“Madaniyat va istirohat bog‘lari hamda aholi dam olish markazlari ishi” fani bo‘yicha tayyorlangan o‘quv qo‘llanma

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazida madaniy-ma'rifiy ishlar uslubiyoti qanday komponentlarni o‘z ichiga oladi?
   
2. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazida madaniy-ma'rifiy ishlarda qanday targ‘ibot vositalaridan foydalanish zarur?
   
3. 
   Madaniiyat va aholi dam olish markazlarida ko‘rgazmalar qanday tashkil etiladi?
   
4. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazlarini bezash ishlari qanday amalga oshiriladi?
   
5. 
   Madaniyat va aholi dam olish markazida ma'naviyat va ma'rifat xonasi qanday jihozlanadi?
   

Madaniyat va aholi dam olish markazida to‘garak ishi
1. Madaniyat va aholi dam olish markazlarida to‘garak mashg‘ulotlariga qo‘yiladigan talablar
2. To‘garak rahbarining ish hujjatlari va faoliyatni belgilab beruvchi mezon va me'yorlar
3.Madaniyat va aholi dam olish markazlarida o‘quv rejani ishlab chiqish texnologiyasi


Tayanch so‘z va iboralar: to‘garak mashg‘uloti, mashg‘ulot tipi va turi, intellektual mashg‘ulot, jurnal, mashg‘ulot ishlanmalari, o‘quv reja, axborot kommunikatsiya texnologiyalari, mashg‘ulotlar jadvali

Mustaqillik yillarida mamlakatimizda ko‘plab ijtimoiy sohalarning tubdan modernizatsiya qilinishi, ijtimoiy turmush darajasining o‘sishi aholining ijtimoiy-maishiy ehtiyojlarga bo‘lgan talablarini oshirdi. XXI asr farzandlari zamonaviy maktab va kollejlarda takomillashtirilgan davlat ta'lim talablari asosida o‘qib ta'lim olmoqdalar. Bugungi kunda O‘zbekiston aholisining kundan-kunga o‘sib borayotgan talab va ehtiyojlarini o‘rgangan holda, yurtimizda bunyod etilayotgan madaniyat va aholi dam olish markazlarida aholining ijtimoiy-madaniy faolligini qo‘llab-quvvatlash bilan birga mazmunli dam olishiga e'tibor qaratilmoqda. Shu ma'noda yangidan tashkil etilayotgan zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida ham asosiy urg‘u aholi uchun yangi xizmat turlari, to‘garaklar, badiiy havaskorlik jamoalari, studiyalar, qiziquvchilar uyushmalarini tashkil etish nazarda tutilmoqda. Jumladan, markazlarda xalq havaskorlik ijodiyoti to‘garaklari, milliy–amaliy san'at to‘garaklari, nomoddiy madaniy meros durdonalarini o‘rganish to‘garaklari, studiyalar, qiziquvchilar uyushmalari, sport to‘garaklari, xorijiy tillarni o‘rganish kurslari va hakozolar tashkil etiladi.

Yangidan tashkil etiladigan madaniyat va aholi dam olish markazlarida O‘zbekistonning nomoddiy madaniy merosi ob'ektlarini saqlab qolish va ko‘paytirish, zamonaviy studiyalar va to‘garaklarni, shuningdek, badiiy havaskorlik jamoalarini tashkil etish yo‘li bilan badiiy ijod va amaliy san'atni rivojlantirish maqsad qilib qo‘yilmoqda. Buning uchun aholining barcha qatlamlariga mo‘ljallangan madaniy-ma'rifiy xizmatlarni keng yoyish, internet-studiyalar, elektron resurslar, shu jumladan, internet vositasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va xorijiy tillarni o‘rganish kurslari tashkil etiladigan ko‘p funksiyali zallarda qiziqarli va maroqli tomoshalar va boshqa tantanali tadbirlar, munozara klublari, sportning stol turlari va intellektual o‘yinlar bo‘yicha musobaqalar o‘tkazilishini tashkil etish talab etiladi. Ushbu vazifalarni amalga oshirish uchun “O‘zbekiston iftixori” va “Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch” shiorlari ostida ma'naviy-ma'rifiy, madaniy-ommaviy tadbirlar, milliy adabiyot va san'at namoyondlari, sportchilar bilan aholining, shu jumladan, yoshlarning estetik va ma'naviy ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltirilgan uchrashuvlarni tayyorlash va o‘tkazish, ushbu faoliyatga professional ijodiy guruhlar va taniqli san'atkorlarni jalb etish markazlarning asosiy ish yo‘nalishlaridan biri etib belgilandi.
Tashkil etilajak to‘garaklar, yig‘inlar, uyushma va studiyalarda iqtidorli yoshlarni aniqlash, shuningdek, ularni ma'naviy qo‘llab-quvvatlash va ijodkor yoshlarning yutuqlarini targ‘ib qilish maqsadida foto va amaliy san'atning doimiy va vaqtinchalik ko‘rgazmalari, tanlovlar, xalq ijodiyoti va tomosha san'atining mini-festivallari, mahalliy urf-odatlar va an'analarni aks ettiruvchi ommaviy teatrlashtirilgan bayramlar va tomoshalar, xalq sayillari o‘tkaziladi.
Tashkil etilayotgan to‘garaklarda qatnashchilarga sohaning sir-asrorlari, ijodiy-badiiy did, ranglar bilan ishlash texnikasi o‘rgatiladi. O‘smir- yoshlar, yosh oilalar, umuman, markazga tashrif buyurishi mumkin bo‘lgan 7 yoshdan 70 yoshgacha bo‘lgan aholining o‘qishdan va ishdan bo‘sh vaqtlarini unumli, maroqli o‘tishini ta'minlash borasida ular kompyuter saboqlari, internet bilan ishlash, ma'lumotlar izlab topish, internet orqali muloqotga kirish, masalan, milliy kutubxonamizga kirish, mumtoz adabiyotlar, milliy g‘oya, urf-odatlarga oid ma'lumotlar bilan tanishish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. To‘garaklarning muntazam ravishda malakali mutaxassislar, o‘z ishining ustalari tomonidan olib borilishi aholining bo‘sh vaqtini mazmunli va samarali o‘tkazishini ta'minlash bilan bir qatorda, to‘garaklar qatnashchilari sonining ortishi imkoniyatini yaratadi.
Madaniyat va aholi dam olish markazlari nafaqat madaniyat va san'at muassasasi sifatida, balki ma'rifat markazi sifatida ham faoliyat ko‘rsatadi. Markazlarda aholining bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazish uchun ularning qiziqish va istaklarini inobatga olgan holda yangi xizmat turlari ham tashkil etiladi.
Jumladan, kompyuter savodxonligi – o‘smir yoshlarning bo‘sh vaqtlarini unumli, maroqli o‘tishini tashkil etish va ularni kompyuter texnologiyalari bilan ishlash bo‘yicha bilim ko‘nikmalarini oshirish;
- xorijiy tillarni o‘rgatish kurslari – yoshlarning jahon tillarini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishi asosida, yurtimiz madaniyati va san'ati to‘g‘risidagi boy ma'lumotlarni xorijiy tillarda ham egallashlari hamda ularning ilmiy salohiyatini yanada oshirish;
- to‘y marosimlari va yubileylar o‘tkazish – aholiga xizmat ko‘rsatish va servis sohasini yanada rivojlantirish, mahallalarda to‘y marosimlari o‘tkazish tizimini takomillashtirish;
- qiziquvchilar uyushmalari – ayollar va yoshlarning bo‘sh vaqtlarini unumli, maroqli, qiziqarli o‘tkazishlarini ta'minlash maqsadida “Dugonajon”, “Iqbol”, “Nilufar”, “Zakovat”, “Oila - muhabbat qasri”, “Quvnoqlar va zukkolar”, “O‘zbegim o‘g‘lonlari”, “Qizlar davrasi” va “Qo‘li gul ayollar” kabi qiziquvchilar uyushmalari tashkil etiladi.
Har bir markazda ma'naviy-ma'rifiy ishlar sohasidagi davlat siyosati asosiy yo‘nalishlarini bajarishga qaratilgan yillik kalendar rejalari -tadbirlar ishlab chiqiladi. Demak, tashkil etilajak zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida to‘garaklar milliy va kasb bayramlari, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining boshqa kasb bayramlariga bag‘ishlangan tadbirlarni o‘tkazishga keng jalb etiladi.
Yillik kalendar reja asosida o‘tkazilajak ko‘riklar, ko‘rgazmalar, festivallar va tanlovlar aholining turli qatlamlarini jalb etgan holda tashkil etiladi. To‘garaklarda o‘tkazilayotgan tadbirlar to‘g‘risidagi materiallar ommaviy axborot vositalari hamda internet tarmog‘ida muntazam yoritib boriladi. Shuningdek, faoliyat yuritayotgan barcha to‘garaklar, studiyalar, havaskorlik jamoalari, uyushmalar, klublar va kurslarning o‘z yo‘nalishlariga ko‘ra hisobotlari (konsert, “Quvnoqlar va zukkolar”, “Zakovat”, mushoira, intellektual o‘yinlar, ko‘rgazmalar, musobaqalar, bellashuv, mini-festivallar, tomoshalar, tanlovlar shaklida) tashkil etiladi.
Madaniyat va aholi dam olish markazlarida to‘garak mashg‘uloti:
uning maqsadi, shakllari va unga qo‘yiladigan talablar
To‘garak mashg‘uloti – zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida muayyan miqdordagi doimiy qatnashchilar tarkibi bilan qat'iy tartibda uyushtiriladigan va aniq maqsadga yo‘naltirilgan, aholining bo‘sh vaqtini unumli va mazmunli o‘tkazish uchun tashkil etilgan tadbirdir. To‘garak mashg‘ulotlari ma'lum bir yo‘nalishda insoniyat tomonidan uzoq yillar mobaynida orttirilgan hayotiy tajribalarni to‘garak a'zolariga juda qisqa vaqtda o‘rgatishning eng samarali usulidir.
Mashg‘ulotning jamoa bo‘lib amalga oshirilishi ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, mashg‘ulot to‘garak a'zolariga yalpi o‘rgatishni osonlashtiradi, ularni jamoa sifatida tarbiyalashga hissa qo‘shadi, ishtirokchilarda ijtimoiy faollik va muomala madaniyatining shakllanishiga ko‘maklashadi. To‘garak mashg‘uloti jamiyat tomonidan madaniyat va sport ishlari vazirligi oldiga qo‘ygan vazifalarni bajarish uchun xizmat qiladi. Yangilanayotgan zamonaviy madaniy-ma'naviy tafakkur talablariga ko‘ra to‘garak mashg‘uloti madaniyat va aholi dam olish markazlarining mulkiy mansubligidan qat'iy nazar quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi lozim:

• 
  mashg‘ulotning tarbiyaviy maqsadlarga bo‘ysundirilganligi;
  
• 
  qatnashchini komil shaxs sifatida shakllantirishga yo‘naltirilganligi;
  
• 
  ilmiyligi va izchilligi;
  
• 
  mashg‘ulotlarning insonparvarlik yo‘nalishiga egaligi;
  
• 
  tizimliligi;
  
• 
  bilimlarni ongli ravishda o‘zlashtirishga qaratilganligi;
  
• 
  amaliy ahamiyatga ega ekanligi va h.k.
  

Zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida bir mashg‘ulot uchun belgilangan soat 45 daqiqani tashkil etishini nazarda tutish kerak bo‘ladi.
To‘garak mashg‘uloti tiplari:
a) yangi tushuncha, ma'lumot va bilimlarni shakllantiruvchi;
b) umumlashtiruvchi;
v) o‘rgangan bilim, ko‘nikma va malakalarni tahlil va nazorat qiluvchi
(takrorlash);
g) kombinatsion (aralash).
To‘garak mashg‘uloti shakllari (turlari):
a) nazariy;
b) amaliy;
v) laboratoriya;
g) madaniy-ommaviy tadbir;
d) o‘quv sayohati;
ye) ko‘rgazma va namoyish;
yo) kinomashg‘ulot;
j)aralash (kombinatsiyalangan) shakllardan iborat. Bulardan tashqari, boshqa
mashg‘ulot turlari ham mavjud.
Mashg‘ulot tipi va turi bir-biriga juda yaqin, biroq ular o‘rtasida farq bor. Mashg‘ulot tipi mavzuga juda bog‘liq va mavzuga asoslanib belgilanadi.
Masalan, birinchi yil mashg‘ulotni boshlagan barcha to‘garaklarda 1, 2, 3 yoki 5-mavzularda mashg‘ulotning takrorlash tipini qo‘llab bo‘lmaydi. Chunki, bu mavzular, asosan, yangi tushuncha, ma'lumot va bilimlarni shakllantiruvchi mashg‘ulotlardir. Biroq, 1, 2, 3 yoki 5 mavzularda mashg‘ulot shakllari (turi)ning barchasini qo‘llash mumkin.
To‘garak mashg‘ulotining maqsadi – har bir mashg‘ulotning 3 ta, ya'ni ta'limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlari bo‘ladi. Bularning har biri o‘tilayotgan mavzu bilan uzviy bog‘liq bo‘lmog‘i lozim, har birining maqsadi o‘ziga xos. Mashg‘ulotdan ko‘zlangan maqsadga erishish uchun to‘garak rahbari mas'ul.
Mashg‘ulotning noan'anaviy shakli deganda – yangi va ilg‘or tajribalardan foydalangan holda, shuningdek, to‘garak a'zosini hunar, shu orqali biror-bir kasbni tanlashga yo‘naltirilgan holda mashg‘ulot o‘tish tushuniladi. Mashg‘ulot jarayonini noan'anaviy tarzda tashkil etish bugungi kunda eng muhim talablardan biridir. Noan'anaviy ravishda tashkil etilgan mashg‘ulotlar sirasiga sahnalashtirilgan mashg‘ulot, o‘quv sayohat mashg‘uloti, elektron vositalar qo‘llanilgan mashg‘ulot, guruhlar o‘rtasida bellashuv va h.k. kabilar kiradi.
Mashg‘ulotga qo‘yiladigan didaktik talablar – mashg‘ulot maqsadlarini aniq va ravon belgilash, mashg‘ulot bosqichlarining ketma-ketligi, jarayonning rivojlantiruvchi ta'lim va tarbiyaviy maqsadlarini ta'minlashdan iborat, chunonchi:
- mashg‘ulot mazmunini optimal aniqlash, uni o‘quv dasturlari, davlat talablariga moslash, to‘garak a'zolari tayyorgarligining mashg‘ulot jarayoniga mosligi;
- bilimlarni o‘zlashtirib olishlarini kafolatlash orqali to‘garak a'zolarini ko‘nikma, malakalarni egallashga tayyorlash;
- mashg‘ulot mazmuniga mos ravishda samarali metod, uslub va vositalarni tanlay olish, shu orqali to‘garak a'zolarining qiziqishini oshirish, yakka va jamoa tartibida ishlashga muhit yaratish;
- mashg‘ulot jarayonida turli ko‘rgazmali vositalardan foydalanish;
- qatnashchining muvaffaqiyatli ishtiroki uchun muhit yaratish.
Intellektual mashg‘ulot – unda to‘garak rahbari qatnashchining mavjud imkoniyatlaridan ustalik bilan foydalanib, uning aqliy potensialini ishga solib, o‘tkir, zamonaviy g‘oyalar bilan mashg‘ulotni boyitib, yangi-yangi shakllar yaratishini rivojlantiradi. Mashg‘ulotning qiziqarli bo‘lishini ta'minlaydi. Zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida tashkil etiladigan to‘garaklar Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 25 iyundagi 178-sonli qarori bilan bilan tasdiqlangan “Zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlari to‘g‘risidagi Nizom” hamda markazlarda tashkil etiladigan to‘garaklarning namunaviy Nizomiga asosan faoliyat yuritadi.
Markazning to‘garaklari, studiyalari va jamoalari yo‘nalishlari va nomlarining ro‘yxati

№	To‘garaklar nomi	I - tip	II - tip	III – tip
I. Xalq havaskorlik ijodiyoti to‘garaklari
1	Ashula va raqs ansambli to‘garagi	+	+	+
2	Folklor-etnografik ansambli to‘garagi	+	+	+
3	Xoreografiya to‘garagi	+	+	+
4	Teatr san'ati (qo‘g‘irchoq va drama) to‘garagi	+	+	+
5	Vokal-cholg‘u ansambli to‘garagi	+	+
6	Rubob to‘garagi (pulli)	+	+	+
7	G‘ijjak to‘garagi (pulli)	+	+	+
8	yevropa zarbli cholg‘ulari (zarblilar majmuasi) to‘garagi	+	+	+
9	Urma zarbli cholg‘ular (doira, nog‘ora va boshqa) to‘garagi	+	+	+
10	Tanbur to‘garagi (pulli)	+	+	+
11	Dutorchilar to‘garagi	+	+
12	Karnay va surnay to‘garagi	+	+	+
13	Xor va vokal to‘garagi	+	+
14	Akkordeon to‘garagi (pulli)	+	+
15	Klassik gitara (akustik gitara) to‘garagi (pulli)	+	+
II. Milliy – amaliy san'at to‘garaklari
1	Makrame va to‘qish to‘garagi (pulli)	+	+	+
2	Bichish va tikish (kashta) to‘garagi (pulli)	+	+	+
3	Pazandachilik to‘garagi (pulli)	+	+	+
4	Xalq cholg‘ulari ustaxonasi to‘garagi	+	+
5	O‘ymakorlik (yog‘och va ganch o‘ymakorligi) to‘garagi	+	+	+
6	Zargarlik to‘garagi	+	+
7	Naqqoshlik to‘garagi	+	+
8	Kulolchilik to‘garagi	+	+
III. Nomoddiy madaniy meros durdonalarini o‘rganish to‘garaklari
1	Lapar, alla, o‘lan va aytishuv, “Baxshi va xalfa” ijrochiligi to‘garagi	+	+	+
2	Maqomchilar to‘garagi	+	+
3	Ko‘hna cholg‘ular ijrochiligi to‘garagi	+	+	+
4	Dutorchilar to‘garagi	+	+
5	Askiya to‘garagi	+	+
6	Folklor qo‘shiqlari to‘garagi	+	+	+
7	Katta ashula to‘garagi	+	+
IV. Nomoddiy madaniy meros durdonalarini o‘rganish to‘garaklari
1	Dizayn studiyasi (pulli)	+	+
2	Teatr studiyasi (badiiy o‘qish, drama)	+
3	“Zamonaviy raqs” studiyasi (pulli)	+	+
4	Ovoz yozish studiyalari (pulli)	+
5	Xalq amaliy san'ati studiyasi (pulli)	+	+	+
6	Tasviriy san'at studiyasi (pulli)	+	+	+
7	Qo‘g‘irchoqsozlik studiyasi (pulli)	+	+
8	Internet va axborot almashuv texnologiyalari (pulli)	+	+
9	Foto-video studiyasi (pulli)	+	+
10	Notiqlik san'ati studiyasi (pulli)	+
	Ilmiy-texnik studiya (pulli)	+	+
V. Qiziquvchilar uyushmasi
1	“Quvnoqlar va zukkolar” uyushmasi	+	+	+
2	“Zakovat” klubi uyushmasi	+	+	+
3	“O‘zbegim o‘g‘lonlari” uyushmasi	+	+	+
4	“Qo‘li gul ayollar” uyushmasi	+	+	+
5	“Oila – muhabbat qasri” uyushmasi	+	+	+
6	Tarix-o‘lkashunoslik uyushmasi
7	Tabiat-ekologik uyushmasi
8	Kolleksiya to‘plashga qiziquvchilar uyushmasi
VI. Sport to‘garaklari
1	Shaxmat – shashka	+	+	+
2	Stol tennisi	+
3	Sog‘lomlashtirish gimnastikasi	+	+	+
4	Badiiy gimnastika (pulli)	+	+
VII. Xorijiy tillarni o‘rganish kurslari (pulli)
1	Rus tili kursi	+	+	+
2	Ingliz tili kursi	+	+	+
3	Nemis tili kursi	+	+	+
4	Fransuz tili kursi	+	+	+
5	Koreys tili kursi	+	+
	Jami:	55	51	30

Eslatma: Tavsiya etilayotgan xizmat turlari, to‘garaklar, studiyalar va klublar hududiy shart-sharoitlar, markazlarning moddiy- texnika bazasi va aholi ehtiyojidan kelib chiqib tashkil etilishi mumkin.
To‘garak rahbarining ish hujjatlari
To‘garak rahbari Markazda asosiy ustoz sifatida mashg‘ulot jarayonining bevosita tashkilotchisi va ishtirokchisi hisoblanadi. Uning kasbiy mahorati, malakasi va bilimi to‘garakning gullab-yashnashida, rivojlanishida, shuningdek, qatnashchilarni markazga keng jalb qilishda katta ahamiyatga ega.
To‘garak mashg‘uloti jurnali – to‘garak rahbarining o‘quv rejasi, ommaviy ishlar rejasi, hisoboti, to‘garak rahbari sifatida amalga oshirgan metodik ishlari, to‘garak a'zolari bilan amalga oshirilgan ommaviy ishlar hisoboti, to‘garak a'zolarining tadbirlardagi ishtiroki kabi bir qator yozma hujjatlarni alohida hujjatlarda, daftarlarda, kitoblarda yoki yig‘ma jildlarda emas, balki to‘garak jurnalining o‘zida mujassam qilgan holda olib borish lozimligini taqozo etadi. Demak, to‘garak jurnali to‘garak rahbarining eng asosiy, ya'ni birinchi darajali hujjatidir. Jurnal mashg‘ulot paytida o‘quv xonasida, mashg‘ulot tugagandan so‘ng esa Markazning uslubchilar xonasida saqlanishi shart.
To‘garak rahbarining ikkinchi hujjati, bu mashg‘ulot o‘quv rejasi, mashg‘ulot ishlanmalari (konspekt daftari) va nazorat ishlari yig‘ma jildi hisoblanadi. Tajribalardan ma'lumki, har bir to‘garak rahbari o‘quv yili boshidan o‘quv reja tuzadi. O‘quv reja muhim hujjat bo‘lib, unda o‘tiladigan mavzular, o‘tkaziladigan nazorat ishlari va ularga ajratilgan soatlar aniq qilib ko‘rsatiladi. Shu jihatdan qaraganda, bitta yig‘ma jildda o‘quv reja, mashg‘ulot ishlanmalari (konspekt daftari) va nazorat ishlari materiallari saqlanishi va to‘plab borilishi maqsadga muvofiq.
Hozirgi kunda axborot kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanib ketganligi, ularning hayotimizning har bir jabhasiga kirib kelganligini inobatga olib, konspekt daftari tutmaslik mumkin. Konspekt daftari o‘rniga, har bir mashg‘ulotga mo‘ljallangan ishlanmalar jildini yuritish lozim. Buning uchun alohida papka ochiladi va o‘tiladigan har bir mavzu bo‘yicha ishlanma tayyorlanib, xuddi konspekt daftari singari mashg‘ulotdan oldin Markaz badiiy rahbari yoki guruh rahbari tasdiqlashi lozim.
To‘garak rahbarining uchinchi hujjati, bu ommaviy tadbirlar yig‘ma jildi hisoblanadi. Har bir to‘garak rahbari o‘zi rahbarlik qilayotgan to‘garak a'zolari ishtirokida tadbirlar o‘tkazadi. Markaz, tuman (shahar), viloyat va Respublika miqyosida tadbirlarda ishtirok etadi.
Ish yuritish mexanizmidan ma'lumki, bajarilgan har bir ish isbotlanishi va asoslanishi, o‘z o‘rnida muayyan bir papka (jild)da saqlanishi va to‘planishi lozim. Shu nuqtai nazardan qaraganda, to‘garak jurnalida bayon etilgan hisobot, ommaviy ishlar va boshqa tadbirlarni isbotlash uchun hisobotlar, ma'lumotnomalar, bayonlar, ssenariylar, dasturlar, ochiq mashg‘ulot bayoni, to‘garak rahbari va a'zolari olgan maqtov yorliqlari va diplomlar nusxalari ushbu papka (jild)da saqlab boriladi va yil oxirida tegishli rahbarga taqdim etiladi.
To‘rtinchi hujjat – to‘garak rahbarining boshqa to‘garak rahbarlari tomonidan olib borilgan mashg‘ulotlarni kuzatishi va tahlil qilishi oqibatida tayyorlagan mashg‘ulot tahlillari yig‘ma jildi hisoblanadi.
Tahlil varaqasida mashg‘ulotni olib borgan rahbarning va Markaz tomonidan tegishli shaxs (uslubchi, badiiy rahbar)ning tahlil bilan tanishganligi haqidagi imzo bo‘lishi lozim.
Yuqoridagilarga asoslanib xulosa qilganda, “Madaniyat va aholi dam olish” markazi to‘garak rahbarining quyidagi 4 ta hujjatlarni yuritishi majburiydir.
1. To‘garak jurnali.
2. O‘quv reja, mashg‘ulot ishlanmalari va nazorat ishlari yig‘ma jildi.
3. Ommaviy tadbirlar yig‘ma jildi.
4. Mashg‘ulot tahlillari yig‘ma jildi.
To‘garak rahbarining faoliyatini belgilab beruvchi mezon va me'yorlar
To‘garak rahbariga qo‘yiladigan talablar
To‘garak rahbarligiga madaniyat va aholi dam olish markazlari faoliyati bilan tanish, xalq ijodiyoti yo‘nalishlari xaqida tushunchaga ega, pedagogik bilimga ega bo‘lgan, to‘garak qatnashchilari bilan ishlay oladigan, ularning qiziqishlarini qondiradigan va o‘z kasbi ustida muntazam ish olib boradigan xodimlar muassasa ma'muriyati tomonidan shartnoma asosida ishga tayinlanadi.
To‘garak faoliyatini tashkil etish
To‘garak qatnashchilarining qiziqishi, yoshi va xohishiga qarab to‘garak tashkil etiladi. Madaniyat va aholi dam olish markazlarida tashkil etiladaigan to‘garaklarga 7 yoshdan 70 va undan yuqori yoshdagi qatnashchilar jalb etiladi. Havaskorlar bilan yozgi va mehnat ta'tillari davrida qisqa davrga mo‘ljallangan to‘garaklarda ularning qobiliyatlari va iqtidorlari aniqlanadi hamda ularni yo‘nalishlari bo‘yicha to‘garaklarga targ‘ib qiladi. Qatnashchilar guruhlarga bo‘linadi, muassasa qonun-qoidalari, to‘garak faoliyati haqida, texnika va yo‘l harakati xavfsizligi qoidalari va boshqa to‘garak yo‘nalishiga mos tushadigan ma'lumotlar bilan tanishtirish ishlari olib boriladi.
To‘garak qatnashchilari uchun bitta guruhga haftasiga ikki yoki 3 marotaba, 45 minutdan mashg‘ulot o‘tiladi;
To‘garaklarining har bir guruhiga 10 tadan kam bo‘lmagan qatnashchilar qabul qilinadi. Ularni guruhlarga bo‘lishda yoshlari, qiziqishlari, yashash va o‘qish va ish muassasalari joylashgan o‘rinlar hisobga olinadi;
To‘garaklarni muassasalarning o‘zida, maktablar, mahalla qo‘mitalari qoshida va sharoiti yetarli, to‘liq ta'lim-tarbiya berish talablariga javob bera oladigan joylarda ham tashkil etish mumkin;
Muassasa ishchilari, o‘quvchilari, tarbiyalanuvchilari shu jamoaning a'zolari hisoblanishadi va bo‘sh vaqtlarini to‘garaklarda to‘g‘ri tashkil etishda bevosita ishtirok etishadi;
Har bir havaskor ixtiyoriy ravishda to‘garakka qatnashish va xohishiga ko‘ra, bir vaqtning o‘zida bir nechta to‘garakda ishtirok etish huquqiga ega;
Mashg‘ulotlarda to‘garak rahbarlarining ruxsati bilan to‘garak a'zolarining ota-onalari ham ishtirok etishlari mumkin.
To‘garak rahbarining vazifalari
Madaniyat va aholi dam olish markazlaridagi to‘garaklarga “Madaniyat va aholi dam olish markazlari to‘g‘risida” va “Zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida to‘garaklar faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi Nizom”larga asosan, qatnashchilar yoshlari, qiziqishlari va qobiliyatlariga qarab jalb etildi. To‘garak rahbari Madaniyat vazirligi yo‘nalishi bo‘yicha Respublika xalq ijodiyoti va madniy-ma'rifiy ishlar ilmiy-metodik markazi tomonidan tavsiya etilgan qo‘llanma va tavsiyanomalarga asosan ish yuritadi. To‘garak yo‘nalishi bo‘yicha mavzular “Dastur”da bo‘lmasa, to‘garak rahbari o‘z ish tajribasiga tayangan holda mustaqil ravishda to‘garak rejasini tuzadi va tuzilgan ish rejasini tasdiqlatish uchun tuman madaniyat va aholi dam olish markazida tashkil etilgan ilmiy-uslubiy kengashga tavsiya etadi. Kengash ish rejani tavsiya etgach, madaniyat va aholi dam olish markazi direktori tomonidan ish reja tasdiqlangandan so‘nggina foydalanishga ruxsat etiladi.
To‘garak rahbari mashg‘ulotlarni yuqori saviyada o‘tish, mashg‘ulotlarga yaxshi tayyorgarlik ko‘rish maqsadida konspekt yoki mashg‘ulot ishlanmasi yozadi, to‘garak a'zolari bilan turli ommaviy tadbirlar, musobaqalar, mushoiralar, kechalar, sayohatlar tashkil etishni rejalashtiradi va o‘tkazadi. To‘garak a'zolarining ona-Vatanga muhabbat, milliy qadriyatlarimizga, urf-odatlarimizga, Mustaqilligimizga, ramzlarimizga hurmat ruhida tarbiyalaydi. Har bir mashg‘ulotni noa'naviy usullardan foydalangan holda yuqori saviyada o‘tkazadi. To‘garak rahbari to‘garakdagi iqtidorli qatnashchilarni aniqlaydi, ular bilan qo‘shimcha mashg‘ulotlar o‘tkazadi, ularning iste'dodini turli ommaviy va boshqa tadbirlarda namoyon etadi. Zamon talabidan kelib chiqib, to‘garak rahbari mashg‘ulotlar jarayonida o‘quvchilarga jamoatchilik asosida “Ma'naviyat soat”larini o‘tkazadi.
Muassasa tomonidan tashkillashtirilgan turli ommaviy tadbirlar va jamoat ishlarida faol ishtirok etadi, taalluqli hujjatlar, kundalik matbuot yangiliklari bilan tanishish orqali o‘z bilim saviyasini muntazam oshirib boradi.
Tuman madaniyat va aholi dam olish markazlarida tashkil etilgan to‘garak rahbari o‘z tajribasidan kelib chiqqan holda, yo‘nalishi bo‘yicha yangiliklardan foydalanib yil davomida uslubiy xat, tavsiyanoma yoki Dastur tayyorlab ilmiy-uslubiy Kengashga tavsiya etishi mumkin. Yil davomida o‘z ish uslubini targ‘ib etish, kamchiliklarini bilib olish maqsadida “Ochiq mashg‘ulotlar” o‘tkazadi.
To‘garak rahbari nimalarni bilishi kerak?
- Muassasaning ichki tartib-qoidalarini;
- “Madaniyat va aholi dam olish markazlari to‘g‘risida”gi va “Zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida to‘garaklar faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi Nizom”larni.
- To‘garak a'zolarining psixologiyasini;
- To‘garak ish hujjatlarini yuritilish tartib-qoidalarini;
- Madaniyat vazirligi tomonidan qabul qilingan xalq ijodiyotini rivojlantirishga tegishli meyoriy hujjatlarni;
- “Oila, maktab va mahalla hamkorligi” “Konsepsiyasi”ni;
- Hukumat Farmon va Qarorlarini;
- Davlat ramzlari, Respublikamiz Mustaqillik odimlarini, bayram sanalari- mizni;
- Buyuk allomalarimizning hayoti va ijodlarini;
- Kundalik matbuot yangiliklarini;
To‘garak a'zolarining bilimlari sifatini nazorat qilish
Bugungi kunda barcha markazlarda to‘garak a'zolari bilimlari sifatini nazorat qilish masalasi muammoli va ko‘p muhokamalarga sabab bo‘layotgan vazifalardan biridir. Bir guruh mutaxassislar nazorat qilish va baholash amaliyotini joriy qilish tegishli hujjatlar asosida belgilab qo‘yilgan dolzarb vazifalardan biri, degan fikrni olg‘a surmoqda. Bizningcha ham, to‘garak a'zolari bilimlari darajasini nazorat qilish amaliyoti zarur vazifalardan biridir.
Birinchidan, muammoga huquqiy-me'yoriy jihatdan yondashadigan bo‘lsak, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 25 iyundagi“2013-2018 yillarda zamonaviy madaniyat uylari va aholi dam olish markazlarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bilan tasdiqlangan “Madaniyat va aholi dam olish markazlari to‘g‘risida” va “Zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida to‘garaklar faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi Nizom” da markaz faoliyati ko‘rsatkichlarini aniqlash va nazorat qilish uchun asos hisoblangan shakllarga muvofiq ish jurnali yuritilishi to‘g‘risida kiritilgan. Shuni nazarda tutib, rahbarlar va tegishli guruhlar tomonidan to‘garak rahbarining yuqorida qayd etilgan 4 ta hujjati nazorat qilinishi orqali to‘garak a'zolarining mashg‘ulotlarda olgan bilimlariga baho berish maqsadga muvofiq.
Madaniyat va aholi dam olish markazlarida o‘quv rejani ishlab chiqish texnologiyasi
O‘quv reja – namunaviy o‘quv dastur asosida, hududning tabiiy geografik sharoiti hamda mahalliy aholining talablari, istaklari va milliy mentaliteti asosida ishlab chiqilgan mavzularning ro‘yxati va hajmi, ularni o‘tish ketma-ketligi hamda nazorat qilish shakllarini o‘zida mujassamlovchi asosiy hujjatdir.
O‘quv dasturlari asosida o‘quv rejani ishlab chiqish “Madaniyat va aholi dam olish markazlari”da o‘ziga xoslikni talab etadi. To‘garak o‘quv rejasi to‘garak rahbari va tegishli yo‘nalishdagi to‘garak, jamoa va studiya rahbari hamkorligida tuziladi. O‘quv dasturlari asosida tuzilgan namunaviy o‘quv rejasi O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligining Respublika xalq ijodiyoti va madaniy-ma'rifiy ishlar ilmiy-metodik markazi hamkorligida tuziladi va vazirlikning tegishli buyrug‘i bilan tasdiqlanadi.
Respublikamizdagi yangi tashkil etilayotgan zamonaviy markazlar uchun yagona o‘quv rejani tuzishning imkoni yo‘q. Sababi, Respublikamizda mahalliy aholining talablari, istaklari va milliy mentalitet yagonalikni taqozo etmaydi. Misol uchun, “Kulolchilik” to‘garagini olaylik. Ma'lumki, O‘zbekistonda kulolchilik maktablari ko‘p bo‘lib, ularning ish uslublari va yo‘nalishlari bir-biridan farq qiladi. Jumladan, kulolchilikning Buxoro va Rishton maktablari ish uslublarida farq bor. Rishton tumanida Buxoro kulolchiligini qancha o‘qitmang, ular baribir Rishtoncha uslubda ishlashga o‘rgangan. Shu jihatdan olib qaraganda, yagona o‘quv rejani shakllantirish mumkin emas. Sababi, o‘quv rejadagi mavzular o‘sha hudud sharoitiga, mahalliy aholining talab va istaklariga mos holda ishlab chiqilishi lozim.
O‘quv rejani tuzishdan oldin quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
1. To‘garak o‘quv dasturi yaxshilab o‘rganib chiqiladi.
2. To‘garakka oid o‘quv adabiyotlari (darslik, o‘quv qo‘llanma, metodik qo‘llanma va h.k.) va internet ma'lumotlari to‘planadi.
3. Hududdagi mahalliy aholining ko‘proq qanday mavzudagi bilim, qaysi hunarni egallashga qiziqishlari, ko‘nikma va malakalari, hududning o‘ziga xosligi o‘rganiladi.
Yuqoridagi ishlarni bajarish bilan birga, har bir to‘garak rahbarining mutaxassisligiga oid bilimi, tajribasi va mahoratini ham hisobga olish kerak. Sababi, to‘garak rahbari o‘zining kasbiy bilimi, tajribasi va ma'lumot darajasiga mos bo‘lmagan mavzularni imkon qadar o‘quv rejaga kiritmagani ma'qul.
O‘quv reja to‘garak mashg‘ulot jurnalining jadvallariga mutlaqo mos kelishi kerak. Bunda “Bosh mavzular” va “O‘tiladigan mashg‘ulot mavzulari” degan ustunlarga alohida e'tibor qaratish lozim. Bosh mavzu, bu to‘garak o‘quv dasturidan kelib chiqadi. Bosh mavzuga 6, 9, 12, 15, 18, 21 hatto 30 soat ajratilishi mumkin. O‘tiladigan mashg‘ulot mavzulari ustuni esa, o‘quv rejani bildiradi. O‘quv reja soatlari to‘garak o‘tkaziladigan kunlarga bog‘liq qili b ishlanadi.Masalan, qatnashchi haftada ikki marta to‘garakka kelishi belgilansa, o‘tiladigan mashg‘ulot mavzulariga 3 soat ajratgan ma'qul. Agar to‘garak mashg‘uloti haftada uch marta o‘tilishi belgilangan bo‘lsa, mashg‘ulot mavzulariga 2 soat ajratish yaxshi samara beradi.
Mashg‘ulotlar jadvali: uni tuzishga qo‘yiladigan talablar
Mashg‘ulotlar jadvali “Madaniyat va aholi dam olish markazlari” faoliyatini, ayniqsa, ta'lim-tarbiya jarayonini to‘g‘ri tashkil etishga mo‘ljallangan muhim rasmiy hujjatdir. Mashg‘ulotlar jadvali to‘garak mashg‘ulotlari samaradorligi yuqori bo‘lishiga erishishda, shuningdek, to‘garak rahbarlari hamda to‘garak a'zolarining mehnat qilishi va dam olishini yaxshi yo‘lga qo‘yishda dolzarb ahamiyatga ega. Demak, markaz rahbari, badiiy rahbar va bosh uslubchi tomonidan mashg‘ulotlar jadvalini to‘g‘ri va to‘laqonli tuzish mehnat unumdorligi va ta'lim-tarbiyaning samaradorligi yuqori bo‘lishida, to‘garak a'zolarining bo‘sh vaqtlarini to‘g‘ri tashkil etish va ishtirokchilarning yosh bilan bog‘liq zararli va yomon odatlarga berilib qolmasligida, to‘garaklarga keng jalb etish va to‘garak yo‘nalishiga oid qiziqishlarining rivojlanishiga xizmat qilishi lozim. Mutaxassis olimlarning ma'lumotlariga qaraganda, inson aqliy qobiliyatining eng samarali vaqti kun davomida ikki marta kuzatilar ekan: soat 10:00 dan 12:00 gacha, ikkinchisi soat 16:00 dan 18:00 gacha bo‘lgan vaqt oralig‘iga to‘g‘ri kelar ekan. Bu esa madaniyat va aholi dam olish markazlariga keluvchi turli yoshdagi kishilarining o‘qishdan yoki ishdan bo‘sh vaqtlariga to‘g‘ri kelishi kerak. Psixolog olimlarning tajribalari natijasiga ko‘ra insonlarning aqliy ish qobiliyati hafta davomida turlicha bo‘lishi kuzatilgan. Masalan, kuzatilgan ko‘pchilik insonlarda hafta o‘rtalarida (seshanba, chorshanba, payshanba) yuqori bo‘lib, hafta boshi va oxiri (dushanba, juma va shanba) kunlari pasayib ketadi.
Demak, to‘garak mashg‘ulotlarini imkon qadar haftaning seshanba,chorshanba, payshanba kunlari o‘tkazish yaxshi samara berganidek, dushanba, juma va shanba yoki dam olish kunlarida to‘garak qatnashchilarining amaliy mashg‘ulotlari, yoki sayohat, ko‘rgazma va namoyish, yoki ommaviy-madaniy tadbirlariga taqsimlansa to‘g‘ri bo‘ladi. Umuman olganda, inson organizmi charchashga moyildir. Ma'lumotlarga qaraganda, bosh miyaning po‘stloq qismi hujayralari toliqqanda tormozlanadi va tabiiy o‘z-o‘zini himoya qilishga o‘tadi. To‘garak mashg‘ulotlari soati noto‘g‘ri joylashtirilishi, qatnashchilar yoshiga to‘g‘ri kelmasligi, zerikarliligi, mashg‘ulotxonaning gigienik talablarga javob bermasligi ishtirokchini toliqtirishi mumkin. Shuning uchun to‘garak mashg‘ulotlari to‘g‘ri tashkillashtirilishi muhim ahamiyatga ega. Bizningcha, har bir guruhda haftasiga kattalarga 3 marta 2 astronomik (60 minutdan), o‘quvchilarga esa 2 akademik soat (45 minutdan) mashg‘ulot olib borish maqsadga muvofiq. Shuningdek, mashg‘ulotlar oralig‘ida 10-30-minutli tanaffuslar qo‘yish lozim.
Mashg‘ulotlar jadvali to‘garak a'zolari kontingenti o‘zgarganda, ya'ni qaysidir to‘garak faoliyati tugatilganda yoki yangi to‘garak faoliyat boshlaganda, to‘garak rahbari ta'tilga chiqqanda yoki malaka oshirish kurslariga ketganida qayta tasdiqlanishi lozim. Mashg‘ulotlar jadvalini Markaz rahbarining buyrug‘i yoki “Tasdiqlayman” ustxati orqali ham tasdiqlanishi mumkin.
Jadvalda zarur ma'lumot va ko‘rsatkichlar bo‘lishi shart:
1. To‘garak nomi.
2. To‘garak rahbarining f.i.sh.
3. Guruhlar tartibi.
4. Mashg‘ulot xonasining raqami.
5. Hafta kunlari.
6. Mashg‘ulot soatlari.
Yuqoridagi 6 ta zarur ko‘rsatkich va ma'lumotlardan tashqari to‘garak rahbarining telefon raqami haqidagi ma'lumot ham ko‘rsatilishi mumkin.
Mashg‘ulotlar jadvalini tuzishda shuni yoddan chiqarmaslik kerakki, bu to‘garaklar ta'lim tizimidagi maktablardagi qat'iy o‘quv rejalari kabi emas, balki, eng avvalo, aholining turli yoshini hisobga olib ishtirokchilarning, ota-onalar va bolalarning xohish-istaklari asosida ishlab chiqiladi.
Mashg‘ulot ishlanma majmuasi – konspekt va uning tarkibiy qismlari
Konspekt termini lotincha conspectus so‘zidan olingan bo‘lib, nuqtai nazar va qarash degan ma'nolarni bildiradi. Konspekt ma'ruza, to‘garak mashg‘uloti mavzusiga oid bilimlarning qisqa yozib olingan mazmuni, bayoni hisoblanadi.
Har bir to‘garak rahbari konspekt daftari yoki mashg‘ulot ishlanmasi jildini yuritadi.
Mashg‘ulot ishlanmasini tayyorlashda to‘garak rahbari mashg‘ulotning har bir qismini e'tiborga olishi maqsadga muvofiq. Mashg‘ulot ishlanmasi (yoki konspekt daftari) jildi hamma to‘garak rahbarida bo‘lishi shart. Lekin, qanday mazmunda, hajmda va necha varaqdan iborat bo‘lishi to‘garak rahbarining mashg‘ulot o‘tishidagi o‘ziga xos yondashuvidan, mashg‘ulot turidan kelib chiqqani ma'qul. Bunda hamma to‘garak rahbari uchun bir xil chegara, cheklov o‘rnatib bo‘lmaydi. Agar mashg‘ulot 2 yoki 3 soatli mavzu bo‘yicha o‘tkazilsa, mashg‘ulot ishlanmasi o‘sha soatlarga mo‘ljallanishi lozim.
Mashg‘ulot ishlanmasi qo‘lyozma yoki kompyuterda yozilishi mumkin. Ishlanmani tumanlarda Markaz direktori yoki badiiy rahbari tasdiqlaydi. Mashg‘ulot ishlanmasiga qo‘shimcha qilib mavzu bo‘yicha asosiy va qo‘shimcha adabiyotlar mavjudligi hamda zarur didaktik vosita (xona sharoiti, zarur o‘quv qurollari, o‘quv adabiyotlari, ko‘rgazmali va tarqatma material)lar bo‘lishi lozim.
To‘garak mashg‘uloti ishlanmasi quyidagi tuzilishga ega bo‘lishi mumkin:
1. To‘garak nomi va guruh.
2. To‘garak o‘tish joyi va sanasi (yil,oy,kun)
3. To‘garak rahbarining FISh.
4. Mashg‘ulotning mavzusi (jurnaldagi o‘quv reja asosida belgilanadi)
5. Mashg‘ulot maqsadi (belgilangan daqiqa davomida bajariladigan, aniq, hayotiy va mashg‘ulot yakunida baholanadigan bo‘lishi maqsadga muvofiq)
I. Mashg‘ulot tipi (aralash, umumlashtiruvchi)
1. Mashg‘ulot turi, shakli (aralash, nazariy, amaliy, umumlashtiruvchi; madaniy-ommaviy tadbirlar, o‘quv sayohati, ko‘rgazma va namoyish)
2. Mashg‘ulotda foydalaniladigan usullar (an'anaviy, zamonaviy, interfaol usullar)
3.Mashg‘ulotda foydalaniladigan jihozlar (texnik vositalar,slaydlar, ko‘rgazmali va didaktik materiallar)
II. Yangi mavzu bayoni
1. O‘tilgan mavzu bo‘yicha bilimlarni mustahkamlash
2. Yangi mavzu bayoni
III. Amaliy ish
1. Madaniy-ommaviy tadbirlarni tashkil etish, ishtirok etish va o‘quv sayohatlarga jalb etish
2. Ko‘rgazma va namoyishlar tashkil etish
3. Mustaqil va o‘z ustida ishlash uchun uyga vazifa berish
4. Mashg‘ulotning borishi (tuzilishi, bosqichlari)
Lekin, masalaning yana bir jihatiga alohida e'tibor berish lozim.
Ishlanmaning yuqorida sanab o‘tilgan qismlarining barchasini bitta to‘garak
ishlanmasida aks ettirib bo‘lmaydi. Qismlardan qaysinisini ishlatish uchun
belgilashda mashg‘ulot mavzusi, maqsadi, unga ajratilgan vaqt, soatlar miqdori va shakliga alohida e'tibor berish kerak.
To‘garak mashg‘uloti xonalarining bezatilishi
Markazdagi har bir xonaning eshigida xona raqami va nomi aks etgan tablo o‘rnatilgan bo‘lishi shart.
Markazdagi har bir mashg‘ulot xonasi texnik hujjatlarning moslik sertifikati va sanitariya-gigiena sertifikati bo‘lgan, davlat me'yorlariga mos maxsus mebellar komplekti bilan jihozlangan bo‘lishi shart. Xonadagi barcha o‘quv jihozlari ta'limning texnikaviy vositalari va boshqalar, mehnat gigienasi, sanitariya-gigiena hamda xavfsizlik texnikasi talablariga javob berishi lozim.
Mashg‘ulot xonasi doskasi odatda xonaning old tomoni poldan 80 sm. balandlikda o‘rnatiladi. Doskaning chap tomoni yuqorisida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining portreti va qisqacha tarjimai holi yoritiladi.
Doskaning o‘ng tomoni yuqorisida Davlat ramzlari tartib bilan o‘rnatiladi (Davlat bayrog‘i, Gerb, Madhiya).
Doskaning tepasida hikmatli so‘zlar yoki to‘garak mazmuniga mos qisqa va lo‘nda muhim yozuv bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Bu yozuvlar doskaning eni bilan teng bo‘lishi, bo‘yi esa, 30-40 sm. atrofida bo‘lishi lozim.
Doskaning o‘ng va chap tomonlarida to‘garak faoliyati uchun zarur bo‘lgan ma'lumot, chizma, jadval yoki rasmli, shuningdek, davriy stendlar bo‘lishi mumkin.
Mashg‘ulot xonasining devor tomonida (derazaga qarama-qarshi tomoni):
sohaga oid stend joylashtirilsa bo‘ladi. To‘garak rahbari yoki uslubchining ijodiy yondashuvi muhimdir. To‘qish to‘garagi bo‘lsa, masalan, to‘qish san'ati- ning tarixi, rivojlanishi, to‘qishning turlari va uslublari, ish qurollari, xom ashyo turlari, to‘qish mahsulotlari aks etgan yozma, chizma va tasviriy ma'lumotlar stend yoki plakat qilingan holda osib qo‘yilishi mumkin.
Mashg‘ulot xonasining orqa tomonida (doskaning qarama-qarshi tomoni):
stellaj, javon va vitrinalar joylashtrilib, ularda to‘garak a'zolari tomonidan tayyorlangan mahsulotlarning doimiy yoki davriy ko‘rgazmasini tashkil etish mumkin.
Mashg‘ulot xonasining derazalariga: did bilan tikilgan parda yoki jalyuzi o‘rnatish maqsadga muvofiq. Deraza tokchasida bir xil hajmdagi va rangdagi tuvakda gullar qo‘yish mumkin. Deraza oralig‘idagi joylarga to‘garak rivojlanishida hissa qo‘shgan olimlar, tarixiy shaxslar portretlarini o‘rnatish mumkin. To‘garak a'zolari stolining qator oralig‘i esa 70 sm.dan kam bo‘lmasligi lozim.
Madaniyat va aholi dam olish markazida to‘garaklarni muvofiqlashtiruvchi “Uslubiyat xonasi”ning bezatilishi
Madaniyat va aholi dam olish markazlarida faoliyat ko‘rsatayotgan xalq havaskorlik ijodiyoti, milliy amaliy san'at, nomoddiy madaniy meros to‘garaklari, studiyalar, qiziquvchilar klubi, sport to‘garaklari kabi to‘garaklar va jamoalari yo‘nalishlarining har biriga alohida javon yoki burchak ajratish lozim. Shuningdek:
“Ochiq mashg‘ulotlar jadvali” nomli stend;
“Namunaviy mashg‘ulot ishlanmalari” nomli stend;
“Yangi uslubiy adabiyotlar” nomli stend;
“Iqtidor egalari” nomli stend.
To‘garak mazmuni va samaradorligini aks ettiruvchi stendlar, shuningdek, to‘garak a'zolarining markaz, tuman (shahar), viloyat va Respublika miqyosida o‘tkazilgan tadbirlardagi ishtiroki fotolavhalari, maqtov yorliqlari o‘rnatilgan stendlar qo‘yilishi mumkin. Shuningdek, markazlarda faoliyat yuritayotgan badiiy rahbar, huquqshunos, to‘garak, jamoa va studiya rahbari, havaskorlik jamoalari va ijodiy to‘garaklar faoliyatini tashkil etish bo‘yicha mutaxassis, yoshlar va ma'naviy-ma'rifiy masalalar bo‘yicha mutaxassis, baletmeyster, drama, miniatyura, askiya, qo‘g‘irchoq teatrlari rejissyori, musiqa rahbari, havaskorlik sirk jamoasi rejissyori va musiqa rahbarlarining sohasi bo‘yicha qo‘llanmalari, tavsiyanomalari, buklet va ssenariylari, ommaviy axborot vositalarida chiqqan maqolalari ko‘rgazmaga qo‘yiladi.
Madaniyat va aholi dam olish markazida to‘garaklar hisobotlarini namoyish etish uchun faollar zalining bezatilishi
Faollar zalining sahna devorida O‘zbekiston Respublikasi bayrog‘i katta hajmdagi matodan tikib o‘rnatiladi.
Faollar zali derazasiga parda yoki jalyuzi o‘rnatish maqsadga muvofiq. Faollar zalining devorlari doimiy tarzda jihozlanmaydi, balki o‘tkaziladigan bayram va turli tadbirlar mazmuniga qarab davriy ravishda bezatilishi mumkin. Faollar zalining bezatilishi juda muhim va dolzarb masala bo‘lganligidan tuman ma'naviyat va targ‘ibot bo‘limi bilan kelishgan holda turli xildagi ma'naviy-ma'rifiy va madaniy mazmundagi shiorlar bilan bezatish maqsadga muvofiq.
Madaniyat va aholi dam olish markazlarida faoliyat yuritayotgan barcha to‘garaklar, studiyalar, havaskorlik jamoalari, uyushmalar, klublar va kurslarning o‘z yo‘nalishlariga ko‘ra hisobotlari (konsert, QVZ, “Zakovat”, “Mushoira”, intellektual o‘yinlar, ko‘rgazmalar, musobaqalar, bellashuv, mini-festivallar, tomoshalar, badiiy kecha, tanlovlar shaklida) tashkil etilishini inobatga oladigan bo‘lsak, markazlardagi faollar zali to‘garaklar hayotida muhim ahamiyatga egaligiga amin bo‘lamiz.
To‘garaklarning yillik va oylik ish rejalari jadvali tasdiqlanib, ishtirokchilar va jamoatchilikka ma'lum qilingach, tayyorgarlik ishlari boshlanadi. Har bir to‘garak ish jadvaliga muvofiq, zalda repetitsiya jarayonlarini boshlaydi. Shu bilan birgalikda o‘z yo‘nalishi bo‘yicha hisobot konserti (“Quvnoqlar va zukkolar”, “Zakovat”, “Mushoira”, intellektual o‘yinlar, ko‘rgazmalar, musobaqalar, bellashuv, mini-festivallar, tomoshalar, tanlovlar shaklida)ga mos pannolar, shiorlar, ko‘rgazmalar bilan zalni qo‘shimcha bezatadi. Bu ishda Markaz badiiy rahbari, to‘garak, jamoa va studiya rahbarining zimmasiga mas'uliyat yuklanadi. Negaki, bezatilgan zal mazkur to‘garak tayyorlagan dastur tomoshabinlar hamda mehmonlarda to‘garaklar ishiga qiziqish, namoyish etilajak dasturga ishtiyoq uyg‘otadi. Respublika xalq ijodiyoti va madaniy-ma'rifiy ishlar ilmiy-metodik markazi tomonidan zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarida tashkil etiladigan to‘garaklar, studiyalar, klublar va yangi xizmat turlari, to‘garaklarning o‘quv rejalari, dasturlari, repertuarlari va ssenariylar bo‘yicha turkum uslubiy tavsiyanomalar, qo‘llanmalar tayyorlash, markazlarning bezatish uchun Respublika Ma'naviyat va targ‘ibot markazi, Respublika “Tasviriy oyina” ijodiy uyushmasi mutaxassislari bilan ishlab chiqilgan tavsiyaviy xarakterdagi qo‘llanma chop etilib, joylarga yetkazish rejalashtiriladi.
Xulosa qilib aytganda, madaniyat va aholi dam olish markazida tashkil etilgan to‘garak ishlari jamiyat a'zolarining badiiy-estetik tarbiyasini ta'minlovchi muhim omil bo‘lib xisoblanadi. O‘z navbatida bu jarayonda esa xar bir ishtirokchi o‘z hayotiy pozitsiyasini tanlab olishi lozim bo‘ladi.