Maddany ň gurlu

dirmek üçin olary bir meňzeş ölçeg birligine geçir meli!
*
Mundan beýläk fiziki ululyklary olaryň iňlisçe atlarynyň baş harpy bilen belleýäris.

---

48
20-njy TEMA
DE
ŇÖLÇEGLI WE DEŇ
ÖLÇEGSIZ HEREKET
BARADA DÜŞÜNJE. TIZLIK WE ONUŇ BIRLIKLERI
Gadymda ata-babalarymyz bir ýurtdan ikinjisine ýa-da bir 
şäherden ikinjisine at ýa-da düýelerde gatnapdyrlar. Şonda menzile 
ýetmek üçin hepdeläp, hatda aýlap ýol ýöräpdirler. Häzirki wagtda 
bolsa dünýäniň islendik burçuna bir günde baryp ýetmek bolar.
Sebäbi adamy bir menzilden ikinji menzile eltýän serişdeler çalt 
hereketlenýän boldy. Diýmek, jisimler bir-birine görä käbirleri çaltrak, 
käbirleri haýalrak hereketlenýän eken. Ony aňlatmak üçin 
tizlik
diýlip 
atlandyrylýan fiziki ululyk girizilýär.
Tizlik 
diýip
 
wagt birliginde geçilen ýola aýdylýar.
Tizligiň iňlisçe ady 
velocite
niň baş harpy 

bilen belgilenýär.
Tizlik =
Geçilen ýol
Ýoly geçmek üçin giden wagt
. 
υ
 
=
s
t
,

– tizlik, 
s
– geçilen ýol, 
t
– ýoly geçmek üçin giden wagt.
Tizligiň birligi

[ ]
= 1
m
s
.
Welosipedçiniň tizligi 
υ =
10
m
s
-a deň bolsun.
Bu 1 s dowamynda welosipedçi 10 m ýol geçýär diýenidir. Adatda, 
awtomobiliň tizligini 
km
sagat
larda ölçelýär. Awtomobil tizligi 80
km
sagat
bolsa, şeýle awtomobilde 1 sagadyň dowamynda 80 km ýol geçilýär.
Eger 1 km = 1000 m we 1 sagat = 3600 s bolýandygy hasaba alynsa:
1
10
36
km
sagat
1000 m
3600 s
m
s
=
=
.
Awtomobiliň tizligi 72
km
sagat
bolsa, ony 
m
s
larda aşakdaky ýaly 
aňladylýar:
72
20 m / s.
km
sagat
1000 m
s
=
⋅
=
72
3600