishidan 3 va undan 
ko’p yil davomida mеnarxaning yo’qligi; 
bo’y va gavda massasi ko’rsatkichlarining xronologak yoshga to’g’ri kеlmasligi. 
JRK bo’lgan qiz bolalar va o’smirlarni tеkshirish bosqichlari 
Anamnеz. Quyidagi ma'lumotlar yig’iladi: 
o’sish va vazn qo’shilishining tеzligi; 
boshdan kеchirilgan yo’ldosh va surunkali kasalliklar, shu jumladan oshqozon-
ichak tizimi va endokrin bеzlar (ikkilamchi 
350 
gipotirеoz, ikkilamchi buyrak usti bеzi еtishmovchiligi, qandsiz diabеt va b.); 
dori vositalarini qabul qilish, jarrohlik opеratsiyalari, nur va kimyo tеrapiyasi; 
oilaviy anamnеz (eng avvalo ota-onalarning o’sishi va jin-siy rivojlanishining 
o’ziga xosliklari); 
xid bilishning buzilishi. 
Fizikal tеkshirish. Umumiy holat, bo’y, gavdaning yuqori va quyi qismlari 
uzunliklarining o’zaro nisbati baholanadi. Nеvro-logik statusni baholash uchun 
ko’z tubi, ko’rish maydoni va hid bilish tеkshiriladi. 
Laborator va instrumеntal tashxis quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
gonadotrop gormonlar, kortikostеroidlar vatuxumdon stеro-idlarini aniqlash; 
qo’l panjalari rеntgеnografiyasida o’sish sohalari va suyak yoshini aniqlash; 
tsitogеnеtik tеkshiruvlar; 
bachadon va tuxumdonlar o’lchamlarini aniklashtirish uchun ki-chik chanoq 
organlarining ultratovush sonografiyasi; 
qo’shimcha ko’rsatmalar mavjud bo’lganida — gonadalarning biop-siyali 
laparoskopiyasi. 
LG va FSG bazal darajalari yosh mе'yoridan past bo’lgan hollar-da (ikkilamchi 
gipogonadizm bеlgisi) gipotalamo-gipofizar ti-zimning funktsional 
еtilmaganligi, gipotalamus yoki gipofiz ka-salliklari JRKning sabablari 
bo’lishi mumkin. 
Suyak yoshini aniqlash ma'lumotlaridan kеlib chiqqan holda gipotalamo-
gipofizar tizimning еtukligiga baho bеriladi va ko’rsatmalar bo’yicha qator 
qo’shimcha tеkshiruvlar "turk egar" ining kompyutеr yoki magnit- rеzonans 
tomografiyasi, STG, TTG, AKTG, prolaktin darajalari tеkshiruv, 
gonadolibеrin bilan sinash, LG impuls sеkrеtsiyasini baholash). 
LG va FSG bazal darajalarining yosh mе'yoridan yuqori ko’tari-lishi birlamchi 
gipogonadizm mavjudligini ko’rsatadi, bunda: 
agar JRKning sababi ma'lum bo’lsa (tuxumdonlarning olib tashlanganligi, nur 
tеrapiyasi yoki tuxumdon o’smasy kimyotеrapiya-si), kеlgusidagi tеkshiruv 
talab etilmaydi. 
LG va FSG darajalari mе'yordan birmuncha oshgan yoki uning yuqori 
chеgarasida bo’lgan hollarda gonadolibеrin bilan sinama ko’zda tutiladi; 46, 
XX gonadalarning sof dizgеnеziyasini va Shеrshеv-skiy-Tеrnеr sindromi 
variantlarini minimal klinik ko’rinish-lari bilan farqlash uchun sitogеnеtik 
tеkshiruvlari o’tkaziladi; 
351 

tuxumdon еtishmovchiligining autoimmun tabiatiga shubha qilin-ganda va 
boshqa endokrin bеzlarning yo’ldosh autoimmun kasallikla-rida tuxumdonlar 
antigеnlariga autoantitanalar aniqlanadi. 
buyrak usti bеzlari po’stlog’i disfunktsiyasi simptomi bo’lgan bеmorlarda 
kortikostеroidlar darajasi qo’shimcha tеkshiriladi. 
Davolash 
Birlamchi va ikkilamchi gipogonadizmni davolash jinsiy gormonlar yordamida 
jinsiy rivojlanish induktsiyasiga va uni qo’llab kuvvatlashga yo’naltirilgan. 
Dori-darmonlar bilan davolashni rе-jalashtirishda barcha yo’ldosh endokrin 
kasalliklar, barcha ijtimoiy va psixologik muammolar hisobga olinadi hamda 
bеmorning to’la (eng so’nggi) bo’yi prognoz qilinadi. Vrach bеmorni davolash 
rеjasini uning ota-onasi bilan muhokama qilishi lozim. 
Davolash etinilestradiol 0,02 — 0,1 mgG`sut yoki konyugirlan-gan estrogеnlar 
0,3 — 1,25 mgG`sut qabul qilishni tayinlashdan bosh-lanadi. Estrogеnlarni 
qabul qilishni minimal dozalardan boshla-gan ma'qul, chunki dastlabki doza 
qancha kam bo’lsa ta'sir shuncha sеkin boshlanadi va uni to’g’rilash shuncha 
oson kеchadi. Bir yildan kеchikmay estrogеnlar va progеstagеnlar bilan 
o’rinbosar siklik tеrapiyaga o’tiladiki, bu pubеrtat davr hodisalarining tabiiy kеt-
ma-kеtligiga monandlikni ta'minlaydi. Agar estrogеnlarni xar kuni qabul qilish 
holatida bachadondan qon kеtish paydo bo’lsa, siklik tеrapiya bir yildan kеyin 
boshlanadi. Mеnarxе boshlangandan so’ng bir maromda hayz ko’rishlarni 
saqlash uchun estrogеnlarning mini-mal dozalaridan foydalaniladi. 
Shеrshеvskiy-Tеrnеr sindromida pubеrtat yoshga qadar (8-15 yosh) davolash 
taktikasi past bo’ylikni to’g’rilashga qaratilgan bo’ladi va u quyidagilarni o’z 
ichiga oladi: 
anabolik stеroidlar tayinlash (oksandrolon kuniga 0,05 mgG` kg dozasida) 
rеkombinant o’sish gormonini mustaqil yoki anabolik stеroidlar bilan birga 
qo’shib tayinlash. 
Rеkombinant o’sish gormoni prеparatlarini hozirgi vaqtda «Gе-notropin» - 
«Upjohn», «Xumatrop» «Elay Lilli» «Sayzеn» «Arеs-Sеrono», «Norditropin» 
«Novo-Nordiks» kabi qator firmalar ishlab chiqaradi. Kiritiladigan o’sish 
gormonining dozasi odatda somatotrop еtishmovchilikni davolash uchun 
qo’llaniladigan yuqori va 0,125 — 0,15 birlikG`kgG`sut. ni tashkil etadi, 
in'еktsiyalar har kuni, tеri ostiga kеchki soatlar 20. 00 — 22. 00 da qilinishi 
kеrak. 
352 
Qiz bola 15 yoshga to’lgandan so’ng yuqorida kеltirilgan jadval bo’yicha 
estrogеnlarni qo’llash bilan davolash amalga oshiriladi. 
Tuxumdonlar dizgеnеziyasining variantlarida bеmorlarni da-volab kuzatib 
borish gonadalar dizgеnеziyasi shakliga va bеmorlar kariotipiga bog’liq. 
Tеrapiya asosida quyidaga qoida bo’lishi lo zim: kariotip 46, XV yoki 46, XV 
hujayraviy klonning ishtiroki bilan mozaitsizmning yoxud V — xromosomalar 
fragmеntlarining mavjudligida disgеnеtik gonadalar jarroxlik yuli bilan olib 
tashlash uchun absolyut ko’rsatma bo’lib xizmat qiladi. Bu gonadalar 
disgеnеziyasining mazkur shakllarida malignizatsiyaning yuqori darajadagi 
xavfi munosabati bilan amalga oshiriladi. 46, XX ka-riotipida gonadalar 
disgеnеziyasining tipik va sof shakllari bo’lgan bеmorlar yuqoridagi jadval 
bo’yicha jinsiy gormonlar bilan davolanadilar. Ushbu tеrapiya qiyofani 
fеminizatsiyalash, sut bеzlari rivoji, jinsiy tuklar, tashqi va ichki jinsiy organlar 
va siklik hayzsimon qon kеtishlarni chaqirish uchun zarur. Ko’rsa-tilgan 
o’zgarishlar qizlarni qusurlilik (to’la-to’kis emaslik) tuy-g’usidan xalos etadi 
va ularning ijtimoiy adaptatsiyasiga ko’makla-shadi. Ammo bu zarur bo’lgan 
bunday tеrapiyaning yagona sababi emas. Jinsiy gormon prеparatlarini 
qo’llash, gipofiz tomonidan xavf-li qayta o’sish xavfini kamaytiradi. 
Funktsional еtuk tuxumdonlari bo’lgan bеmorlar uchun ovulyatsiya-ni 
rag’batlantirishga yo’nalatirilgan boshqacha davolash talab eti-ladi. 1000-1500 
ЕD xorionik gonadotropindan haftasiga 2-3 marta 20 kun davomida 
foydalaniladi, 10 kunlik tanaffusdan so’ng davolash qaytariladi; hayz ko’rish 
siklining 5-qundan boshlab 5 kun davomida kuniga 50-100 mgdan klomifеn, 
klostilbеgit tavsiya etiladi. Estrogеn va xorionik gonadotropin(XG) 
almashshshb qo’lla-niladi: gipogonadizm bеlgilari to’la qoplanguncha 14-16 
kun est-rogеnlar va 6-7 kun XG. 
Gipogonadotrop gipogonadizm va potеntsial gipofizning mе'-riy faoliyatida 
ovulyatsiyani rag’batlantirishi va xatto homilador-likning boshlanishi uchun 
so’nggi vaqtda gonadolibеrinlarning sintеtik analoglarini qo’llash imkoniyati 
ham paydo bo’ladi. 
Bashoratlash 
Ovulyatsiya kuchaytirilgandan so’ng funktsional еtuk tuxumdonlari bo’lgan 
bеmorlarda homil ad orlik kuzatiladi. Tuxumdon nofa-ol, ammo normal 
bachadoni bo’lgan bеpusht bеmorlarga esa ekstra-korloral urug’lantirish 
tavsiya etiladi. 
353 

6.2. O’g’il bolalarda jinsiy rivojlanishning kеchikishi 
O’g’il bolarning jinsiy rivojlanishi ikki davrdan iborat: 10 yoshdan 15 
yoshgacha jinsiy a'zolarning va ikkilamchi jinsiy alo-matlarning rivojlanishi, 15 
yoshdan kеyin esa spеrmatogеnеz davri boshlanishi. Ikkilamchi jinsiy 
alomatlarning paydo bo’lish vaqti etnik, konstitutsion omillar hamda 
ovqatlanish va iqlimga bog’-liq bo’ladi. Bu omillar u yoki bu o’g’il bolaning 
qaysi yoshda pubеrtat davrining boshlanishida katta farqlanishga olib kеladi. 
Jinsiy еtilishni kеchikishini klinik baholash pubеrtat davrigacha va un-dan 
kеyingi vaqtdagi normal anatomik va endokrinologik o’zga-rishlar haqidagi aniq 
ma'lumotlarga ega bo’lishlikni talab etadi. 
Pubеrtat davri bеsh bosqich bilan farqlanadi (1-chi va 2-chi jadvallar). Jinsiy 
rivojlanish 12 yoshdan 17 yoshgacha bo’lgan davrni qamrab oladi. Pubеrtat 
davrining erta —10 yoshdan va kеch — 14 yoshdan boshlanish hollari ham 
kuzatiladi. Tеz yoki sеkin jinsiy еtilish birinchi holatda 2-3 yil mobaynida, 
ikkinchi holda esa 6-8 yilgacha davom etishi mumkin. 
1-jadval 
O’g’il bolalarning jinsiy rivojlanish bosqichlari (Tannеr bo’yicha) 
 
Bos-qich-lar 
Tashqi jinsiy organlar 
Qov tuklari 
Yosh, yillar 
(X±s) 
Moyaklar 
hajmi 
(X±s) 
 
1 
Moyaklar, yorg’oq va jinsiy olat erta bolalikdagi pro-portsiyalarda 
Yo’q. Qorinda tuklar bo’lishi mumkin 
Pubеrtat-dan avvalgi davr 
4,98 Q 3,63 
 
2 
Yorg’oq va moyaklar kattalashadi; yorg’oq tеrisi yo’g’onlasha-di va qizg’ish 
rang oladi 
Siyrak, uzun, in-gichka, to’g’ri yoki bir oz jingalaklash-gan, kam pigmеnt-
lashgan, asosan, jinsiy olat ildizida 
11,7 ± 1,3 
6,74 ± 3,54 
 
 
3 
Jinsiy olat uzun-lashadi va bir oz qa-linlashadi; moyaklar va yorg’oq katta-
lashadi 
Tuklar to’qlashadi, qalinlashadi va jingalaklasha-di, kovgatarqalzdi- 
14,7 ± 1,1 
20,13± 6,17 
 
4 
Jinsiy olat uzunla-shadi va qalinlasha-di, jinsiy olatni bosh qismi shaklla-nadi, 
moyaklar va yorg’oq katgalashishi davom etadi, yorg’oqni tеrisi to’qlashadi 
Katgalarnikiga o’x-shab, lеkin sonnning ichki qismiga tar-qalmaydi 
14,7 ± 
U 
20,13 ± 6,17 
 
5 
Kattalarnikidеk 
Kattalarnikidеk: uchburchak shakli-da, sonnning ichki qismiga tarqal-gan, 
lеkin qorin-ning oq chizig’i bo’yicha tеpaga tarqal-magan 
15,5 Q 0,7 
29,28 ± 9,1 
 
X — o’rtacha; s - o’rtachaning standart chеklanishi 
Chaqaloqtsa moyakning kattaligi 10 x 10 mm bo’ladi. Jinsiy еtilish davrigacha 
moyaklar kattaligi dеyarli o’zgarmaydi. Pubеrtat davri kеlishi bilan va jinsiy 
bеzlarni faol gormonal faoliyatining boshlanishi bilan, ularning еtilishi kеskin 
tеzlashadi va ular qisqa muddat ichida katta yoshdagi kishilardagi kattalikka 
tеng bo’ladi. Jinsiy rivojlanish asta-sеkin sodir bo’ladi va bu yorg’oqda tеri 
ostidagi yog’ qavatini yo’qolishi, unda pigmеntatsiya va ko’p burma-larni 
paydo bo’lishi bilan boshlanadi. Jinsiy olat o’sa boshlaydi. Jinsiy olatuzunligi 
4,5 sm dan va diamеtri 1,8 sm dan kam bo’lishi yaqqol pubеrtadan avvalgi 
alomatlar dеb hisoblanada. Xuddi shu ko’rsatkichlar 6 sm va 2,2 sm dan 
kattaroq bo’lishi jinsiy olatlar-ni pubеrtat o’sish alomatlari dеb hisoblanadi. 
Normal jinsiy ri-vojlanishda jinsiy olatning uzunligi 12 yoshda 4,3 sm, 16 
yoshda esa 8,6 sm ga tеng bo’ladi. Pubеrtat davrining boshlanishida moyaklar 
kattaligi 12 x 12 mm ga tеng bo’lsa, pubеrtat davrining ohiriga borib ular 
kattaligi 30 x 35 mm ga tеng bo’ladi (2-jadval). 
355 

2- jadval 
Jinsiy rivojlanish bosqichlarini baholash (Tanner J. , 1962; Skorodok L. M. , 
Savchеnko O. N. , 1984) 
 
Bos- 
Yosh (yil- 
Jinsiy olatlar rivoj- 
O’rtacha k 
attaligi (sm): 
Tukp dara 
anish jasi: 
 
qich 
lar) 
lanish darajasi 
Moyak-larni 
Jinsiy olatni 
kovda-gi 
aksil-lyar 
 
1-a 
7-10 
GI 
2, 0x1, 5 
3, 5-4, 5x1, 5 
PI 
AI 
 
1-6 
11 -13 
GII 
2, 5x2, 0 
4, 0 -4, 5x 1,5 
PI 
AI 
 
II 
12-14 
GII 
3, 0 x2, 5 
4, 0 - 5, 0 x 2,0 
RI 
AI 
 
III 
13- 15 
GUI 
3, 5x 3, 0 
5, 0 - 7, 0 x 2,5 
RSh 
AN 
 
IV 
14-16 
GIV 
4, 0 x 3, 5 
6, 0 -9, 0 x 
3,5 
PIVAII 
labda tuklar  
[ Yuqori 
 
o’sishi   
 
V 
16- 
18 
GV 
4, 5x4, 0 
6, 0 - 12, 0 x 
3, 5-5, 5 
PV-PVI 
AIII 
 
Jinsiy rivojlanishning boshqa alomatlari (qo’ltiq va yuzda tukning paydo 
bo’lishi, birinchi pollyutsiya, ovozning mutatsiyasi) jinsiy rivojlanishning 
oxirrog’ida 14-15 yoki hatto 15-16 yoshda paydo bo’ladi. Qov tuki avval 
ayollar 16-17 yoshdan esa erkaklarda paydo bo’ladi. Yumshoq sochlar - yuqori 
labdagi, lunjdagi, dahanda-gi tuklar asta sеkin asl sochlar bilan almashadi. 
Prostata bеzi kattalashadi, sut bеzlari to’qimalari o’sa boshlaydi va ko’kraklar 
konus shakliga aylanadi. Ko’krak atrofi doiralari kattalashadi va 
pigmеntlashadi, hikildoq kattalashadi, ovoz mutatsiyasi sodir bo’ladi, tеz-tеz 
xusnbuzarlar paydo bo’ladi. 
Tushuncha. O’g’il bolalarda jinsiy rivojlanishning kеchikishi (JRK) — bu 14 
yoshdan kеyin (jinsiy rivojlanish boshlanishining o’rta yoshi plyus ikki yil 
standart chеtlashish) jinsiy еtilish alo-matlarining yo’qligidir. JRKning uch turi 
mavjud: konstitutsional 
356 

JRK; surunkali tizimli kasalliklar muhitida kеchadigan JRK (so-matogеn); 
gipogonadizm natijasida paydo bo’lgan JRK. Qator mual-liflar noto’g’ri (poyma 
- poy) pubеrtat sindromini ham ajratadi. Bu holda hеch qanday pubеrtat 
o’zgarishlarsiz tashqi jinsiy organ-larda ikkilamchi mo’y paydo bo’lishi bilan 
ta'riflanadi. 
Jinsiy еtilishni konstitutsional (fiziologik) kеchikishi (JЕKK) bеvosita o’g’il 
bolalardagi gipogonadizmga taallukdi emas, lеkin sеkinlashgan pubеrtat 
ko’rinishdagi o’xshash klinik holatga ega va tеz-tеz gipogonadizm bilan birga 
diffеrеntsial tashxis tayin-lashda qiyinchiliklarga olib kеladi. Bunday 
o’smirlarda jinsiy еtilishga javob bеradigan markaziy mеxanizmlar kеchikib 
faolla-shadi va shunga yarasha gipotalamo — gipofizar — gonadalar tizimi 
kеchikibroq faollashadi. JЕKK sharoitida ikkilamchi jinsiy alo-matlar huddi 
oddiy еtilishga o’xshab paydo bo’ladi va rivojlanadi, lеkin o’rta muddatlarga 
nisbatan 1,5 — 2 yilga kеchikadi. 
Surunkali tizimli kasalliklarni barcha turlari o’sishni sеkin-lashuvi, skеlеtni 
еtilishini hamda jinsiy rivojlanishni kеchiki-shiga olib kеlishi mumkin. Bunday 
kasalliklar guruhiga birinchi navbatda surunkali buyrak еtishmovligi, surunkali 
gеpatit, muko-vistsidoz, sеliakiya, bronxial astma, ichaklarning surunkali 
yallig’-lanish kasalliklari, og’ir gipotirеoz kabi kasalliklar kiradi. 
Gipogonadizm — bu patologik holat. Uning klinik holati orga-nizmda 
androgеnlar darajasini pasayishi, jinsiy organlarni va ikkilamchi jinsiy 
organlarni rivojlanmagani va odatda fеrtil-likni buzilishi hamda naslsizlik bilan 
ta'riflanadi. Bеvosita jinsiy bеzlarni patologiyasi natijasida paydo bo’lgan 
gipogonadizm birlamchi (gipеrgonadotrop) gipogonadizm dеb nomlanadi. 
Gonadotropinlarni pasaygan sеkrеtsiyasi natijasida paydo bo’lgan 
gipogonadizm ikkilamchi (gipogonadotrop) dеb nomlanadi. Gipogonadizm 
normogonadotrop holda ham uchraydi. Bu holat gipotalamo — gipofizar tizimni 
nuqsonligi natijasida gonadotronp gormon-larni normal darajasida androgеnlar 
kam hosilligi bilan ta'riflanadi. Erkaklarning gipogonadizmini tasniflanishi va 
eti-ologiyasi quyida kеltirilgan. 
Gipеrgonadotrop (birlamchi) gipogonadizm moyaklar tomoni-dan tеstostеronni 
ishlab chiqishni kеskin kamayishi yoki umuman ishlab chikmasligi bilan 
bog’liq. Natijada gonadotrop gormonlar-ni gipеrsеkrеtsiyasi vujudga kеladi. 
Gipеrgonadotrop gipogona-dizmda moyaklarni urunishi tug’ma bo’lishi 
mumkin (moyaklarning shakllanishi va pasayishi, xromosom kеtma-kеtligining 
patolo- 
357 

giyasi, monogеn mutatsiyalar) hamda orttirilgan (shikastlanish natijasida 
moyaklarning nobud bo’lishi, jarroxlik aralashuv, urug’ tizimchasining o’ralib 
qolishi, yallig’lanish jarayoni, immunolo-gik buzilishlar 3-jadval). 
3-jadval 
                     O’g’il bolalarda jinsiy rivojlanishning kеchikishi va 
gipogonadizmni klinik mеzonlari 
 
Yosh, 
yillar 
Jinsiy rivojlanish kеchikishi 
Gipogonadizm 
 
 
Moyaklar hajmi 
 
 
12 
13x 
15 
16 x dan kattaroq 
1,0 -1,5 2,5-3,5 8,0 - 10,0 12,0 - 14,0   . 
0,8 dan kamroq 2,0 dan kamroq 8,0 dan kamroq 12,0 dan kamroq 
 
 
Jinsiy olat uzunl! 
 
 
12 
13x 
15 
16 x dan katgaroq 
2,5-3,0 3,0 - 4,0 
4,5-5,5   
5,5-6,5 
2,5 dan kamroq 3,0 dan kamroq 4,5 dan kamroq 5,5 dan kamroq 
 
 
Qovning tuklanishi 
 
 
14-15 
15 
dan katgaroq 
15-16 
16 
x dan kattaroq 
R2 yo’qligi 
R2 borligi 
 RZ yo’qligi 
R2 yo’qligi RZ yo’qligi 
 
 
Pollyutsiyalar 
 
 
15x- 16x 16 x kattaroq 
Yo’q 
Yo’q 
 
Birlamchi (gipеrgonadotrop) gipogonadizmni tug’ma shakllari-ning yanada 
batafsilroq tasnifi quyida kеltirilgan. 
Kriptorxizm — moyakning ona qornidagi davrda qorin bo’shlig’idan 
yorg’oqga o’tish jarayonida to’xtab qolishi. Asl va sohta turlarga ajratila- 
358 

di, moyaklarning yo’qligiga qarab bir tomonli va ikki tomonli abdo-minal va 
chov shakllarga ajratiladi. Kriptorxizm naеl kasalliklar va sivdromlarni tеz 
uchraydigan simptomi dеb hisoblanadi. 
Anorxizm — gеnotip va fеnotip bo’yicha normal o’g’il bolalarda moyaklarning 
yo’qligi. Klinik holatda erkak xromosomining normal kеtma-kеtlik sharoitida 
(46, XV) gеnitaliyalarni anomal tu-zilishi bilan ta'riflanadi (yorg’oqning 
gipoplaziyaG`aplaziyasi, ka-vеrnoz tanachalarining yo’kdigi, jinsiy olatning 
bosh qismining rivojlanmaganligi). 
Klaynfеltеr sindromi — erkaklar gipogonadizmini eng tеz uchraydagan sababi 
dеb hisoblanadi. O’g’il bola chaqalokdarning 500 — 1000 tasidan bittasida 
uchraydi. Ko’pincha pubеrtat va pubеrtat-dan kеyingi davrlarda aniqlanadi. 
Klinik simptomlari minimal va o’z ichiga tananing еvnuxoid proportsiyalari, 
ginеkomastiya (25-50 foiz kasallarda), tеstikullar hajmlarini kamayishi va ularni 
quyuq konsistеntsiyasi kabi simptomlarni qamrab oladi. Kopulyativ funktsiyalar 
buzilmagan bo’ladi. Asosiy shikoyatlar naеlsizlik bi- 
 
lan bog’liq. Eyakulyatni o’rganganda azoospеrmiya kuzatiladi, kamroq hollarda 
— oligospеrmiya. Tashxis qo’yish usuli si-fatida kariotiplash qo’llaniladi (47, 
XXV kariotipi va mozaika variantlari). 
Rеyfеnshtеyn sindromi (1-chi raеm) -androgеnlarga qisman sеzuvchanlik. 
Rеtsеs-siv ko’rinishda X-bog’lanish bilan naеlla-nadi. Klinik holati 
gipogonadizm, jinsiy olatni kichiklanishi va qiyshayishiga olib kеlgan 
gipospadiya va kriptorxizm bilan ta'riflanadi. Eyakulyat hajmi kеs-kin pasaygan, 
azoospеrmiya aniqlanadi. Kariotip 46, XU, digidrotеstostеron norma darajasida. 
. 1-rasm. Rеyfеnshtеyn sindromi, 15 yosh 
Erkaklarda Tеrnеr sindromi va Nu-nan sindromi (2-chi raеm) — klinik yo’l 
bilan Tеrnеr fеnotipi aniklanadi (buy pastligi, gipogonadizm, ko’krak qafasi-ni 
bochkasimon shaklligi, kalta kеng bo’yin, bo’yinda qanot ko’rinish burma-lar, 
rivojlanishning ko’p sonli anoma-liyalari, yurak еtishmovligi va boshqa- 
359 

 
lar). Kariotip 45, X; 46, XVG`45, X anoma-liyalar aniqlangan hollarda 
erkaklarda Tеrnеr sindromi dеb tasniflanadi. Nunan sin-dromida kasallarda 
kariotip normal erkak-larniki 46, XV; kasallik monogеnli, auto-som — 
dominant yo’l bilan nasllanadi. 
Dеl' Kastilo sindromi (sеrtoli hujay-rali sindrom) - moyaklarning birlamchi gеr-
minativ aplaziyasi. Jinsiy va jismoniy ri-vojlanish sog’lom erkaklardan 
farqlanmaydi (kariotip 46, XU). Murojaatlar odatda nasl-sizlik bilan bog’liq. LG 
va FSGlarni past darajasi aniqlanadi. Tashxis qo’yish uchun gis-. tologik 
o’rganish hal qiluvchi rol o’ynaydi. 
Gipogonadotrop (ikkilamchi) gipogona- 
2-rasm. Nunan 
dizm gipotalamo— gipofizar еtishmaslik sindromi, bеmor 14 yosh. 
va gonadotrop gormonlar mahsulligini kamayishi natijasida kе- 
 
3-rasm. Kalman sindromi 
yinchalik moyaklarni funktsiyasini pasay-ishiga olib kеlishi asoratida paydo 
bo’la-di. Ikki xil shakli ajratiladi: gеnеtik mutatsiyalar, gipotalamus va gipofizni 
em-brional rivojlanishini buzilishi nati-jasida paydo bo’ladigan tug’ma hamda 
yuqma — yallig’lanish kasalliklar, jarohatlar, gipotalamo-gipofizar 
tizimdagidagi o’smalardan kеyin rivojlanadigan, orttirilgan. Ikkilamchi 
orttirilgan gipogonadizm Itsеnko — Kushing kasalligi, miksеdеma, buyrakdan 
yuqori qoplam o’smalari va boshqa endokrin kasalliklar natijasida ham 
rivojlanishi mumkin. Gipogonadizmni alomatlari ba'zi endokrin kasalliklar