M agistrlik dissertatsiya

OTMlarda olib borilgan tadqiqot ishlarining dastlabki natijalari

O’quv yillari 2019-2021				TDPU	Qo’qon DPI	JizzaxDPI	Jami
Tajriba guruhi	Talabalar soni			131	256	374	761
	Talabalarning shakllanganlik darajasi	5	To’liq(86%-100%)	15	24	37	76
				11,5%	9,4%	9,9%	10,0%
		4	Asosan(71%-85%)	39	75	100	214
				29,8%	29,3%	26,7%	28,1%
		3	Qisman(56%-70%)	65	119	186	370
				49,6%	46,5%	49,7%	48,6%
		2	Past(55% -0%)	12	38	51	101
				9,2%	14,8%	13,6%	13,3%
Nazorat guruhi	Talabalar soni			131	256	374	761
	Talabalarning shakllanganlik darajasi	5	To’liq(86%-100%)	14	25	35	74
				10,7%	9,8%	9,4%	9,7%
		4	Asosan(71%-85%)	40	76	103	219
				30,5%	29,7%	27,5%	28,8%
		3	Qisman(56%-70%)	66	115	182	363
				50,4%	44,9%	48,7%	47,7%
		2	Past(55% -0%)	11	40	54	105
				8,4%	15,6%	14,4%	13,8%

Tajriba – sinov ishlarini olib borishda o’quv jarayonining 3 ta semestri davomida kuzatildi. Talabalar reyting tizimining yangi nizomi bo’yicha 100 ballik tizimda baholanishlarini hisobga olib, saralash bali 55, ya’ni 55 balldan kam ball to’plagan talabalar o’zlashtirmagan deb hisoblanadi.

3.1-rasm.OTM larda olib borilgan dastlabki tajriba sinov ishlari
Ushbu jadval va diagramma ko’rsatkichlariga nisbatan qiyosiy tahlil shuni ko’rsatadiki dastlabki natijalarga ko’ra har ikkala guruhlarda baholash darajalariga nisbatan deyarli bir xil ko’rsatkichlarga esa bo’lib, ulaning bilim darajalari bir xildir.
3.4-jadval
TDPU, Qo’qonDPI, JizzaxDPIda talabalarning tajriba - sinovdan keyingi davrdagi o’zlashtirishi

O’quv yillari	2019-2021		TDPU	Qo’qon DPI	Jizzax DPI	Jami
Tajriba guruhi	Talabalar soni		131	256	374	761
	Talabalarning shakllanganlik darajasi	5-To’liq (86%-100%)	33	52	72	157
		4-Asosan (71%-85%)	75	162	215	452
		3-Qisman (56%-70%)	22	40	82	144
		2-Past (55% -0%)	1	2	5	8
Nazorat guruhi	Talabalar soni		131	256	374	761
	Talabalarning shakllanganlik darajasi	5-To’liq (86%-100%)	15	28	36	79
		4-Asosan (71%-85%)	42	80	112	234
		3-Qisman (56%-70%)	68	141	204	413
		2-Past (55% -0%)	6	7	22	35

2019-2021 o’quv yillarda TDPU, Qo’qon DPI, Jizzax DPI talabalarining umumiy o’zlashtirish ko’rsatkichi.

3.2-rasm. Tajriba-sinov natijalari
Tajriba guruhlarida o’zlashtirish natijalarini shartli ravishda 2ta statistik tanlanmaga ajratib, har ikki tanlanma ustida o’rta qiymatlar, tanlanma dispersiyasi va variatsiya koeffitsientlari aniqlandi. Masalaning qisqacha mohiyati quyidagilardan iborat: ikkita bosh to’plam berilgan bo’lsin. Biri tajriba guruhi baholari, ikkinchisi nazorat guruhi talabalarining baholash tizimi. Baholar normal taqsimotga ega deb hisoblanadi. Bunday faraz o’rinlidir, chunki normal taqsimotga yaqinlashish shartlari sodda bo’lib, ular bajariladi. Taqsimot parametrlari – matematik kutilish va dispersiyalarini mos ravishda N-faraz tekshirilsin: m₁=m₂
x₁,x₂,x₃, … x_n y₁,y₂,y₃, … y_n
(3.1)
x₁,x₂,x₃, … x_n –birinchi to’plamning tanlanmasi, y₁,y₂,y₃, … y_n lar ikkinchi to’plamning tanlanmasi bo’lsa va - mos ravishda ularning o’rtacha tanlanma qiymatlari. Farazni, nazorat uchun - -(m₁-m₂) statistikani olamiz. U - parametrlar bilan normal taqsimlangan ( m₁=m₂ deb faraz qilinadi).
(3.2)
x ning muhimlik darajasi bo’yicha chegaralari va bo’lgan
,
(3.4)
ishonchli oraliq topiladi. - tegishli jadvaldan olinadi. Agar x-y oraliqqa tushsa, N-faraz qabul qilinadi, tushmasa, o’rta qiymatlari farqi katta bo’lib, olingan o’rtacha qiymatlar tengligi haqida farazdan voz kechiladi.
Matematik statistika formulalaridan foydalanish maqsadida biz tajriba guruhlaridagi o’zlashtirish kattaliklarini lar, mos talabalar sonlarini lar va statistik ehtimolliklarni esa lar bilan va xuddi mana shunday kattaliklarni nazorat guruhlari uchun esa mos holda , va lar bilan belgilab olamiz. Natijada biz qiyosiy tahlil uchun quyidagi ikkita statistik qatorlarga ega bo’lamiz:
OTM lar tajriba guruhidagi o’zlashtirish ko’rsatkichlari

N = 8+144+452+157=761
OTM lar nazorat guruhidagi o’zlashtirish ko’rsatkichlari


Statistik tahlilni har ikki statistik qator bo’yicha o’rtacha o’zlashtirish ko’rsatkichlarini hisoblashdan boshlaymiz. Ularni quyidagi formula asosida hisoblaymiz:


Tajriba guruhidagi o’rtacha o’zlashtirish 4,00 nazorat guruhidagi o’rtacha o’zlashtirish 3,47ga teng. Bu esa nazorat guruhidagi ko’rsatkichdan
barobar ortiqligini anglatadi. Olingan natija ko’rsatkichlari (miqdor va sifat) bo’yicha tajriba guruhidagi o’zlashtirish nazorat sinfidagi o’zlashtirishdan yuqori ekanligini ko’rsatadi.
Demak, tajriba guruhida o’rtacha o’zlashtirish nazorat guruhidagidan katta ekan, ya’ni X>Y. Demak, tajriba – sinov guruhlaridagi o’rtacha o’zlashtirish kattaligi 1,15 barobarga yuqori ekan. Endi tajriba – sinov ishlari olib borilishi, ya’ni talabalar bilimlarini baholash jarayonida yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xatoliklarni aniqlaymiz. Buning uchun dastlab statistik tanlanmalar dispersiyalarini hisoblaymiz.




Standart xatoliklar esa:


Bundan, nazorat guruhi xatoligi tajriba guruhi xatoligidan ko’rsatkichlariga nisbatan katta bo’ldi, ya’ni 0,74 > 0,66. Buni yanada aniqroq ko’rsatish maqsadida har ikki statistik tanlanma bo’yicha o’rta qiymat aniqliklarini biz variatsiya koeffitsientlari orqali, ya’ni V_x va V_u formula orqali hisoblaymiz:


Matematik statistikadan ma’lumki, agar variatsiya koeffitsientlari qiymati 30%dan oshmasa, tanlanma to’plamlari o’rta qiymatlari bosh to’plamlari noma’lum o’rta qiymatlarini to’g’ri aks etadi. Bu o’z navbatida tajriba guruhida talabalar bilimini baholash nazorat guruhidagiga nisbatan to’g’ri yo’lga qo’yilmaganligi, ya’ni o’rtacha baho talabalar bilimini to’g’ri aniqlaganligidan dalolat beradi. Biz yuqorida ifoda etilgan ko’rsatkichlarni e’tiborga olgan holda, tajriba va nazorat guruhlarida baholash usullari turlicha bo’lib, ularga mos kelgan baholash natijalari turli bosh to’plamlarga mos kelgan tanlanmalar deb qarash mumkin degan farazni ilgari surish imkoniyatiga egamiz. Boshqacha qilib aytganda, tajriba va nazorat guruhlariga mos kelgan bosh to’plamlarning o’rtacha qiymatlari (matematik kutilishlari) ni hisobga olib Stьyudentning tanlanmali mezoni asosida m_t va m_n ning tengligi haqidagi nolinchi gipotezani tekshiramiz:
N₀: m_t = m_n farazni N₁: m_t > m_n - qarama-qarshi farazga nisbatan asosli bo’lishini tekshiramiz.
Farazlarning haqqoniyligi

statistikaga asoslanadi.
Agar statistik alomatning qiymatdorlik darajasini =0,05 Ct’yudent taqsimoti jadvalidan statistika uchun kritik nuqta t _kr ni 1,96 deb olsak, u holda tajriba guruhlari uchun baholash natijalari:

Nazorat guruhlari uchun baholash natijalari:

Endi baholashning samaradorlik ko’rsatkichini aniqlash uchun ishonchli intervalni topamiz:

ga teng, tajribadan oldingida esa:

ga teng. Topilgan natijalardan tajribadan keyin uchun ishonchli intervalni topamiz.
Statistik tekshirish uchun qiymatdorlik darajasini 1-=0,95 deb olsak =0,05 ishonchlilik bilan matematik kutilishni baholash uchun intervalini topamiz:
,
,
Sodda amallarni bajarib, quyidagiga ega bo’lamiz:


Geometrik tasvirlasak:

Hisoblardan ko’rinadiki, tajriba – sinov va nazorat guruhlariga mos kelgan noma’lum nazariy o’rtacha o’zlashtirish ko’rsatkichlari [3,418; 3,552] va [3,954;4,046] oraliqlarda yotar ekan va bundan esa deyarli muqarrar ravishda doimo , ya’ni masofaviy o’quv jarayonida raqamli texnologiyalar orqali individuallashtirish metodikasi asosida aralash ta’lim qo’llaniladigan guruhlarda o’rtacha bilim ko’rsatkichi doimo yuqori bo’ladi, degan xulosani qila olar ekanmiz.
Bundan x=0,05 qiymatdorlik darajasi bilan aytish mumkinki, tajribadan keyindagi o’rtacha baho tajribadan oldindagi o’rtacha bahodan yuqori va oraliq intervallari ustma-ust tushmayapti. Demak, matematik-statistik tahlilga asosan, yaxshi natijaga erishilgani ma’lum bo’ldi.
Yuqoridagi natijalarga asoslanib tajriba-sinov ishlarining sifat ko’rsatgichlarini hisoblaymiz.
Bizga ma’lum =4,00; =3,47 ga teng.
Bundan sifat ko’rsatgichlari:


Olingan natijalardan masofaviy o’qitish samaradorligini baholash mezoni birdan kattaligi va bilish darajasini baholash mezoni noldan kattaligini ko’rish mumkin. Bundan ma’lumki, tajribadan keyingi o’zlashtirish tajribadan oldingi o’zlashtirishdan yuqori ekan.
Bu esa masofaviy ta’lim jarayonlarida raqamli texnologiyalar orqali individuallashtirish metodikasini qo’llashga asoslangan tajriba sinov guruhlarida bilim berish metodikasi an’anaviy yakka o’qituvchiga asoslangan nazorat guruhlaridagi o’qitish metodikasidan tubdan farq qilishini anglatadi. Yuqoridagi hisoblar asosida, masofaviy ta’limda raqamli texnologiyalar orqali individuallashtirish metodikasini qo’llashni aniqlash yuzasidan o’tkazilgan tajriba-sinov ishlari samaradorligi statistik tahlildan ma’lum bo’ldi va bu metodikadan foydalanish dars samaradorligini oshirganligini tajriba-sinov natijalaridan yaqqol ko’rinib turibdi. SHunday qilib, statistik tahlil natijasi yangi metodika bo’yicha individual shug’ullanish jarayonida talabalar o’z bilimlarini nazorat qilish, yo’l qo’yilgan xatolarni o’z vaqtida bartaraf etish kabi ijobiy xislatlarni namoyish qilishdi. Faol ishtirok etmaydigan talabalar soni kamaydi, o’zlashtirish sifati yaxshilandi va ta’lim samaradorligi oshdi.
Ushbu hisob ishlarini barcha oliy ta’lim muassalari uchun jadval ko’rinishda keltiramiz
3.5-jadval.