Magistr dissertasiyasi

Nəqliyyat üzrə əsas makroiqtisadi göstərcilər

10000

5000

0

				Əsas fondlar (ilin sonuna)
				Ümumi mənfəət (cari qiymətlər ilə)
2008	2010	2013	2015
	Ümumi mənfəət (cari qiymətlər ilə)			Əlavə dəyər (cari qiymətlər ilə)
	Xalis mənfəət (cari qiymərlər ilə)			Əsas fondlar (ilin sonuna)
	Əsas kapitala investisiyalar

Mənbə: www.azstat.org

Cədvəl 2.1 də qeyd olunduğu kimi Əlavə dəyər göstəricisi 2008-ci ildə 2060,0 mln.manat olmasına baxmayaraq artıq 2015-ci il 2932,0 mln.manat olmuşdur (başqa sözlə, bu artım 5 dəfədən çoxdur), digər bir müqayisə xalis mənfəətin 12 dəfə, əsas kapitala investisiyalar 6.3 dəfə, əsas fonlar (ilin axırına) 3.7 dəfə artım müşahidə

35
edilmişdir. Nəqliyyat üzrə əsas makroiqtisadi göstəricilərin təhlil edilməsi ilə yanaşı həmçinin sərnişin daşınması, sərnişin dövriyyəsi, yük daşınması, yük dövriyyəsi ilə əlaqədar olan göstəricilər də təhlil olunurlar.
Sərnişin daşınmasına əsasən, əldə olunan gəlirlər əhalinin nəqliyyat vasitələrindən (ümumi istifadədə olan nəqliyyat vasitələrindən) yararlandıqdan sonra sərnişin daşınmasını rellaşdıran nəqliyyat şirkətinə ödədiyi haqq kimi dəyərləndirilir. Bu razılaşma nəqliyyat və müştəri arasında baş verir. Sərnişin daşınmasının həcmi sərnişin dövriyyəsini formalaşdırır və bu həcm hər 1 km-ə düşən sərnişinlərin sayı ilə xarakterizə edilir. Sərnişin dövriyyəsini hesablayan zaman daşınan yükün miqdarı nəzərə alınmır və bundan əlavə bu göstərici vasitəsi ilə sərnişin daşınmasında daha çox üstünlük təşkil edən nəqliyyat vasitələrini də müəyyənləşdirmək olur.

																Cədvəl 2.2
	Nəqliyyat sektorunda sərnişin daşınmasının təhlili
																(1000 sərnişin)
	Nəqliyyat sektorunda sərnişin				2009			2011				2013				2015
	daşınması göstəricilər (min.manat)
	Dəmir yolu				149654,0			196683,0				223315,0				232077,0
	Dəniz		122475,0				109710,0			97901,0				93900,0
	Hava				331503,0			557911,0				779843,0				828058,0
	Neft kəməri		1533320				1444549,0			1249234,0				1325903,0
	Boru kəməri				1705495,0			1605901,0				1448865,0				1679770,0
	Qaz kəməri		172170,0				161353,0			199631,0				353867,0
	Avtomobil				569092,0			784626,0				916044,0				1128662,0
	Cəmi		2889608,0				3283599,0			3508772,0				4005562,0

36



Mənbə: www.azstat.org

Cədvəldən aydın olur ki, respublikamızda hər 1 km-ə düşən min nəfər sayı hər nəqliyyat kateqroyası üzrə ilbəil artımı müşahidə edilir. Məsələn, avtomobil nəqliyyatı 2010 –cu ildə 669927,0 olduğu halda beş ildən sonra yəni, 2015-ci ildə artıq 1128662,0 olmuşdur. Bu da avtomobil nəqliyyatından istifadənin artıq artım sürəti ilə getdiyinin bariz nümunəsidir.

Nəqliyyat sektorunda və qeyri nəqliyyat sektorunda yük dövriyyəsi haqqında təhlilə əsasən aşağıdakı nəticələrə gəlmək olar.
Yük dövriyyəsi nəqliyyat sahəsinin də maddi istehsal sahəsində olduğu kimi əsas iqtisadi göstəricisi sayılır. Bu göstərici özündə həm daşınma məsafəsini (əsasən, km-lə), həm də daşınan yükün miqdarı ilə (əsasən, tonla) özündə əks etdirir. Yük dövriyyəsini hesablayarkən hər 1 km-də nə qədər yükün daşınmasını özündə cəmləşdirir və bununla yanaşı yükün xalis çəkisi bunun üzərinə əlavə olunur. Buradan da aydın olur, burda çəki əsas yükün çəkisidir, yəni yükü daşıyan nəqliyyat vasitəsinin öz çəkisi burada hesablanmaya daxil edilmir.
İstehsal strukturunun həcmi ilə yükün çəkisi bir-birini şərtləndirir. Burada əlavə olaraq təkrarlılıq əmsalı və daşınma da aid olunur. Yükdaşınma məsafəsinə gəldikdə isə burada hava şəraitinin dəyişkənliyi, əlverişli olması və gediləcək ərazinin sahəsi əhəmiyyətli təsir göstərən faktorlardandırlar. Yük dövriyyəsinin respublikamız üzrə 2008-2015-ci illər üzrə statistik göstəriciləri aşağıdakı kimi səciyyələndirilir.

37

Cədvəl 2.3

Nəqliyyat və qeyri-nəqliyyat sektorunda yük dövriyyəsi