Maddany ň gurlu

F
F
l
l
1
2
2
1
=
munda: 
l
1
–
OA
aralygyň uzynlygy bolup, 
F
1
güýjüň egni;
l
2
– OB
aralygyň uzynlygy bolup, 
F
2
güýjüň egni.
Ryçagyň deňagramlylykda bolmak şerti Arhimed tarapyndan 
tapylypdyr.
F
1
· 
l
1
= 
F
2
· 
l
2
-den
M
1
 
=
 M
2
bolanda aýlanma okuna eýe bolan jisimleriň deňagramlylykda bolmagy 
gelip çykýar. Muňa 
momentler düzgüni
diýilýär.
Seredilen tejribede 
M
1
güýç momenti ryçagy sagat strelkasynyň 
ugry boýunça aýlamaga çalyşsa, 
M
2
güýç momenti ony sagat 
strelkasyna ters ugra hereketlen dirmäge çalyşýar.
55-nji surat.
Ryçaglar durmuşda we tehnikada giňden ulanylýar.
Meselem, ýönekeý gaýçyny alyp seretsek, onda eliň 
F
1
güýji 
dessesine, 
F
2
güýji bolsa mata täsir edýär. 
F
2
güýjüň aýlanma okuna 
ýakyn ýerleşenligi üçin 
F
1
den uly bolýar. Şu prinsipe esasan çüýi 
goparýan atagzy, demir listleri gyrkýan gaýçylar işleýär (57-nji surat). 
Öňki temalarda seredilen ryçagly terezi – eginleri deň bolan ryçagdyr. 
Eger tereziniň eginleri dürli uzynlykda alynsa, kiçi massaly terezi 
daşlary bilen uly massaly jisimleri ölçemek bolar.

---

89
56-njy surat.
57-nji surat.
F
1
F
2
Adamyň we haýwanlaryň gurluşynda ryçag prinsipinde işleýän 
bölekleri-de bar. El-aýaklaryň süňkleri muskullar bilen bilelikde 
ryçagy emele getirýär.
1. Tagta kakylan çüýi el güýji bilen çekip almak kyn. Ýöne 
atagzy bilen aňsatja alyp bolýar. Sebäbi nämede?
2. Özüňiziň gören nähili mehanizmlerde ryçag ulanylypdyr?
3. Ýük ýüklenen maşyn ýa-da wagondaky ýüküň massasyny 
düşürmezden nähili terezide çekmek mümkin?