M. agayev, D. C.ƏSGƏrov fiZİkadan laboratoriya iŞLƏRİNƏ RƏHBƏRLİK

Qurğunun təsviri.
Q
urğunun sxemi şəkil 3-də verilmişdir. T - telefonu səs generatoruna biriəşdirilir və məlum tezlikli səs rəqsləri yaradılır. Bu səs rəqsləri bir-birinə nəzərən sərbəst hərəkət edə bilən metal boru içərisində yayılaraq M mikrafonuna verilir. Ossiloqrafa birləşdirilən mikrafonun qəbul etdiyi siqnallar ossiloqrafın ekranında təsvir olunur.

Telefon və mikrafon metal boruya nazik rezin borular vasitəsilə birləşdirilir. Telefonun verdiyi səs dalğaları boru içərisi ilə əvvəlcə bir istiqamətdə, sonra isə borunun digər ucundan qayıdaraq əks istiqamətdə yayılır. Boruda tam sayda yarımdalğa yerləşdikdə bu dalğaların interferensiyası nəticəsində durğun dalğa yaranır. Boruda durğun dalğanın alınmasına iki üsulla nail olmaq olar.fdhhhhahhhhhhhhhjj

1. 
   səs generatorunun verdiyi rəqslərin tezliyini dəyişmək yolu ilə;
   
2. 
   bir-birinin içərisində sərbəst hərəkət edə bilən metal boruların hərəkətə gətirərək dalganın yerləşdiyi boru hissəsinin ölçüsünü dəyişməklə;
   

Baxılan işdə ikinci üsuldan istifadə edilir. (9) şərtindən istifadə edərək x_max -un qiyməti və ona uyğun -nın qiyməti tapılır. -nın bu məlum qiymətinə əsasən (7) ifadəsindən -nin, daha sonra isə (5) ifadəsinə əsasən -nin qiyməti hesablanır.

İşin gedişi.

1. 
   Qurğunu şəkil 3-də göstərildiyi kimi yığın; ossiloqrafı və səs generatorunu dəyişən cərəyan mənbəyinə qoşub onların 5-6 dəqiqə qızmasını gözləyin.
   
2. 
   Telefonu səs generatoruna, mikrafonu isə ossiloqrafın şaquli giriş nöqtəsinə qoşaraq ossiloqrafda sabit amplitudalı sinusoidal rəqslərin alınmasına nail olun. Səs generatorunda tezliyin elə qiymətini tapmaq lazımdır ki, onun ossiloqrafda verdiyi rəqsin amplitud qiyməti maksimum olsun. Bundan sonra sərbəst hərəkət edə bilən boruların uzunluğunu tədricən dəyişdirməklə bir neçə dəfə qəbul edilən siqnalın maksimal alınmasını əldə edin.
   
3. 
   Siqnalların maksimal alındığı anda boruların hərəkətini dayandırıb santimetrlərlə bölünmüş bölgülərə əsasən borunun x vəziyyətini qeyd edin.
   
4. 
   Tapılmış x-in qiymətinə əsasən (9) düsturundan -nın qiymətini hesablayın.
   
5. 
   -nın tapılmış məlum qiymətinə görə (7) düsturuna əsasən səsin sürətini tapıb (5) düsturuna görə -nın qiymətini hesablayın.
   

Məlum düstura əsasən sərbəstlik dərəcəsinin sayı i-ni hesablayın.

6. 
   Təcrübəni müxtəlif səs tezlikləri üçün təkrar etməklə mütləq və nisbi xətanı hesablayın.