M a g I s t r a t u r a m ə r k ə z I Əlyazma hüququnda Şükürov Mübariz Yaqub oğlu «Bİznes infrastrukturunun iNKİŞafinin təŞKİlati İQTİsadi mexaniZMİ»
Yüklə 1,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
30 Sxem 2.1.
Malların, hər şeydən əvvəl idxal və kənd təsərrüfatı məhsulların ticarətinə yönəlmiş ticarət əmtəə birjaları ilk birja növləridir. Sonralar paslanmayan qiymətli mineral və ya qəhvə kimi müəyyən məhsulların ticarətində ixtisaslaşmış mütəxəssis məhsul birjaları və xüsusi birjalar ortaya çıxmışdır. Fyuçers əmtəə əməliyyatları ilə ləğv edilən və törəmələrlə emal edilən fyuçers birjalar, ya da əmtəəyə yönəlmiş fyuçers birjalar. Səhmlərlə və sabit faizli qiymətli kağızlarla aparılan ticarət üçün qiymətli kağızlar birjaları və ya səhmlər birjaları. Xarici valyutaların ticarəti üçün valyuta bazarları Birjaya oxşar mütəşəkkil bazarlar mövcuddur, məsələn, nəqliyyat və sığorta sahəsi üçün xidmət birjaları, konkret olaraq məsələn, gəmiçilik birjası. Ticarət əmtəə birjası - digər adı ilə məhsul birjası - xammal, kənd təsərrüfatı məhsulları və ya ərzaq materialları kimi ödəniləcək malların əməliyyat olunduğu birjadır. İnsan tarixinin ən qədim birjaları ticarət əmtəə birjasıdır. Bu birjalar intensiv mal mübadilə edilən yerlərdəki bazarlardan və ticarət bazarlarından meydana gəlmişdir. 31 Ticarət əmtəə birjasındakı pullar sadəcə, təklif və tələb yolu ilə deyil, eyni zamanda spekulyasiya yolu ilə müəyyən edilir. Ticarət əmtəə birjasındakı işlər ya dərhal bitirmə müddətilə lokomotiv işlər kimi, ya da fyuçers işlər (futures ticarət mal birjası) kimi aparılır. Bu gün ticarət əmtəə birjalarında ticarətin davamı başlıca olaraq arxa sahəyə bağlıdır. Buna baxmayaraq, bölgənin satıcıları, alıcıları və istehsalçıları üçün kvota etmə (punktlar üzrə sadalama) əvvəldən olduğu kimi əhəmiyyətə malikdir. Fyuçers birjası (törəmə birja, ya da variantlı birja) fyuçers əməliyyatların (variantların) ləğv edildiyi birjadır. Burada söhbət gələcəkdə ləğv ediləcək əməliyyatlardan gedir. Zamanlı iş kimi də tanınan müddətli əməliyyat (fyuçers) fyuçers, müqaviləsindən sonra müəyyən bir müddəti əhatə edən, qəti şəkildə qərarlaşdırılmış qiymət üzərindən malın alışı və ya satışı üzərindən aparılan əməliyyatlardır. Birjanın növlərindən biri əmtəə birjasıdır. Burada yekcins əmtəələr (taxıl, xammal, yanacaq və s.) nümunələr və standartlar əsasında topdansatış formasında həyata keçirilir. Klassik formada əmtəələr birjaya gətirilir, anbarlara yığılır və müəyyən müddətdən sonra satılırdı. İndi isə nümunələr üzrə müqavilələr bağlanır və müəyyən edilmiş vaxtda əmtəə alıcıya çatdırılır. Əmtəə birjalarında sövdələşmələrin predmeti əmtəə və ya onların çatdırılmasına aid müqavilələrdir. Əmtəə birjasında əsasən fyucers sövdələşmələri bağlanılır. Əmtəə birjası müxtəlif əmtəələr üzrə sövdələşmələr bağlananda vasitəçilik xidməti göstərir; ticarət mübahisələrini həll edir. Burada həmçinin istehsalın vəziyyəti, qiymətlər və s. haqqında məlumatlar çap edir və birja iştirakçılarına çatdırır. Birjanın digər mühüm növü fond birjasıdır. Bu birjada qiymətli kağızlar (səhm, istiqraz, dövlətin qısamüddətli öhdəlikləri, sertifikatlar və s) alınıb-satılır. Fond birjasının başlıca vəzifəsi qiymətli kağızların normal tədavülünün təmin edilməsi və bununla da iqtisadiyyatın normal fəaliyyəti üçün lazım olan pul vəsaitini səfərbər etməsidir. Qiymətli kağızların alqı-satqısı onlara olunan tə I əb və təkliflərin təsiri nəticəsində hər an dəyişən birja kursuna əsasən reallaşdırılır. Birja kursu isə qiymətli kağızın gətirdiyi gəlirin (divident) və borc faizinin 32 səviyyəsindən asılı olur. Birja kursu dividentlə düz, faiz norması ilə tərs mütənasibdir.
Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|