M muxamedova

Ta’sirlar
Misr qanday ta’sirlarga duchor bo‘ Igan? Uning ta’siri qaysi mamla- 
katlarga yoyilgan? Misr me’morchiligi shakllanishining dastlabki 
bosqichi bizga ma’lum emas. Bir narsa shubhasiz: piramidaiar san’ati 
rivojlanishi uzoq davom etgan, bizga noayon davrlarga borib taqaladi. 
Sharqdagi uzluksiz janglar Misming Osiyo bilan muntazam 
munosabatlarga kirishishiga olib keldi. Biz XVIII sulolada Mesopo- 
tamiya bilan munosabatlarga kirishilishi haqida eslatib o‘tgandik. 
Assiriya va Eronga qarshi doimiy kurash olib borgan keyingi sulolalar 
ular bilan madaniy aloqalar qilib turishgan. Ehtimol, Misr Mesopo- 
tamiyadan gil konstruksiyalar tizimini o‘zlashtirgandir, biroq, shubha­
siz, u tosh yo‘q mamlakatdan toshni terish usullarini o‘zlashtirib olishi 
mumkin emas edi. Balki Misming gil me’morchiligi o ‘ziashtirilgan, 
ammo tosh me’morchiligi, aftidan, mahalliy ildizlarga ega.
Yevropa halqlari yarim yovvoyi holda turmush kechirayotgan bir 
sharoitda Misrda san’at va sanoat ancha taraqqiy etib ulgurgan edi. Misr 
g‘arb halqlaridan biron nimani o‘zlashtirishga ehtiyojmand emas edi; 
aksincha, ular Misrdan ko‘p narsani o‘rganib, o‘zlashtirishardi. 
Afmaning tashkil etilishi ham misrlik badarg‘a qilinganlarga tegishli
68 Auguste Choisy. The World Histoiy of Architecture. London. 2009. P-22
69 Auguste Choisy. The World History of Architecture. London. 2009. P-25-26. (Опост Шуази. Всеобща* история 
архитектуры. ООО Издательство ЭКСМО 2009 kitobning rus tilidagi talqinidan foydalanilgan)

---

degan farazlar bor. Nil quyilishidagi gavanlar ko‘p vaqtlar finikiylirga 
tegishli edi. Misr boshqa halqiarga xuddi Xitoy kabi uning portlari 
oehilgun'ga qadar, faqat o‘zining olib chiqib ketadigan predmetlari bilan 
ma’lum edi. Lekin hattoki mana shu mayda badiiy mahsulotlar ham 
keyingi davrlar sna’atini ilhomlantirish uchun yetarli bo‘ldi. G‘arbning 
barcha me’morchiligi asosida biz aynan misr me’morchiligi uslub va 
imzosini ko‘ramiz70.
Eramizning 638-yilidan boshlab Misr tarixida mutloq yangi davr- 
musulmonlar davri boshlandi. Lekin biz qadimgi Misr madaniyati 
haqida so‘zlar ekanmiz, biz uning asosan buyuk davlat darajasiga 
ko‘tarilgan davridagi me’morchiligi va san’ati haqida ko‘proq fikr 
yuritamiz.
Mamlakat Narmer davrida yagona davlatga aylantirilgan 
vaqtdanoq Misrliklar metaldan foydalanish yo‘llarini bilib olganlar. 
Avvaliga misdan, keyin esa bronzadan har xil asboblar, qurol yaroqlar 
ishlaganlar. Ammo bu kashfiyotlarga qaramasdan. Toshni ishlash va 
durodgorchilik san’ati muhim o‘rin tutgan. Chunki bu hunarni 
misrliklar mukammal darajada bilganlar. Masalan, shoxlar qabrlaridan 
topilgan toshdan ishlangan ajoyib ko‘zalar va guldonlar eramizdan 
awalgi 2800-yillarga, ya’ni birinchi sulola davriga to‘g‘ri keladi.
Nil atrofida joylashgan dastlabki ko‘chmanchilami o‘ziga jalb 
etgan bu daryo inson uchun eng zarur bo‘lgan hayotiy bir ma’nba edi.
Nil daryosi faqat hayot va madaniyat ma’nbai emas, balki tashqi 
dunyo bilan aloqa qilish yo‘li ham boigan. Unda turli xildagi kemalar, 
ayniqsa, savdo kemalari doimo ko‘p boigan. Kemalardan ba’zilari 
hatto 0 ‘rta dengizga chiqishga ham jur’at etganlar. Misrda yozuv 
majburiy ravishda arxivlarni saqlash, ayniqsa, halqdan soliq solish 
jarayonida vujudga keldi. Qizigi shundaki, misrliklar undosh 
tovushlamigina ishlatganlar. Misrliklar Nil qirg‘oqlarida o‘sadigan 
«papirus» o‘simligidan yozuv qog‘ozni kashf qilganlar.
Qadimgi Misrda ma’muriyat Nil yoqalab joylashgan «nom» lar 
asosida vujudga keldi. Mahalliy hukmdor doirasida boigan ma’muriyat 
«nomark» deb yuritilgan. Har bir nomark o‘zinmg xususiy adliyasiga 
va xuddi hozirgi zamon hizmatchilari kabi o‘zining mirzalariga ega.

---

1-va 2-sulolalar fir’avnlari «mastaba» deb ataluvchi qabrlarga dafh 
etilganlar71. Ko‘pincha atrofi toshlar bilan to‘silgan mastabalar xom 
g‘ishtlardan to‘g‘ri burehak shaklida tiklangan bo‘lib, juda ko‘p 
xonalardan tashkil topgan72.
Mo‘miyolangan tanani oltin plastinka bilan qoplangan yog'och 
tobutga solganlar. Mashhur Tutanhamon maqbarasi bo'yicha fikr 
yuritadigan bo‘lsak (bizga ma’lum bo‘lgan fir’avnlarning dafhlari ichida 
o‘g‘irlanmay topilgan yagona maqbaradir), undagi tobut juda chuqur 
(uchtasi ustma - ust qo‘yilgan) va toza oltindan ishlangan. Bunday 
mo‘miyolash odati podsholik uchungina boiib, ayniqsa, u yangi 
podsholik davrida Nubiy mamlakatidan ko‘plab oltin olib kelish vaqtida 
avj olgan.
Misr ehromlari. Z-sulolaning birinchi fir’avni 
Joser
boigan. Joser 
ehromi (piramidasi) ning qurilishi katta toshlardan ukan binolar ixtiro 
qilgan va yozuv san’atida yuksak yutuqlarga erishgan me’mor Imxotep 
nomi bilan bogiiq. Joser qabri Qoxiradan taxminan 6 km. narida 
joylashgan. Toshdan ishlangan bu ulkan maqbara dunyodagi eng 
qadimgi yodgorlikdir. Uning qurilish vaqti eramizdan awalgi 2780 yilga 
to‘g‘ri keladi.
Bu inshoot bir qator zinapoyalardan tashkil topgan ehrom boiib, 
ustma-ust qo‘yilgan va yuqoriga ko‘tarilgan sari kichrayib boruvchi bir 
qancha mastabalar yigindisidan iborat Piramidaning asosi kvadrat 
boiib, u qoyaning 25 m ichkarisiga joylashgan. Yana pastroqda esa 
fir’avnning dafn qilish xonasi boigan. Piramida va uning atrofi ohak 
toshlardan terilgan baland devor bilan o‘rab olingan.
Ana shu devoming ayrim qismlari hozirgacha saqlangan yoki ular 
qayta tiklangan. Ichki devoming qarama - qarshi tomondan qator 
yodgorliklar qad ko‘targan. Ehtimol, ular bir xil xudolarga bag‘ ishlangan 
ibodatxonalar boisa kerak. Imxotepning qiyofasi binoning ichkarisida 
xaykal ko‘rinishida paydo boiadi. Bu bilan misrliklar 
vaziming
obro‘si 
va qudrati naqadar yuksak ekanligini ko'rsatganlar. 3-sulola uning oxirgi 
fir’avni SnofiTinning vafoti bilan tamom boigan. U tiriklik vaqtida o‘zi 
uchun tomonlari tekis boigan ikkita ulkan piramida qurdirgan. 4-sulola 
kelib piramidalar qurish katta davri boshlangan.
71 A World History of architectiire. Marian Moffet, Mich ail W Fario, Lawrence Wodehouse. London . 2003. P30( 
Mastabas, die earliest tombs, were built as eternal houses for the departed and were in all likelihood based on design 
of the dwellings o f the living. The basic mastaba was bfocidike structure above ground containing a 
small
room for 
offerings and another chamber for the body and statue of the deceased.)
72 Auguste Choisy. Tbe World History of Architecture. London. 2009. P-25 (Опост Шуази. Всеобщая история 
архитектуры. ООО Издательство ЭКСМО 2009 kitobning rus tih’dagi taiqinidan foydalaniigan)