b o ‘ysungan holda yerga tortishish kuchi ta’sirida m a’lum tezlik bilan
yerga tushadi. Inson nafas olganda ular nafas y o lla rin in g yuqori qatlam-
larida ushlanib qoladi.
M ikroskopik zarrachalar esa (0 ,2 5 -1 0 m km ) havoda ancha tu rg ‘un
b o ‘lib, bir xil tezlik d a yerga tushadi. N afas olinganda asosan ulam in g
5 m km g acha kattalikdagi zarrachalari nafas y o ‘llariga kiradi. U ltram i-
kroskopik zarrachalar k attaligi 0,25-0,1 m km va undan kichik b o ‘lgan
zarrachalar B roun h arakatiga b o 'y su n g an lig id an havoda uzoq vaqt tu-
radi. U lar o ‘zaro h arakatlanganda bir-biri bilan to ‘q nashishilari n ati
ja sid a yiriklashib, yerga tushadi. B unday m uhitda nafas olingan havo-
dagi ultram ikroskopik zarrachalarining 6 0 -7 0 % i o 'p k a d a ushlanib
qoladi. Bu zarrach alam in g m assasi k atta b o im a g a n lig id a n changli
shikastlanishning rivojlanishi k atta b o ‘lm aydi. C hang zarrachalarining
shakli har xil b o ‘lishi m um kin: sferik, yassi, tu rli shaklli. A erozo llar
hosil b o iis h id a chang zarralari m iq dorining k o ‘p qism i sferik shaklga
eg a b o ia d i.
Dezintegratsiya aerozollarida esa yassi shaklli va m urakkab shakl
li zarrachalar b o ia d i. M ana shunday shaklli zarrachalardan shisha to-
lasi, sluda kabilarining changlari nafas y o ila rig a kirganda yuqori nafas
y o ila ri hujayralarini zararlaydi ham da k o ‘zning shilliq qavatiga va teriga
ta ’sir k o ‘rsatadi.
Chang zarrachalarining elektr bilan zaryadlangan b o iis h i aerozol-
lam ing tu rg ‘unligiga va ulam ing biologik faolligiga ta ’sir qiiadi. Qattiq
m ateriallam ing changishi vaqtida chang zarrachalarining 90-98% i mus-
bat yoki manfiy zaryadlanadi. Yirik zarrachalar esa quyi zaryadli b o ia d i.
C hangning zararli ta ’siri pnevm okoniozlar deb ataluvchi asab kasalligiga
olib keladi. Ular silikoz, silikatoz va boshqa shakllarda b o iis h i m um kin.
Silikoz - toza kremniy
Dostları ilə paylaş: