M muxamedova

Tachara 
Persopoldagi Doro qurdirgan saroy.
Taenia, 
tenia Devor bezagida manglay o‘midan pastroqda keladigan tekis 
bezak. Qamas osti.
Tai Poydevor qilmasdan yog‘och ustunlar ustiga qurilgan binolar; bir yoki bir 
necha xonali uylar, saroylar, ibodatxonalar bo‘lishi mumkin.
Tai miao Xitoyda imperatorlar saroyining sharq tomonida qurilgan o‘tkan 
ajdod imperatorlar maqbarasi.
Tai no ya Taijimasi ro‘paradagi bino. Yapon me’morchiligida asosiy binoning 
sharq va g‘arb, ba’zan shimol tomoniga qurilgan qo‘shimcha binolar.
Taisha style Shinto maqbarasining oldingi qiyofasi. Hozirda ulaming 
mashhurlaridan biri Izumo maqbarasidir.
Tajin Totonaklar me’morchiligida mashhur obida (200-900). Meksikaning 
Vera Kruz shtatida joylas hkan bu bino olti qatlamli bo‘ lib, piramida shaklida bunyod 
etilgan. El Tajin uslubiga xos bino hisoblanadi.
Telamon Tanali ustun. Erkak ko‘rinishida ishlangan ustun.
Temple of Solomon Sulaymon ibodatxonasi. Sulaymon masjidi. Quddus 
shahrida Sulaymon tomonidan miloddan awalgi 950 - yilda qurdirilgan va 
miloddan awalgi 586 - yili Nebuchadnazar tomonidan buzdirilgan. Inshootni 
Finikiyaliklar uch qismli qilib qurishkan: tashqi zal (Ulam), asosiy zal (Hekhal), va 
muqaddaslar muqaddasi (Debir deb atalgan). Asosiy zalni uch qavatli bino qismi 
o‘rab turgan. Dahliz oldida ikki bronza ustun erkin holda turgan. Qazishmalar 
davomida oltin bargli bezaklar ham topilgan.
Templon Templon. Vizantiya cherkovida altar qismi oldida o‘rnatilgan 
ustunlar qatori.
Tenjo Tenjo. Yaponcha shift.
Tenshu-kaku Tenshu kaku. Yapon qasrining minorasi.
Teotihuakan Qarimiy Amerikaning eng katta va eng muhim diniy markazi. 
Mexiko shahriga yaqin joylashkan bu inshoot piramida kabi balandlovchi 
supalardan iborat. Umumiy maydon to'rtburchak shaklda. Mazkur qurilma 
keyinchalik ko‘pkina shunga o‘xshash joylar qurilishida o‘z ta’sirmi o‘tkazdi.
Tepe Tepalik. Turkiychada xaroba tepaligi. O'zbekiston hududida ham 
qadimiy qo‘rg‘onlar mavjud. Toshkent shahrida sakkizta oqtepa aniqlangan.
Tepidarium Tepidariya. Qadimgi Rim hammomlarida iliq haroratii xona.
Terminal figure, terminal statue Terminal haykal. Ustuncha ustiga 
o‘matilgan odam boshi haykali. Uning yelka qismi ham tasvirlangan.
Theatre Teatr. Sahnali inshoot bo‘lib, undaaktyorlartomoshabinlargabevosita 
drama tomoshalarini namoyish etishadi.
Tholos Solos. 1. Greklaming dumaloq binosi. 2. Miken me’morchiligida 
qurilgan gumbazli maqbara. 3. Gumbazli dumaloq joy.
Three-centered arch Uch markazli ark. Bu gumbaz loyihasi uch sirkul 
markazi ostida tayyorlangan. Shuning uchun gumbaz aylanasi og'ishi bir tekis emas. 
o‘zgargan bo‘ladi.

---

Three-decker Minbar. Ma’ruza joyi boiib, yuqorida kitob o'qish o‘mi, pastda 
esa ruhoniy o‘rindig‘i joylashkan bo‘ladi.
Three-binged arch Uch bo‘lakli ark. Bunday arkning ikki yonida va o'rtasida 
tayanch ulovchi qismlar bo'ladi.
Todaiji Todaiji. Qadimiy, juda katta diniy inshootlar kompleksi. VIII asrda 
Yaponiyaning Nara shahrida tashkil etilgan. Eng mashhur binolari Shosoin, 
Tegaimon, Hokkedo, Kaisando, Nandaimon, Shoro, va Daibutsuden sanaladi.
Tollbooth Idora. 1. Xizmat vazifalari bajariladigan, to‘lovlar amalga 
oshiriladigan joy. 2. Shahar qamoqxonasi. Soliq to‘lamaganlar, savdo-sotiqda 
firibgarlikkayo‘lq o ‘yganlarvaqtinchajazolabushlabturilganjoy. 3. Shahar idorasi.
4. Gildiya binosi.
Tollhouse Sarbozxona. 1. Bino, ko‘prik kabi joylar qo‘riqchisining qarorgohi. 
2. Idora.
Toltec architecture Toltek me’morchiligi. Tub amerikaliklardan biri bo‘lgan 
Toltek qabilasi me’morchiligi. Eng mashhur obidalari Tula va Chichen Itza bo‘Iib, 
ular Atstek me’morchiligiga ta’sir etkan. Ulaming binolarida ustunlar va bezakli 
kundallami uchratamiz.
Tomb Maqbara. Qabr ustiga, marhum sharafiga quriigan me’moriy inshoot. 
Maqbarada birgina odam yoki o‘nlab kishilar dafii etilgan bo‘ladi. O'zbekistonning 
o‘zida Amir Temur, Imom Buxoriy, Ismoil Somoniy, Shayx Zayniddin, Zangi Ota, 
Shayx Hovandi Tohur. Qaffol Shoshiy, Yunusxon kabi qadimiy sag‘analar, 
shuningdek Shohi Zinda majmuasini misol sifatida aytish mumkin.
Tracery Gultoqi. Deraza bezagi. Gotik derazalar yuzasida tosh yoki yog‘och 
qismlardan ishlangan nozik bezak. U derazaning ustki qismida bo‘lib, panjaraga 
ham o‘xshab ketadi.
Trachelium Tracheliya. Ustunning boshi va ingichka botiq chizig‘i orasidagi 
qismi.
T rajan’s Column Tray an ustuni. Marmar toshdan 38 metrga bo‘y cho‘zib qad 
rostlagan Rim shahri ustuni. Uni senatorlar imperator g alabasi sharafiga bunyod 
ettirishkan. O'sha davrda Ustun tepasida Trayanning haykali bo1 Igan. Keyinchalik 
Avliyo Pyotr haykali bilan almashtirilgan. Bu ustun aslida minora boiib, ichidagi 
aylanma zinadan yuqoriga ko‘tarilsa bo‘ladi.
Transenna Tranzena. 1. Marmar yoki metal yuzasiga ishlangan y o i-y o i 
chiziq. Yo‘lli bezak. 2. Kesishkan to‘sin.
T ransept Kesishma zal. Cherkovning uzun zaliga kesishib joylashkan zal. 
Yuqoridan xoch shakJini paydo qiladi.
Transept aisle Kesishma zal yo‘lkalari. (Transept)
Transept chapel Kesishma zal bo‘limi.
Transitional style 0 ‘tish uslubi. XII asrda sodir boigan Roman uslubidan 
Gotik uslubiga o‘tish davri nomi.
Transom Transom. 1. Oynaga o‘matilgan yog‘och panjara. 2. Eshikni 
vuqorisidagi derazani ajratib turuvchi to‘siq. 3. Yog'och bilan bo'lingan deraza.
Treillage So‘ri. Tok o‘sishi uchun quriigan so‘ri.
Trellage (Treillage)

---

Trellis Panjara. 1. Metall yoki yog‘ochdan ishlangan to‘rsimon panjara. 2. Tok 
o'stirish uchun ishlangan so‘ri.
Trellis 
molding, 
trellice 
molding 
Panjarali 
bezak. 
Normandlar 
me’morchiligida mavjud boigan siniq chiziqli, kesishkan, to‘rsimon bezak.
Tresse To‘qima bezak. Tekis yoki bo‘rtma yuzaga ishlangan ingichka davomiy 
bezak. U tasmalar to‘qimasiga o'xshab ketadi.
Triapsidal Uch mehrobli. Cherkovning mehrob shaklidagi katta zal qismi. 
Shifti yarim gumbazli bo‘ladi. Bu qismlar uch tomonda boiadi.
Tribelon Uch ark. Cherkov binosi ichida joylashkan uch arkli arkada.
Tribunal Tribunal. 1. Sudyalar o‘rindig‘i joylashkan balandroq sahn. 2. Rim 
teatrining ikki tarafida joylashkan xos joy. Unda imperator va malika o‘tirgan.
Tribune Tribuna. 1. Minbar. 2. Cheikov zalining qo'shimcha qismi. 3. Taxtga 
o‘xshash o‘rindiq bo‘lib, sudya yoki yepiskopga tegishli boigan. 4. Stadionda 
tomoshabinlar o‘rindig‘i.
Trichila, trichilum Chayla. Ochiq tabial qo‘ynida tashkil etilgan soyali, 
o‘rindiq va stolli joy. Ovqatlanish gashti uchun moijailangan. Uning ustida tok o‘sib 
qo‘shimcha salqinlikni ta’minlagan va pishkan uzumlar shiftda osilib turgan.
Triclinium Ayvon. Qadimgi Rimdagi xona. Uning ichida uch b oim a mavjud.
Triconch Uchbo‘lma cherkov. Asosiy zalning uch tomonida turtib chiqqan 
qo'shimcha zallari boiadi: to‘g‘rida va ikki yonda.
Triforium Triforiy. Cherkov binosi chetida, ikkinchi qavatda joylashkan arkli 
yoiak.
Triglyph Triglif. Doriy uslubidagi bezakka xos boigan uch y o ili qoplama. 
Ular burchakli va bo'rtma ishlangan.
Trigonum Trigon. Uchburchak boiaklardan terib ishlangan mozaika.
Trilith, trilithon Uch tosh. Uchta yirik toshdan iborat monument.
Trim mer Uloq to‘sin. I. Pol va shift to'sinlariga tayanch boiishi uchun 
o'matiladigan kalta yog'och. 2. Polda bir-necha to'singa ulangan gorizontal 
yog‘och. 3. Trimmer arch.
Trimme r arch Yotiq ark. Aylanasi deyarli tekis boigan ark.
Trimming joist To‘sin. Pol osti to‘sini.
Trimstone, trim Bezak toshi. Binoda boshqa materiallar orasida bezak uchun 
o'rnatilgan tosh.
Tringle Tringel. Kichik to‘rtburchak botiq yuza hosil qilgan chiziq.
Tripartite vanlt Uchburchak gumbaz. Uyg‘onish davrida qurilgan bunday 
gumbaz tomda yaxlit o‘zi joylashmagan. U asosiy gumbaz atrofida chetki qism 
sifatida qurilgan.
Triquetra Uch aylanali. Uch yarim aylanadan tashkil topkan bezak. Ular 
chetlari bilan birlashkan boiadi.
U
Ubapitam Hind me’morchiligida poyustun.
Umbo Toshkunda. 1. Biroz yuzadan chiqib turgan 
narsa. 2. Ko‘chada 
chegarani bildiruvchi yerga qadalgan tosh yoki gishtlar.
Undercroft Yer ostida boiuvchi maxfiy yoiak. Underpitch groin Chorraxa 
kabi kesishkan joy.

---

Under pitch vault, Welsh vault Chorraxa kabi ikki gumbaz kesishmasi.
U nderthroating Tashqi devor tepasida yomg'ir suvi tushib ketishi uchun 
o‘yib ishlangan joy.
Unfram ed door Kesakisiz eshik.
Upana Hind me’morchiligida ustun,
Ustrinum Rimda jasad yoqilgan joy.
Uttira Hind me’morchiligida ustun osti, devor usti qatlami.
Uwa-nuri An’anaviy yapon me’morchiligida devor suvog‘ining yakuniy 
qismi.
Uxmal Yukatan g'arbining Puuk tepaligidagi joy (Meksika), Mayya 
me’morchiligida so‘nggi davrlarning eng ajoyib namunasi. Baland maydon ustida 
qurilgan uylar yaxlit to'rtburchak inshootni hosil etadi. 99 metr uzunlikdagi 
hukmdor saroyi Puuk madaniyatining eng muhtasham binosidir. Hovlisining to‘rt 
tomonida saroylari joylashkan. Mazkur madaniyat haqida gapirganda Ulug‘vorlik 
piramidasi, Buyuk piramida, Toshbaqa Saroy hamda Kabutarlar saroyini misol qilib 
keltirishimiz mumkin.
V
Vagina Haykal yoki byustni ko‘tarib turuvchi ustunning tepa qismi.
Valance 1. Deraza tepasida bezaklarga chegara bo'lgan hoshiya. 2. Parda.
V aletudinarium Qadimgi Rim shifoxonasi.
VaOatorium Binoni loyihalashtirish ma’nosini beruvchi lotincha atama.
Valley Tomning ikki nishabi burchakda tutashkanidan hosil bo‘lgan ariq.
Vallum Rimliklar lagerini o‘ragan qo‘rg‘on.
Valva Eshik tabaqasi.
Vam ure, valm ure, vauntm ure 1. Asosiy qo‘rg‘on devori oldidan o'rnatilgan 
uncha mustahkam bo'lmagan devor. 2. Qo‘rg‘on tagidagi yo‘lka.
Vane, weathercock, weathervane Asosan xo'roz shaklida bo‘lgan, antenna 
kabi baland o'matiluvchi shamol yo‘nalishini ko‘rsatadigan qurilma.
Variegated Turli ranglar nomutanosib chizilgan material.
V aulsura Lotin tilida gumbaz.
Vault Gumbaz. Ark qurish tamoyillariga asoslanib bimyod etilgan gumbaz.
Vault bay Ikki arkli qovurg‘a orasidagi gumbaz qismi.
Vaulted 1. Gumbazli qilib qurilgan. 2. Gumbaz bilan yopilgan.
Vaulting I. Gumbaz qurish. 2. Umumiy gumbazlar.
Vaulting capital Gumbaz ostidagi ustunning tepa qismi.
Vaulting course Gumbazlar ustiga terilgan toshlaming gorizontal qatori.
Vaulting shaft Gumbaz qovurg'asini ko‘taruvchi ustun.
Vault rib Gumbazga birikib, uni ostidan ko'tarib turuvchi arkli qovurg‘a.
Vedika Vedika. 1. Hindlar Vedalarini o'qiydigan zal. 2. Muqaddas hududni 
o‘rab turgan qurilma.
Velarium Velariya. Rim teatrlarida soya uchun o‘matilgan chodir.
Venetian, Venetian mosaic Venetsiya mozaikasi. Kattaroq marmar 
boiaklaridan terilgan mozaika.

---

Venetian arch Venetsiya arki. Bunday arkning yuqori qismi qalin bo‘ladi. 
Ya’ni arkning ikki yonida, ark ostidagi tosh ark yuqorisidagi toshdan ingichka 
boiadi. Toshlaming har biri mos tarzda qalinlashib boradi.
Venetian dentil Venetsiyacha kungura. Devor yuzasida mavjud bo‘Igan tish 
shaklli bezak.
Venetian door Venetsiya eshigi. Ikki yonida uzun ingichka derazalari bo‘lgan 
eshik.
Venetian window, Palladian window, Diocletian window Venetsiya 
derazasi. Neoklassik usulga xos katta rom. Romlar oralarida ustunlar shiflga tayanch 
bo‘ladi. О‘rtada joylashkan deraza ikki chetidagiga nisbatan kattaroq bo‘lib, ba’zan 
arkli ishlangan.
Veranda, verandah Yozda o‘tirishga mo‘ljallangan ochiq ayvon.
Verge 1, Tom nishabi yonidagi yog‘och. 2. Ustunning bezakli qismi.
Vergeboard Kokil. Tom nishablari yonini bezatkan yog‘ochli bezak.
Verge fillet Tomning yon qismiga qoqilgan taxta.
Vermiculated Xuddi ilon izi kabi betartib o'ramlar ko‘rinishidagi bezak.
Vermiculated mosaic Qadimgi Rimning eng na£is mozaikalaridan biri. Biz 
ularda bukilgan va toiqinsimon naqshlami ko'ramiz.
Vermiculated workToshli yuzaning bir shakli. To‘lqinsimon uzuq-uzuq o‘yib 
ishlangan joylari bo‘!adi. 2. Chuvalchang iziga 
0
‘xshagan bezakli mozaikaning bir 
turi.
Vermicnlatum opus (vermiculated mozaic)
V ernacular architecture Ota me’morchilik. Mahalliy qurilish materiallari va 
uslubidan kelib chiqqan holdauy qurish usuli.
Versurae Rim teatri sahna binosining yon tomonlari.
Vesara Shimoliy va janubiy Hindistonning bunyodkorlik an’analarini 
birlashtirgan me’moriy uslub.
Vestiary Kiyim javoni yoki kiyimxona.
Vestibule Dahliz. Kattaroq xonaga olib kiruvchi dahliz.
Vestibulum Darvozasi ichkanroqda joylashkan uyning tashqi yoiagi. Bir 
tomoni darvoza, ikki tomoni bino devorlari bilan o'ralgan. To'rtinclii tomoni 
ko‘chaga ochiq qaratilgan.
Vestry, revestry Cherkovning bir xonasi. U yerda ruhoniy va xo‘r 
ijrochiiarining kiyimlari, shuningdek turli xil buyumlar saqlangan.
Via Shahar va qishloqlarda bo‘lgan tosh yotqizilgan ko‘cha. Piyoda va ot 
aravalar qatnagan. Undan tashqari ikki shaharchani bogiovchi y o i ham shunday 
atalgan. Rimning yoilari uch qatlamli bo igan.' qum, tosh va qoplama. Qoplamalar 
sopol va betonli ham boigan. Yoining ikki chetida piyodalar qatnov yoiakchalari 
boiib, ular qadalgan g‘ishtlar bilan chegaralab chiqilgan.
Via Appia Apiya yo‘li. Baland quriigan birinchi Rim y o ii. U y o i bunyodkori 
Appius Claudius nomi bilan atalib, miloddan awalgi IV asr oxirlariga taalluqli. 
Dastlab Rim shahrini Kapuya bilan bogiagan, keyin у an a uzaytirilgan.
Via munita Tosh y o i. Rimning tosh terilgan ko‘chasi.
Via terrena Y oi. Yer sathi bilan barobar Rim yo‘li.
Vicarage Vikar uyi. Angliyada katta ruhoniyning uyi.

---

Victorian architecture Viktoriya davri me’morchiligi. Qirolicha Viktoriya 
(1837-1901) nomi bilan atalgan Britaniyaning bunyodkorlik davri.
Vicus Uy. Dastlab bir uy nomi bo'lgan. Key in bir necha uylar jamlanmasi 
nomiga aylangan.
Vignette Panjara. 1. Vinette. 2. Fransuz binolarida polgacha ishlangan 
derazaning ostki panjarasi.
W
W a An’anaviy Xitoy me’morchiligida sopol parchinli tom.
W a goya An’anaviy yapon me’morchiligida tom tuzilmasi. Yevropadagi 
nishabli to'sinlardan farqli ravishda faqat gorizontal va vertikal yog‘ochlar 
ishlatiladi.
W ainscot Devoming pastiki qismida taxtalami biriktirib hosil qilingan bezak.
Wall arcade Devorda bo'rttirilgan uslunlar qatorining tasviri.
Wall column Devoriy ustun. Devor bilan qisman yoki to iiq birikkan ustun.
Wall garden Supali bog*. Pastgina tosh devorlar icbiga tuproq to‘lg‘izib hosil 
qilingan gulzorlar.
Wall piece (wall plate2)
Wall plate 1. To‘sin ostidagi qattiqroq devor qismi. 2. Devorga vertikal 
yopishtirib o‘rnatilgan taxta.
Wall rib Devor qovurg‘asi. O 'rta asr gumbazlarida mustahkamiik uchun 
gumbaz bilan biriktirib qurilgan qovurg‘a.
Wall shaft Gumbaz qovurg‘asini ko‘targan ustun.
W all tower Burj minora. Qo‘rg‘onni mustahkamlash maqsadida devorga 
biriktirib qurilgan minora.
W ard Qasmingtashqi mudofoasi.
W ardrobe, garderobe Kiyimlar uchun joy, xona.
W atching loft Nazargoh. 1. (excubitorium). 2. Baland bino va minoraiar 
tepasidagi kuzatuv maydoni, atrofni tomosha qilish maydoni.
W ater leaf 1. Nilufar gulli tasvir. 2. Xuddi nilufar gulli, lekin ikkiga bo‘iib 
tasvirlangan bezak. 3. XII asr oxiriarida nilufar guli tasvirli ustun tepa qismi bezagi.
W ater ram p Sharshara hovuzi. Zinapoyasimon qurilgan hovuzchalar. Suv 
tepasidan pastiga sharshara bo‘lib oqib tushaveradi.
W attle O‘zaro bog'lapgan ustunlami biriashtirgan yaxlit qurilma.
W attle and danb, wattle and dab Qadimgi eng oddiy qurilish usullaridan. 
Qamishdan to‘qilgan bo‘yralar devor qilib o'matilib keyin ustidan suvalgan.
Wave