M muxamedova

Melon dome 
Qovun gumbaz. Qovunga o‘xshab uzunchoqroq bo‘lgan qubba.
Memorial 
Memorial. Biror inson xotirasini yod etish uchun bunyod etilgan 
yodgorlik yoki yasalgan haykal.
Memorial arch Memorial ark. Biron voqea yoki shaxs xotirasini 
abadiylashtirgan ark. Rim Imperiyasi davrida, keyin Napoleon zamonida va undan 
keyingi paytlarda odat tusida bo‘lgan. U g‘alaba arki deb ham ataladi.
Memorial stone, memorial tablet Yodgorlik toshi. 0 ‘tib ketkan shaxs yoki 
voqeani xotirlash maqsadida o‘matilgan tosh. U devor ustida yoki ichida bo‘ladi. 
Yupqa yuzali tosh bo'lishi ham mumkin.
Memorial window Yodgorlik derazasi. Qaysidir insonni yoxud oilasini eslab 
turish uchun rangli qilib tasvirli ishlangan deraza.
Memphis Memfis. Nil daryosining quyilish qismi oldida, Qohiradan 19 
kilometr shimolda joylashkan qadimiy shahar. Fir’avnlar zamonida poytaxt bo'lgan. 
Dengizga chiqish qismida porti mavjud bo'lib, qishloq xo‘jaligi, savdo, boshqaruv 
tizimi va diniy markazlar yaxshi rivoj topkan. Hozirgi kunda ba’zi qadimiy 
inshootlarining xarobalari saqlanib qolgan.
Men Men. Xitoy binolari darvozasi, eshigi.
M inaret Minora. Dumaloq yoki burchakli qilib bunyod etilgan baland qurilma. 
Islom me’morchiligiga xos uslub hisoblanadi. Minora tepasidan har kuni besh mahal 
azon etilgan. Yuqori shovqindan holi boMgani uchun azon uzoqlargacha eshitilgan. 
Bazan yo‘l topolmagan karvoniarga mayoq bo'lib ham xizmat qilgan. Notinchlik 
paytlarda esa atrofni kuzatish uchun navbatchilar qo‘yilgan. Hozirda masjid 
manzilini ko‘rsatuvchi belgi sifatida, shuningdek me’moriy uslub tariqasida saqlanib 
qolgan. O'zbek me’morchiligi tarixida, masjid majmuasi tarkibida dastlab bir 
minora, so‘ngra simmetrik boiishi uchun ikki minora, keyinroq davlat salohiyatidan 
kelib chiqqan holda to'rt-sakkizta minoralar bunyod etilgan.
Mosaic Mozaika. Qadama. 1. Qotishma ustiga rangli bo‘laklar terib hosil 
qilingan bezak. Boiaklar shisha, sopol, tosh yoki boshqa narsa bo‘lishi mumkin. 2. 
Mayda yog‘ochlar terib yaratilgan tasvir.
N
Nagara style, nagare-zuknri Nagara uslubi. Yapon ibodatxonalarining eng 
mashhur uslubi. Uning tomi botiq yuzali bo‘lib, old nishab orqa nishabdan uzunroq 
bo‘ladi
Nagaya Nagaya. An’anaviy yapon me’morchiligida kichik xonalarga 
bo‘lingan uzun uy. Boy xonadonlar uchun shunday binolar qurilgan.
Nageshi Nageshi. An’anaviy yapon binokorligida ustunlar tepasiga yotqizilgan 
to‘sin.
Naiihead Mixboshi. 1. Mix 
boshiga o ‘xshagan
chiroyli ishlangan bezak. 2. 
Qalin ishlangan mix boshi.
Naiihead molding Mix qoqilganga o‘xshab ishlangan bezak. U turli shaklda 
boiishi mumkin.
Naka-nuri Ikkinchi suvoq. So‘nggi silliq suvoqdan oldin suvalgan ikkinchi 
qatlam.

---

Nalichnik Hoshiya. Rossiyada deraza atrofini bezashda qoilanilgan ustunli, 
yoki yog'ochli bezak.
Narthex Dahliz. Ba’zi xristian cherkovlarida kirish qismi.
Nashki, naskhiNasx. Arabcha yozishning bir uslubi.
Natte Poxol. Savat to'qimasi ko‘rinishili bezak.
Naumachia, naumachi Navmacha. Kema janglari uchun hosil qilingan sun’iy 
ko‘l. Atrofi tomoshabinlar uchun o'rindiqli boigan.
Navaranga Navaranga. Hind ibodatxonasining markaziy zali.
Nave Nef. 1. Cheikovning o‘rta zali. 2. Cherkovning ustunlar bilan ajratilgan 
uchala markaziy zali. 3. Cherkovda fuqarolar uchun moijallangan zal.
Nave arcade Cherkov zali arkadasi. Zallami uch qismga boiadi. 0 ‘zi 
markaziy zalning ikki tomonidan joy oladi.
Neat w ork G‘isht terish. Poydevor ustiga terish nazarda tutiladi.
Necessarium Muqaddas. Eski monastiming muqaddas qismi yoki qasming 
sirli xonasi.
Neck Bo‘yin. Ustunning yuqori qismidagi ingichkaroq silliq yuza.
Necking Bo'yinlash. 1. Bo‘yin hosil qilish. 2. Ustun qismlarini ajratib turgan 
yuza. 3. Ustun boshi ostidagi har qanday bezak.
Neck molding (Necking)
Necropolis Go‘riston. 1. Katta qabriston. 2. Qadimiy qabriston.
Needle spire Qalpoq. Minora tomining qalin uchki qismi.
Neoclassicism Neoklassitsizm. Yevropada mumtoz me’morchilikning oxirgi 
davri: XVIII-XIX asriar. Uslublarga qat’iy amai qilib, xotiralami singdirishga 
e’tibor qaratilgan.
Neo-Gothic Yangi Gotik. XIX-XX asrlarda Gotik uslubning qayta iste’molga 
kirishi.
Neo-Grec Yangi Yunon uslubi. 1840-yillarda Fransiyada Grek an’an alarming 
me’morchilikda qayta qo‘ llanilishi.
Neo-Liberty Yangi Istiqlol. Italiyada 1945-yildan keyin qayta qoilangan 
Yangi San’at uslubi.
Nervnre Gumbaz qovurg'asi.
Net tracery To‘r bezak. Yirik to'rsimon deraza bezagi.
Newel Zina o‘qi. 1. Aylana zinaning markaziy tayanch ustuni. 2. Newel-post.
Newel cap Palmali gumbaz. Zina o‘qining yuqoridagi xalqa gumbazli qismi.
Newel coUar Ustun yoqasi. Aylana zina o'qida boiadigan kengroq qism.
Newel drop Zina o‘qining yuqori qismi.
Newel joint Panjara boshi. Panjara dastagining boshlangich panjara bilan 
birikkan qismi.
Newel-post Bosh panjara. Birinchi qatorda turadigan asosiy panjara.
Niche Mehrobi. Devor ichiga kirgan qism boiib, ichida ko'pincha haykal 
joylashadi. G'ayridinlar binokorligiga xos.
Nuraghe, noraghe Nuraga. Qadimgi davrlarda toshdan qurilgan dumaloq 
minora. U qal’a ichida boigan. 
,
Nymphaeum Nimfeya. 1. Nimfalar bilan bezatilgan xona (Mitti xayoliy 
odamsimon mavjudod). 2. Nimfalarga bagishlab qurilgan bino. Katta xona ustunlar,

---

haykallar va suratlar bilan bezatilgan. Markazdagi fawora xonani salqin qilib 
turgan. Ba’zan odamlar uchun suv havzasi bo‘lib xizmat qiigan.
О
Obelisk Obelisk. 1. To‘rt tomonli monumental tosh ustun. Piramida 
ko‘rinishida lekin tik bo‘ladi. 2. Misrda ierogliflar yozilgan shunday tosh.
Observatory Rasadxona. 1. Samoviy kuzatishlar olib boriladigan bino. 2. Tepa 
qavatda atrofni kuzatish mumkin bo'lgan bino.
Obtuse angle arch O'tmas burchakli ark. Uchli arklaming biri bo‘lib, sirkul 
markazlari ikkita bo‘ladi.
Octagon house Sakkiz burchakli uy. Nyu Yorkning Hudson vodiysida 
joylashkan sakkiz burchakli Viktoriya uyi.
Octastyle Sakkizlik. Old yoki orqa tomonida sakkizta ustuni bo'Igan bino.
Octopartite vault Sakkizpoy gumbaz. To'rtburchak qurilma ustiiga dumaloq 
gumbaz qurilganda, birikish o‘mini moslashtirish uchun hosil qilinadigan sakkiz 
burchakli devor.
Oculus Ko‘z. 1. Roundel 2. Bull’s eye. 3. Gumbaz tepasidagi dumaloq ochiq
joy-
Odeum, odeon Kichik Rim yoki grek teatri. U yerda musiqa san’ati namoyish 
etilgan. Sozandalar joyining tepasi soyabonli yoki tomli bo‘lgan.
Oecus Corinthius Korinf atriumiga o‘xshash joy. Undan farqli ravishda uning 
gumbazi, gumbaz asosida ustunlari bo'lgan.
Oecus Cyzicenus Eshik va derazalari shishali boMgan zali. Ichkarida o'tirib 
tashqarini tomosha qiiish mumkin bo'lgan qadimiy grek va Rim binosi.
Ogee 1. Biri botiq, biri qabariq bo'lgan S shaklidagi qo‘sh yuzali bezak. 2. Shu 
ko'rinishli qoplama.
Ogee arch Egilma ark. Tepasi dumaloq bo‘Imay tepaga yo‘nalgan simmetrik
ark.
Ogive 1. Uchi burchakli, nisbatan tik tomonli ark. 2. Gotik gumbazlaming 
diagonal qovurg‘asi.
Oillet, oillette 0 ‘rta asr qo‘rg‘onlarida o‘q otiladigan kichik tuynuk.
O-kabe An’anaviy yapon me’morchiligida taxta yoki suvoq bilan yopilgan 
devor.
Okala Musulmon yurtlarda mehmonxona.
Okhlupen Hovon. Rus me’morchiligida tom to‘sini.
Okonchina Rus binolari derazalarida oyna ushlash uchun botirib ishlangan joy.
Ollarium Ostadon qo‘yiladigan joy; yoqilgan jasadlar kuli solingan idish 
turadigan tokcha. Qadimgi Rimda bo‘lgan.
Onion dome Piyozgumbaz. Rus Ortadoks cherkovi tomida mazkur piyoz 
shaklli gumbazni ko‘ramiz.
P
Pace Qadam. 1. Landing. 2. Qabr atrofidagi bir qadam tepalik. 3. Poldan bir 
qadam tepa bo‘lgan supa.
Padma Padma. Hindiston me’morchiligida haykallar bilan ishlangan bezak.
Padmam Padmam. Hindistonda haykal ostidagi poy ustun.

---

Padstone, pad Yaxlit tosh. Ustidagi yukni atrofga taqsimlafe yuboruvchi 
devoraing katta toshi.
Pagoda Pagoda. Ko‘p qavatii minora. Har qavatida o 'z tomi mavjud. Pagoda 
buddistlar ibodatxonasi bo‘!ib, qurilishda yog'ochlar keng qoilanilgan.
Pai-lou Paylov. Xitoycha yog‘och darvoza bo‘lib, kirish yo'llari bitta, uchta 
yoki beshta boigan. Saroy va ibodatxonalar hududiga kirish qismida o'matilgan.
P a ita Payta. Xitoyda lamaizm dini vakillarining gumbazli ibodatxonasi. Yuan 
sulolasi davrida VI asrdan paydo boigan.
Palaestra Palestra. 1. Yunoniston va Rimda mashq qilishga mo‘ljallangan 
bino. U gimnaziyadan kichikroq boiib, uqalash uchun xonalar va hammomlari 
boigan. Bino o‘rtasida hovli joylashkan.
Palazzo Saroy. Italiyada saroy deb atalsa ham aslida jamoat binosi bo‘lgan.
Palladianism Palladio uslubi. Palladianizm. Italiyalik Uyg‘onish davri 
me’mori Andrea Palladio (1508-1580) usuli.
Pandokeion Mehmonxona. Gretsiyada sayohatchilar uchun qurilgan xususiy 
mehmonxona.
Panel Qoplam. Keng va yupqa yuza, taxta. U gips, alebaster, metall yoki 
fanerdan ham boiadi. Usti bezakli ishlanib devorga yopishtiriladi.
Panopticon Markazli qamoqxona. Yoiaklari bir markazdan tarqagan zindon. 
U yerdan hamma joyni nazorat qilib o‘tirish mumkin.
Pantheon Panteon. 1. Barcha ma’budlar ibodatxonasi. 2. Rim shahrining 
Rotunda binosi - xudolar ibodatxonasi, hozirda oddiy cherkov, 3. Parij shahrining 
Panteon binosi. Hozirda milliy qahramonlar uchun maqbara.
Pantile Toiqinli parchin. S harfi shaklli parchin. Bir tomoni ostda, bir tomoni 
ustda qoladi.
Papert Papert. Rus Ortodoks cherkovi oldidagi ochiq yoki yopiq to‘rtt»urchak 
xona.
Papier-mache Qog‘oz bezak. Bir necha qavat qog‘ozlami yelimlab 
yopishtirib, kerakli shaklga keltirib qotirgandan so‘ng binoni bezatish uchun 
ishlatiladi.
Papyriform Papirus shaklli. Papirus gullari shakli bilan bezatilgan Misr 
ustunlari.
Parabem a Parabema. Grek cherkovlari binosi yonidagi xona.
Parabolic arch Parabolik ark. Ustki aylanasi uch sirkul markazidan iborat 
boisa-da, ichki aylanasi parabolik boigan ark.
Paradise Jannat. 1. Cherkov oldidagi atrium zali. 2. Biror muhim binoning 
bog‘i. 3. Eron shohlari bog‘i.
Parados Parados. Mudofaa devori ortidagi qazilgan yer.
Parapet Pastdevor. 1. Markaziy ko‘chalarda to‘siq uchun quriladigan panjara 
balandligidagi devor. Yuzasi marmar bilan bezatiladi. 2. Mudofaa devori. 3. 
Tomning ikki yonidagi tom nishabidan yuqori devor.
Parapetasm a Parapedazma. Grek ibodatxonalarida panjara bilan o‘ralgan 
haykal turgan joy. 
/
P arapet gutter Pastdevor arig‘i. Ko‘chada bir metrli to‘siq-devor ortida 
joylashkan ariq.

---

Parekklesion Ibodat burchagi. Jamoat binolari ichida yoki yaqinida joylashkan 
ibodat qilinadigan kichik joy.
Parerga Ziynat. Grek binolariga qo‘shimcha zeb beruvchi bezaklar.
Paretta Paretta. Tabiiy yiimaloq yuzasi devordan bo'rtib chiqib turgan 
toshlardan iborat devor.
Pageting, pargetting, parget, pargework, parging Gulsuvoq. 1. Nafis suvoq 
san’ati. Angliyada TyudorJar davrida binolar yuzasini bezatish san’ati. 2. Mo‘riga 
o‘xshab tutun, gaz va issiqlikni tortib chiqaradigan quvur.
Paries Devor. Qadimgi Rim binolari devori nomi.
Pediment Uchtoq. 1. Mumtoz me’morchilikda tom shaklida ishlangan, tom 
ustida, binoning old tomonida joylashkan qurilma, peshtoq. 2. Keyinroq eshik va 
derazalar ustiga ishlangan shunday bezakli qurilma.
Pendentive Bag‘al. 1. Bino burchagida gumbazning ostki davomiy qismi. 2. 
Burchakni gumbaz aylanasiga moslashtirish hamda tayanch boiishi uchun 
ishlangan mustahkam qurilma.
Pendentive bracketing Bag‘al. Musulmonlar memorchiiigiga xos boigan 
burchakdagi gumbaz osti bezagi.
Pendentive cradling Arkli muqamas. Burchak arklari. Gumbaz ostining 
burchak bilan tutashkan qismini mustahkamlovchi qurilma.
Pendent post, pendant post Kesik ustun. 1. Tom to‘siniga tayanch boigan 
kalta to‘sin. U yerga emas devorga qotiriladi. 2. Arkka tayanch boigan kalta to‘sin.
Pentacle Beshburchak. Gotik derazalaming markazi beshburchak shaklli 
yulduz bezagi.
Pentastyle Beshlik. Beshta ustundan iborat bino oldi.
Penthouse, pendice, pentice Chordoqsiz uy. 1. Tom o'mining bir qismini 
egallagan qurilma 2. Appentice.
Pepperbox tu rre t Minoracha. Tom tepasida qurilgan kichik minoracha. 
Gumbazli tomi ham boiadi.
Pergola Ko‘shk. 1. Bog‘da bunyod etilgan joy. Yog‘ochli to‘sin bilan yopilgan 
tomni ustunlar ko‘tarib turadi. Ularga gullar yoki tok novdalari chirmashib, 
qurilmaga tabiiy manzara baxsh etadi. 2. Mana shu shiypondagi ustunlar qatori. 3. 
Bino yoniga qo'shib qurilgan qo‘shimcha bino. 4. Qadimgi forum binolari ustiga 
qurilgan balkonli joy.
Periaktos Peryaktos. Grek sahna manzarasini ko‘tarib tushiruvchi moslama. 
Bu orqali yangi voqea muhiti namoyish etilgan.
Peribolos, peribolus Peribola. Cherkov yerlarini o ‘rab turuvchi devor.
Peridrome Peridrom. Qadimgi ibodatxonalarda bir tomoni devor, bir tomoni 
ustun bo‘ Igan yo‘ lak.
Peridromos (Peridrome)
Periform Nok shaklli. Nok ko‘rinishli tom. Yoki nok shaklli bezak.
Peripteral Yakkaqator ustunlar.
Peripteros, periptery Yakkaqator ustunli. Faqat bir qatorida ustunlari boigan
bino.
Peristalith Toshlar qatori. Masalan qabr atrofiga o'matilgan toshlar.
Peristasis Ustun xalqasi

---

Peristele Tik tosh. Toshlar qatorining biri.
Peristerium Ikkinchi peshayvon. Ichki qismi.
Peristyle Ustunli. 1. Binoning ichini yoki tashqarisini o‘ragan ustunlar. 2. 
Shunday ustunli joy
Pinnacle Cho‘qqi. 1. Binoning eng yuqori nuqtasi. 2. Gotik me’morchilikda 
piramida shaklidagi bezak. 3. Bino ustidagi kichik minoracha.
P irca Pirka. And tog'larida topilgan uy. Devorlari qo‘pol toshlardan bunyod 
etilgan.
Pisay(Pise)
Piscina Chanoq. 1. Jom, qo‘l yuvishga mo'ljallangan jihoz. 2. Qadimgi 
rimliklaming kichik hovuzi. 3..Katta cho‘milish joyi. Ochiq havo ostida bo‘ladi. 4. 
Rim hammomlari uchun hovuz.
Piscina limaria Cho‘kindi hovuzi. Rim akveduklarining boshi yoki oxirida 
bo‘ladigan hovuz. Unda suvning quyiqaiari yig'iladi.
Pise Paxsa. 1. Devorlari zichlangan loydan hosil qilingan uy. 2. Devor yoki 
pol hosil qilish uchun tabiiy manbaa. 3. Somonli loy. Qamishli loy. (Cob)
Pishtaq Peshtoq. Musulmon binolarining to‘rtburchak darvoza qismi. Darvoza 
atrofini o‘rab turgan qurilma.
Pistrinum Tegirmon. Nonvoylaming don yanchadigan dastgohi.
Pitched 
stone Taroshlangan hoshiyali tosh. Faqat atrofi tekislangan 
to'rtburchaktosh.
Pitcher house Sharob yerto‘lasi.
Pitch faced Hoshiyali. Atrofi tekislangan. Tosh nazarda tutilmoqda.
Pitha Poyustun. Hindlammg haykali ostida turadigan asos.
Pixis, 
pix Piks. Cherkovda muqaddas non turadigan tosh idish.
Placage Parchin. Devor uchun yupqa bezakli material.
Placard (Parget)
Plafond Shift. Nafis bezatilgan shift.
Pianceer (Plancier)
Planch Pol. 1. Pol taxtasi. 2. Uzun pol taxtasi.
Planching (Flooring)
Plancier, pianceer, plancer, plancher Plansir. 1. Birorta bino qismining ostki 
tarafi. 2. Pol taxtasi.
Plancier piece Taxta. Pol uchun ishlatiladigan yupqa uzun taxta.
Plank house Taxtali uy. Devori tik qoqilgan taxtalardan iborat uy.
Plano-convex Guvala. Quyoshda loydan quritilgan, bir tomoni qabariq g‘isht.
Planted molding, applied molding Tayyor bezak. Yuzada ishlanmasdan, unga 
yopishtirib, qoqib, yoki yerga yotqizilgan bezakli material.
Plaque Taxtacha. Usti yozuvli material bo‘lib, devor yuzasiga qotiriladi.
Plaster cornice Suvoqli qarnas. Devor va shift burchagidagi suvalgan araqi.
Platband Toshtasma. 1. Ingichka, yupqa va uzun material. U devorga 
gorizontal holda bezak uchun o‘matiladi. 2. Devorda ark ko‘rinishini sun’iy 
yaratishda hosil qilinadigan uzun ingichka bo'rtma suvoq yoki yopishtirilgan 
qatlam. 3. Ustunda chiziqlar orasidagi tekis ingichka yo‘l.

---

Plate Bogiovchi to'sin. 1. Yog‘ochlar biriktirib chiqilganda ulami 
mustahkamlash uchun gorizontal qoqiiadigan to‘sin. 2. Yerda, devorda yoki devor 
tepasida sinch to‘sinlami ushlab turuvchi gorizontal to‘sin.