M. M. A lim o V a, sh. S. M a V ju d o V a, S. R. A X m ato va termodinamika

P
К
—
 
1
Vkr
14-rasm. Suv bug 'in in g
p - v
diagram m asi
S ilin d rg a y a n a issiqlik k e ltirilg a n d a s u v a sta-sek in b u g 'g a ay­
lanadi. B u g ' hosil b o 'lish jara y o n i o 'z g a rm a s b o sim d a 1 - 1 " izoba- 
ra b o 'y ic h a b o rad i. B u izo b ara b ir v a q tn in g o 'z id a izo term a h a m - 
d ir, c h u n k i s h u v a q td a k e ltirilg a n issiqlik s u v v a b u g ' h a ro ra tin i 
o sh irish g a em as, balki m o le k u la la r to rtish ish k u c h in i y e n g ish g a
v a b u g 'n in g k e n g a y ish ish ig a sa rf b o 'la d i. Bu v a q td a s ilin d rd a ik­
ki fazali m u h it: s u v - b u g ' b o 'la d i, b u m u h it 
to'yin gan nam b ug'
d ey ilad i. 
1
" n u q ta d a su y u q lik n in g oxirgi z a rra si h a m b u g 'g a ay­
lan a d i. B u n u q ta d a b e rilg an 1 kg su v to 'liq 1 k g to 'y in g a n q u ru q
b u g 'g a ay la n a d i. S ilin d rd a y a n a b ir fazali m u h it p a y d o b o 'la d i -
b u to 'y in is h h a ro ra ti v a b o sim id an , p a ra m e trla ri 
v", p", t'
b o 'lg a n
to'yingan quruq bug'dir.
1
" n u q ta d a n key in g i jara y o n b u g 'n in g o 'ta qizish y o 'n a lis h id a
yoki, ak sincha k o n d e n sa tla n ish i y o 'n a lis h id a k etish i m u m k in .
A g ar s ilin d rg a o 'z g a rm a s b o sim d a issiq lik k eltirilishi d a v o m
ettirilsa, u h o ld a to 'y in g a n q u ru q b u g
7
o 'ta q izig a n b u g 'g a ay la­
n ish i 
1
" -
1
izo b a ra b o 'y ic h a d a v o m eta d i, bu izo b a ra e n d i izoter-
46

---

m a b o 'la o lm ay d i, c h u n k i k e ltirilg a n issiqlik b u g 'n in g qizishiga, 
h a ro ra tin i o sh ish ig a sa rf b o 'la d i.
A g ar to 'y in g a n q u r u q b u g 'd a n (1" n u q ta ) o 'z g a rm a s b o sim d a
va h a ro ra td a issiqlik olib ketilsa, u h o ld a
1
k g to 'y in g a n b u g ' as- 
ta-sek in
V - Y
chiziq b o 'y ic h a k o n d e n satlan ib , 1 kg su v g a a y la n a ­
d i (
1
' n u q ta).
S h u n d a y qilib, 1 - 1 " chiziq b o 'y ic h a c h a p d a n o 'n g g a k e ta d ig a n
ja ra y o n b u g ' h o sil b o 'lis h jaray o n i, 
1
-
1
" chiziq b o 'y ic h a o 'n g d a n
c h a p g a k e ta d ig a n ja ra y o n esa, k o n d e n sa tla n ish jara y o n i d eb a ta ­
ladi.
E ndi 1 kg su v n i 
p
2
>Pi
b o sim d a b u g 'g a a y la n ish jaray o n in i 
k o 'rib chiqam iz. M a'lu m k i, b o sim o rtish i b ila n q a y n a sh h a ro ra ­
ti h a m k o 'ta rila d i. Suv q a y n a sh h a ro ra ti 
t2 >
h gach a isib, hajm i 
v 2>Vi
gach a k o 'p a y a d i. S h u n in g u c h u n su v n in g q a y n a y b o sh la- 
sh in i k o 'rsa tu v c h i n u q ta
2',
Г n u q ta d a n o 'n g g a siljiydi. B osim o r­
tish i b ila n to 'y in g a n q u ru q b u g 'n in g zichligi o rta d i 
| v = - j ,
d e m a k
so lish tirm a hajm i k a m a y a d i. S h u n in g u c h u n 2" n u q ta 1" n u q ta d a n
ch a p g a siljiydi. B osim ni o sh ira b o rsa k , to 'y in g a n q u r u q b u g 'n in g
so lish tirm a h ajm i k ich ik lash ib b o rad i, m u a y y a n h a ro ra td a va u n ­
ga m o s k e la d ig a n b o sim d a su v b ila n b u g ' h a jm la rin in g ay irm asi 
n o lg a te n g b o 'lib qoladi. S u v n in g q a y n a y b o sh la sh n u q ta s i b ila n
b u g ' h o sil b o 'lis h in in g tu g a s h n u q ta si, b iro r 
К
n u q ta d a u s tm a -u s t 
tu sh a d i. Bu 
К
n u q ta - m o d d a n in g