M. agayev, D. C.ƏSGƏrov fiZİkadan laboratoriya iŞLƏRİNƏ RƏHBƏRLİK

Qurğunun təsviri
Kleman və Dezorm üsulu ilə -nın təcrübədə təyin edilməsi üçün istifadə edilən təcrübi qurğu Şəkil 1-də təsvir edilmişdir.

Həcmi 15-20 litr olan A şüşə balon nasos vasitəsilə istənilən qaz (məsələn, hava) ilə doldurularaq nasos vasitəsilə müəyyən P₁ təzyiqinə qədər sıxılır. Qabdakı havanın təzyiqinin atmosfer təzyiqindən fərqi A - qabına birləşdirilmiş M manometrilə təyin olunur .

Şəkil 1

Manometrdəki rəngli maye sütunlarının hündürlükləri fərqini h₁ ilə işarə etsək,

P₁=P₀+h₁ (2)

olar. Burada P₀ – atmosfer təzyiqidir. Qazın təzyiqi P₁ olan halda onun həcmi götürdüyümüz qabın V həcminə bərəbər olur.

Sıxılmış qazın temperaturu otaq temperaturuna bərabər olduğu halda K₁ kranı az bir müddət ərzində açılır, qaz genişlənərək bir hissəsi xaricə çıxır və qabdakı qazın təzyiqi P₀ atmosfer təzyiqinə bərabər olan anda kran bağlanır.

Deməli,mbirincinhaldapqazınntəzyiqiçP₁,nhəcminisə V-dir. K₁ kranını açdıqda (P₁, V) halında olan qazın bir qismi qabın daxilində qalır, müəyyən hissəsi isə xaricə çıxır.

Bu halda qazın hər iki hissəsinin təzyiqi atmosfer təzyiqinə bərəbər olur. Həcmi isə qabın V həcmi ilə xaricə çıxan qazın V₂ həcminə bərabər olur, yəni K₁ kranı bağlanan anda qazın həcmi V₁ = V + V₂ olar.

Qaz genişləndikdə xarici atmosfer təzyiqinə qarşı iş görür. Ancaq qazın genişlənmə müddəti çox kiçik olduğundan bu müddət ərzində o xaricdən istilik ala bilmir, yəni istilik şüşə qabın divarından onun daxilinə keçməyə macal tapmır. Buna görə də qabın daxilində qazın temperaturu otaq temperaturundan aşağı olur. Beləliklə, qaz birinci (P₁, V) halından ikinci (P₀ ,V₂) halına adiabatik keçmiş olur. K₂ kranını bağladıqdan sonra bir az gözləsək, qabın daxilindəki qaz xarici mühitdən istilik alar və onun temperaturu otaq temperaturu ilə bərabərləşir. Bunun nəticəsində onun təzyiqi atmosfer təzyiqindən böyük olur. Onu P₂ ilə işarə edək.

P₂ təzyiqinin P₀ ilə fərqini isə M manometri göstərcəkdir. Manometrdəki rəngli maye sütunlarının hündürlükləri fərqini h₂ ilə işarə etsək

P₂=P₀+h₂ (3)

olar.

Beləliklə, son halda qazın təzyiqi P₂ , həcmi isə Vı-ə bərabər olur. Birinci hal ilə üçüncü halın temperaturları eyni otaq temperaturuna bərabər olduğundan sistemin I haldan III hala izotermik keçmiş olduğunu qəbul etmək olar. Burada I və III hallarına üçün Boyl-Mariott qanununu tətbiq etsək
P₁V= P₂V₁ (4)

olar.

Eynilə I və II hallar üçün (keçid adiabatik olduğundan) Puasson tənliyini tətbiq etsək

(5)

yaza bilərik.

(4) tənliyini qüvvətinə yüksəldib (5) tənliyi ilə tərəf-tərəfə bölsək