M. Z. Islomova farmatsevtika ishini tashkil qilish

10-bob. DORI VOSITALARIGA BO‘LGAN EHTIYOJ
VA TALAB ISTIQBOLINI ANIQLASH
10.1. Dori vositalari iste’moiini shakllantiruvchi omillar
Dori vositalari bilan yordam ko’rsatishning har bir bosqichida ular 
ehtiyojining istiqbolini to‘g ‘ri aniqlash dori vositalar ratsional ishlatilishini 
ajralmas sharti hisoblanadi. Dori vositalariga bo‘lgan talabni ilmiy asoslab 
rejalashtirish aholi va davolash-profilaktika muassasalarini ularga bo‘lgan 
ehtiyojini to'liq qondiribgina qolmay, balki dori vositalarini sotib olish 
resurslaridan ham tejamkorlik bilan foydalanishga imkon beradi.
Dori vositalariga boigan ehtiyojni aniqlash farmatsevtik biznesni 
tashkillashtirishda eng muhim hisoblanadi, chunki bir tarafdan bu ishlab 
chiqaruvchiga maksimal foyda olishga, 
ikkinchi tomondan aniq 
iste’molchining ehtiyojini qondirish va sog‘lig‘ini saqlashga yordam 
beradi.
10. 2. Ehtiyoj, talab, iste’mol, taklif tushunchalari
Ehtiyoj - qondirishni talab qiluvchi biror bir narsaga bo’lgan 
muhtojlik zaruriyatidir.
Ehtiyoj qoyidagi omillarga qaratilgan boiishi mumkin:
- fiziologik (ovqatga, kiyimga, uy-joylarga);
- sotsial (u yoki bu sotsial guruhga mansub boMish);
- intellektual (bilimga. hissiyotga, erkin fikrga va b.q.).
Insonning sog‘lom bo‘lishini ta’minlash zaruriyati - dori vositalari, 
bog’lov materiallari, ularga tibbiy yordam ko'rsatish va parvarish qilishda 
ishlatiladigan buyumlar hamda 
boshqa dorixona assortimentidagi 
tovarlarni mavjudligida o‘z aksini topadi.
Agar talab qondirilmasa, odam o‘zini noqulay, ezilgan va hattoki 
baxtsiz his qiladi va u o ‘z zaruriyatlarini qondirish chorasini qidiradi, yoki 
o ‘z ehtiyojlarini kamaytirishga intiladi.
Ehtiyojlami qondirish jarayoni iste’mol qilish deb ataladi. Iste’mol 
qilish darajasi davolash-profilaktika va boshqa muassasalarga dori 
vositalari va tibbiyot tovarlarining haqiqiy sotilgan hajmi bilan ta’riflanadi.
Iste’mol qilish darajasi taklif hajmi bilan ham uzviy bog’liqdir.
Taklif - bu iste’molchilarning talabnomalari asosida (tibbiyot) 
ta’minotchilar tomonidan berilgan tovarlarning haqiqiy hajmi.
155

---

Talab - ehtiyojning bir qismi boMib, sotib olish xususiyati bilan 
mustahkamlanadi. Talabning ehtiyojdan farqi, u oMchanadi, yig’ilgan 
ma'lumotlar, iste’molchilar so‘rovi va boshqalar asosida sotish hajmining 
istiqboli aniqlanadi.
Hozir dori vositalariga bo'lgan ehtiyoj dunyo bozorida yiliga o'rtacha 
15% o‘sib borishi kuzatilmoqda.
Dori vositalari ehtiyojini aniqlashda ular iste’moliga ta’sir etuvchi 
omillarni e’tiborga olish kerak.
Talabni shakllantirishdagi asosiy omillar quyidagilar:
- aholi sonining o‘sishi va moddiy farovonligining yaxshilanishi;
- davolash-profilaktika va dorixona muassasalari va ularda tibbiyot va 
dorixona xodimlari sonining ko‘payib borishi;
- tibbiyot fanlarining rivojlanishi, yangicha tashhis usullarini tatbiq 
qilish, dori vositalaridan samaraliroq foydalanish;
- aholining umurniy madaniyati va tibbiy savodxonligining oshishi;
- uzoq yillardan beri ishlatilayotgan dori vositalariga talab ko‘p 
boigan odamlar sonining ortib borishi.
Dori vositalariga bo‘lgan ehtiyojni aniqlash ko‘p omillarga bog’liq 
juda murakkab jarayon, chunki iste’mol mahsuloti bo’lgan dori vositalari 
bir qator o‘ziga xos hususiyatlarga ega.
Dori vositasi - bu aksariyat holda kimyoviy substantsiya boiib, u 
inson hayotini saqlab qolishga moMjallangan, iste’mol mahsuloti sifatida 
odamlar salomatligiga zarar etkazmaslik maqsadida alohida yondoshuvni 
talab qiladi.
Dori vositalari biologik faol moddalar bo‘lib, ular bar bir funksional 
a’zoga alohida yoki kasallik qo’zg'atuvchilarga qarshi ta’sir qiladi. Dori 
vositalarining umurniy soni bizning mamlakatda turli dori vositalari 
ro’yxati, dozasi va qadoqlanishi bo‘yicha hozirgi vaqtda 4000 ni tashkil 
qiladi.
Dori vositalarining asosiy o‘ziga xos tomoni shundan iboratki, 
mahsulotni bemorlarning o‘zlari tanlab ololmaganliklari uchun ular ta’siri 
va qoMIash xususiyatlarini biladigan mutaxassislar belgilab beradilar. 
Buning uchun bemor ambulatoriya, poliklinika yoki davolash-profilaktika 
muassasalariga murojaat qilishi kerak. Bundan tashqari, profilaktika va 
sanitariya - gigiena maqsadlari uchun dori vositalari va tibbiy ashyolami 
ishlatishda ham aks etadi. Dori vositalarini ishlatish uchun yoMlanma 
berish faqat kasalning xususiyatlariga bog‘liq bo‘lib qolmay, balki bemor 
dori vositalarini qabul qilishi, tibbiy yordam ko‘rsatish va boshqa omillar 
bilan ham bogiiqdir.
156

---

Dori vositalariga bo’lgan ehtiyoj doimiy bo'lmaydi, u odam 
organizmidagi turli patologik o ’zgarishlar davrida paydo bo’Iadi va ularni 
qabul qilishning asosiy sababi aholi sog‘lig‘ini saqlashdan iborat.