M u n darij a

―tenglik‖ va ―tengsizlik‖ tushunchalari bilan tanishtirishdan iborat. Bu bosqichda 
bolalarga bir guruhning har bir buyumini boshqa guruh buyumlari bilan mos keltirish va 
shu yo‘l bilan (sanamasdan) qaysi guruhda ular ko‘p, qaysi guruhda ular kam yoki 
tengdan ekanini aniqlashni o‘rgatish muhimdir. Tarbiyachi bolalarga buyumlarni ustiga 
qo‘yib va yoniga qo‘yib taqqoslash usullarini o‘rgatadi. Eng sodda seminar taqqoslash 
uchuli – ustiga qo‘yib taqqoslashdan boshlash kerak. Masalan, tarbiyachi buyumlarga (3-
5 ta) ularning tasvirlarini qanday qoplash kerakligini ko‘rsatadi. Maktabgacha yoshdagi 
bolalar bu usulni egallab olganlaridan keyin bolalarni buyumlarning kartochkadagi 
tasvirlari ostiga qo‘yishga, bunda ular orasidagi intervalni qat‘iy saqlagan holda (ya‘ni 
buyumlar orasidagi masofaga qat‘iy amal qilgan holda) o‘rgatish kerak. 
Tarbiyachi buyumlarni bir – birining ustiga va yoniga qo‘yish yo‘llari bilan 
taqqoslash usulini bolalarga o‘rgatganidan keyin, to‘plamlarning tengligi (tengsizligi) ni 
o‘rnata oligga, ―tengdan‖ (qancha bo‘lsa, shuncha), ko‘p kam‖ munosabatlarini 
o‘rnatishni o‘rgatadi. Shu maqsadlarda buyumlarning ikki guruhini taqqoslashga doir har 
xil mashqlardan foydalaniladi. Masalan, bolalar qo‘g‘irchoqlar va piyolalar, quyonchalar 
va sabzilarning miqdorlari teng yoki teng emasligini, qaysi buyumlar: chelakchalar yoki 
kurakchalar, qizil yoki ko‘k doirachalar ko‘p yoki kam ekanini aniqlaydilar. Taqqoslash 
uchun buyumlarning miqdori teng (2 va 2,3 va 3,4 va 4,5 va 5) va tengmas (2 va 3,3 va 
4,4 va 5 ta buyumga ortiq yoki kam) doirachalar beriladi. 
Tarbiyachi shogirdlarini buyumlar guruhlarini taqqoslaganda qanday obektlar ko‘p, 
qandaylari kam ekanini aytishga o‘rgatadi (―Qizil doirachalar ko‘k doirachalardan...ta 

---

ortiq, ko‘k doirachalar qizil doirachalarga nisbatan... ta kam, ko‘k doirachalar nechta 
bo‘lsa qizil doirachalar ham shuncha‖). 
Tarbiyachi bir xil buyumlarning orasidagi miqdoriy munosabatlarni doim 
almashtirib turishi kerak. Masalan, shunday qilish kerakki, ko‘k doirachalar qizil 
doirachalar qancha bo‘lsa, shuncha bo‘lsin. Taqqoslanayotgan guruhlarning fazoviy 
holatlarini g‘am o‘zgartirib turish kerak. Masalan, to‘plam polotnosining goh ustki, goh 
pastki qatoriga ko‘proq (kamroq) miqdorda buyumlarni joylashtirish kerak, bolalar 
kartokchada ham mos ravishda shu ishni bajarishlari kerak. Bunday mashqlarni 
bajarishlari kerak. Bunday mashqlarni bajarish jarayonida bolalar har xil turdagi va 
rangdagi buyumlar (ayiqchalar, mashinachalar, yashil, sariq, sharlar va h.k.) ortiq, kam, 
teng bo‘lishi mumkinligini bilib oladilar. 
O‘quv yili oxirida bolalarga har xil o‘lchamdagi buyumlar miqdorini taqqoslashni 
(ustiga yoki yoniga qo‘yish bilan) o‘rgatish kerak. Chunonchi kichik va katta kubchalar 
guruhlarini taqqoslashda (har bir katta kubkachaga bittadan kichik kubchani qo‘yib) 
kichkintoylar bitta kichik kubcha juftsiz qolganini, demak, kichik kubchalar ko‘p, katta 
kubchalar kam ekanini aniqlaydilar. Shunga o‘xshash mashqlarda munosabatlarning, 
ya‘ni katta obektlar ko‘p, kichiklari kam; kattalari kam, kichiklari ko‘p; katta va kichik 
obektlar miqdori teng kabi munosabatlarning har xil variantlarini o‘rgatish kerak. 
Buyumlar majmualarini taqqoslashda har xil analizatorlarga suyanish muhim 
ahamiyatga ega. 
Masalan, tarbiyachi dastlab bolalarni kaftga har bir urganda (cho‘p bilan stolga 
urishda) stolga bittadan o‘yinchoq qo‘yishga o‘rgatadi, keyingi mashg‘ulotlarda stolga 
nechta o‘yinchoq qo‘yilgan bo‘lsa (2-3 ta), kaftga shuncha urushni taklif qiladi. Shundan 
keyin tarbiyachining o‘zi bolg‘acha bilan necha marta urganini tinglash va kaftga shuncha 
marta urishni topshiriq qilib berishi mumkin. 
Bu xil mashqlar jarayonida bolalar har xil analizatorlar yordamida idrok 
qilinadigan ikki guruh, elementlarini juftlab taqqoslashni o‘rganadilar.