M. M. A lim o V a, sh. S. M a V ju d o V a, S. R. A X m ato va termodinamika

(93)
yoki:
v x ~ v " x
(94)
O 'ta q izig a n b u g ' m a x su s q u rilm a la rd a n a m b u g 'g a issiqlik
49

---

b e rish o rq ali h o sil qilin ad i. 1 k g q u r u q b u g 'n i o 'ta q izig a n b u g 'g a
a y la n tirish u c h u n sa rfla n a d ig a n issiqlik 
o'ta qizish issiqligi 
d e ­
yiladi. Bu issiqlik q u y id a g ig a teng:
b u n d a , 
cp
- o 'z g a r m a s b o sim d a o 'ta q izig an b u g 'n in g h a q iq iy issiq­
lik sig'im i.
O 'ta q iz ig a n b u g 'n in g ichki energiyasi:
b u n d a , 
v -
o 'ta q iz ig a n b u g 'n in g so lish tirm a hajm i, m 3/kg.
E ntalpiya, e n tro p iy a va so lish tirm a h a jm q iy m a tla ri su v b u g 'i­
n in g ja d v a lla rid a n an iq la n ad i.
Bu d ia g ra m m a su v b u g 'i b ila n b o 'lg a n jara y o n la rn i o 'rg a - 
n is h d a va u la rn i h iso b la sh d a k atta a h a m iy a tg a e g a d ir. D iagram - 
m a n in g a h a m iy atli to m o n i s h u n d a k i, ch iz ilg a n e g ri chiziq tag id a - 
gi y u z a ishchi jism ga b e rila y o tg a n va u n d a n olib k e tila y o tg a n is­
siqlikni ifo d alay d i.
(95)
и = h - pv
(96)
23-§. Suv bug'ining 
T - s
diagrammasi
T
/
s
15-rasm . S u v b u g 'in in g
T -s
d ia g ra m m a s i
50

---

D ia g ra m m a d a g i h a r b ir n u q ta jism n in g a n iq h o latin i xarak- 
tcrlay d i. S u y u q lik n in g 0 °C dag i e n tro p iy a si n olga te n g b o 'lg a n i 
u c h u n T -s k o o rd in a ta d a o rd in a ta o 'q id a jo y lash ad i. S uvni 0 °C 
d a n to 'y in is h h a ro ra ti 
(tT)
gacha isitilishi 
aa'
jarayoni b ila n d a v o m
e tad i. B ug' hosil b o 'lish i jara y o n i 
(tT=
const) g o riz o n tal 
a'a"
chizig'i 
bilan ifo d a lan a d i. B u g 'n in g qizitilishi esa 
a " d
izo b a ra ch izig 'i bilan 
ifo d a lan a d i. Lekin b u g 'n i q izitilish izo b arasi su v n i isitilish izoba- 
ra s id a n tik ro q b o 'la d i, b u n in g sababi qizitilish h a ro ra ti isitilish h a- 
ro ra tig a q a ra g a n d a y u q o riro q d ir. S h u n d a y ch iziq larn i o 'tk a z ish n i 
d a v o m ettirsak , ch iziq lar 
к
n u q ta d a b irlash ad i.
24-§. Suv bugyining h-s diagrammalari
O zta q izig a n b u g ' va ay n iq sa to 'y in g a n b u g ' ideal g a z la rd a n
k e sk in farq q iladi. B u n d a y b u g 'la r u c h u n h o lat ten g lam alarin i 
q o 'lla b b o 'lm a y d i. Shu sababli o lim la r to m o n id a n tajrib alar n a- 
tijasida o lin g a n jad v al va d ia g ra m m a la rd a n fo y d ala n ila d i. Suv 
b u g 'i u c h u n e n g z a m o n a v iy jad v a l va d ia g ra m m a la rn i pro fesso r 
M .P. V uk alo v ich ishlab chiqqan.
16-rasm. Suv b u g 'in in g
h -s
diagram m asi
51

---

Bu d ia g ra m m a la r y o rd a m id a su v b u g 'in in g to 'y in is h h a ro ra ti, 
bosim i, so lish tirm a hajm i, e n ta lp iy a si, e n tro p iy asi, q u ru q lik d a ra - 
jasi kab i p a ra m e trla ri an iq lan ad i.
S uv b u g 'i u c h u n
h - s
d ia g ra m m a n i b irin c h i b o 'lib 1904-yilda 
M olye tak lif qilgan. H o z irg i v a q td a issiqlik - tex n ik h iso b la rd a
M .P .V ukalovich to m o n id a n tu z ilg a n
h -s
d ia g ra m m a d a n fo y d ala ­
n iladi. 
h - s
d ia g ra m m a n i q u ris h d a o rd in a ta o 'q i b o 'y la b e n ta lp iy a , 
abssissa b o 'y la b esa e n tro p iy a q iy m a tla ri jo y lash tirilg an . K oordi- 
n a ta b o sh i qilib s u v n in g u c h la m ch i n u q ta s i q a b u l q ilingan. Issiqlik 
ja ra y o n la rin i h iso b la sh d a su v b u g 'in in g T -s va 
h -s
d ia g ra m m a la - 
rin i q o 'lla sh issiqlik-texnik h iso b la rn i anch a s o d d a la sh tira d i. K o 'p
h o lla rd a su v b u g 'in i to p ish u c h u n ja d v a lla rd a n fo y d ala n ila d i. Bu 
ja d v a lla r h a ro ra t, b o sim b o 'y ic h a s u v b u g 'in in g h a m m a p a ra m e tr- 
larini a n iq la sh g a y o rd a m b erad i.
Suv b u g 'in in g p a ra m e trla rin i su v b u g 'i ja d v a lla rid a n foydala- 
nib, a n iq la sa b o 'lad i.
25-§. Suv bug'i bilan bo'ladigan jarayonlar
Suv b u g 'in in g to 'y in g a n va o 'ta q izig a n h o la tid a g i m asa lala r- 
n i y e c h ish d a
h -s
d ia g ra m m a d a n yoki ja d v a lla rd a n fo y d a la n ish
m u m k in b o 'la d i. C h u n k i u la r en g q u la y va a n iq q iy m a t b e ru v c h i 
u slu b h iso b la n a d i. Suv b u g 'in i p a ra m e trla rin i a n iq la sh d a y a n a d a
q u la y u slu b - grafik u su li b ila n s u v b u g 'in i p a ra m e trla rin i aniq- 
lash d ir. Suv b u g 'i b ila n b o 'la d ig a n h a r b ir jara y o n n i