M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

»
kodi
Yuzasi chegaralangankattahajmdagi axborotni 
kodlash uchun ishlatiladi
4.
EAN-13 kodi
Xalq iste’moli tovarlari uchun eng keng 
tarqalgan kodlar turidan biri
Keyingi to ‘rt raqam tovar ishlab chiqaruvchining indeksi. 
M am lakat va ishlab chiqaruvchi kodlarining yig‘indisi yagona 
(unikal) raqam lar kombinatsiyasi b o ‘lib, faqat belgilanayotgan 
(маркеруемый) tovar chiqaruvchi korxonani identifikatsiya qiladi. 
Kodning qolgan raqamlari ishlab chiqaruvchiga o cz xohishiga qarab 
o ‘z mahsulotini kodlash uchun beriladi. Bunda kodlashni noldan 
boshlab 99999 gacha davom ettirish mumkin. Shunday qilib, EAN 
kodining birinchi o ‘n ikkita raqami har qanday tovam i umumiy 
tovar massasi ichida identifikatsiya qiladi. Oxirgi, o ‘n uchinchi 
kodning raqami nazorat (kontrol) raqam.
U maxsus algoritm bo‘yicha avvalgi o ‘n ikki raqam asosida 
hisoblanadi. Shtrix-kodning bir yoki bir nechta raqamini noto‘g‘ri 
rasshifrovka qilish natijasida E H M o ‘n ikkita raqam b o ‘yicha 
nazorat (kontrol) raqamini tovarda belgilangan nazorat raqamga 
to ‘g ‘ri kelmasligini topadi. Yana qaytadan kodni o ‘qish kerak 
bo‘ladi.
S hu n d ay qilib n a zo rat raq am i sh trix -k o d ish o n ch li e k a n ­
ligi va b u tu n tizim n in g b arq aro rlig i va ishonchliligiga kafolat 
beradi.
159

---

N azorat raqam ining o'zini ham mustaqil oddiy usul bilan 
tekshirish m um kin.
Buning uchun:
1) juft joyda turgan ham m a raqamlar qo‘shib chiqiladi;
2) hosil bo‘lgan yig‘indi 3 ga ko‘paytiriladi, natija X yodda 
qoldiriladi;
3) toq joylardagi barcha raqamlar qo‘shib chiqiladi, faqat oxirgi 
nazorat (kontrol) raqam idan tashqari (У);
4) bu yig‘indiga X raqamini qo'sham iz va hosil qilgan yig‘indini 
U R deb belgilaymiz;
5) bu sonning oxirgi R raqamini qoldiramiz;
6) 10 — R ayirmani topamiz;
7) hosil b o ‘lgan natija (kontrol) raqam bilan bir xil bo'lishi 
kerak.
Misol.
N azorat raqam ini hisoblash algoritmi bo ;yicha ofis 
texnikasi uchun chiqarilgan qog£oz shtrix-kodini tekshiram iz: 
4603976100024
Yechim:
1) 6 + 3 + 7 + 1 + 0 + 2=19
2) (X) = 19 x 3 = 57
3) (Y) = 4 + 0 + 9 + 6 + 0 + 0 -1 9
4) (YR) = 19 + 57=86
5) = 6
6
) 
10
-
6
7) 4
Javob.
Ofis texnikasi uchun ishlab chiqarilgan qog‘ozdagi 
shtrix-kod to ‘g ‘ri.
Kompyuter klaviaturasi orqaii qo‘lda kiritilgan m a’lumotlarning 
har bir uch yuzta kiritilgan belgidan o ‘rtacha biri xato bo'ladi. 
Shtrix-koddan foydalanilganda bu ko‘rsatkich uch million belgidan 
biri xato boMadi.
Amerika m enedjm ent uyushmasi bitta xatoni topib va uning 
oqibatlarini bartaraf etish uchun 25 dollar sarflanishini hisoblab 
chiqishdi.
Asosiy ustuniiklari
Ishlab chiqarishda:
160

---

• korxonaning har bir uchastkasida mahsulot va uning but- 
lovchi qism larining o ‘tishi, shuningdek, butun korxona 
bo'yicha logistik jarayonning holati bo'yicha hisobga olish 
va nazorat qilish yagona tizimini yaratish;
• yordam chi xodimlar va hisobot hujjatlarini qisqartirish.